Opprettalse av menneskeskapte snøfonner for å forbetre avlssuksessen til Saimaa ringsel

Klimaendringane utgjer ein langsiktig trussel mot selbestanden i Saimaa, fordi vellukka oppdrett av underartane er avhengig av is og snødekke. Selar føder vanlegvis ein enkelt valp i ein subnivean lair som ligg ved snødrift danna på breidda av innsjøen. Lairet gjev live mot rovdyr og hardt klima, og mor-pup-par brukar det over sjukepleieperioden.

Om vinteren med gode snøforhold vert ca. 8 % av kvalpane funne døydde i hi. Imidlertid kan ein mild vinter og mangel på snø føre til høg perinatal dødelegheit (som i 2006 og 2007, ca. 30 %). Snødekket på Lake Saimaa har vore eksepsjonelt tynt i løpet av nokre av dei siste åra. Vinteren 2014 var det til dømes total mangel på vinddrivne snøhaugar som var naudsynte for sellagra. Denne situasjonen kan bli ytterlegare forverra av global oppvarming og relaterte endringar i klimatiske tilhøve. Vidare, på grunn av den landlåste innsjøhabitat, er Saimaa selane ikkje i stand til å flytte til gunstigare område som svar på klimaendringar.

Saimaa selprosjektet har som mål å redusere dei viktigaste truslane mot Saimaa ringsel, som vart identifisert i Saimaa sel bevaring strategi og handlingsplan. Spesielt søkjer den å redusere risiko knytte til klimaendringar, fiske og menneskeskapte forstyrringar. Resultata frå prosjektet vil bli brukt i oppdateringa av bevaringsstrategien og tilhøyrande forskrifter.

Eit av hovudmåla med prosjektet er å leggja til rette for tilpasning til klimaendringar ved å hopa opp menneskeskapte snøfonner for å forbetra Saimaas hekkesuksess i milde vintrar. Andre mål er å redusere bifangstdødelegheit ved å utvikle selvenlege fiskemetodar, redusere menneskeskapte forstyrringar, involvere lokalbefolkninga i bevaringstiltak og auke medvitet, og oppdatera kunnskap om viktige økologiske spørsmål og potensielle truslar mot selane, som grunnlag for effektiv bevaring og overvåking.

Den menneskeskapte snødriftsmetoden vart utvikla ved Universitetet i Aust-Finland. Dens fullskala implementering som ein ny bevaringsmetode har vorte gjort under LIFE Saimaa Seal-prosjektet, for å forbetra selens overleving i milde vintrar når snødekket ikkje er tilstrekkeleg for lairs.

I løpet av vintrane med dårlege snøforhold i 2014-2016 vart til saman 519 menneskeskapte snøfonner stabla opp i selens hekkeområde. Drifta vart årleg stabla i januar og byrjinga av februar. Forma og storleiken på dei menneskeskapte driftene etterliknar dei naturlege vinddrivne snøhaugane. Saimaas ringselgroper ligg på is i snøfonner i fjæra. Menneskeskapte snøfonner vart stabla ved hjelp av naturleg snø samla i nærleiken av drivstaden ved hjelp av snøskuffer og skyvarar, og drivane vart plasserte i nærleiken av dei potensielle lairområda. Minimum snødekke på is for å laga ein snøfonn er rundt 5 centimeter. Dei nøyaktige dimensjonane på snøfonna avheng av kor mykje snø som er tilgjengeleg. Snøfonnane bør imidlertid vere store nok til store fødestuer, dvs. ca. 1 m høge, 3-6 m breie og 8-15 m lange.

Over 200 personar var involvert i å lage snøfonnane, og dei fleste av dei var frivillige. Basert på lair folketeljing gjennomført årleg (i 2014-2016) i løpet av mars-april den menneskeskapte snødrift metoden ser ut til å vere ei effektiv bevaring handling; Lokalt orienterte frivillige er godt eigna til gjennomføringa. I løpet av desse tre vintrane vart fleirtalet (> 75 %) av menneskeskapte snøfonner brukt av selar som lairstader, og i eksepsjonelt milde vinteren 2014 vart over 90 % av dei observerte kvalpane fødd i desse driftene. På grunn av denne bevaringsaksjonen heldt fram med å vere perinatal dødelegheit betydeleg lågare samanlikna med tidlegare vintrar med dårlege snøforhold.

Life Saimaa selprosjektet implementerer òg andre tiltak som ikkje direkte adresserer effektane av klimaendringar, men reduserer selanes dødelegheit, og dermed aukar deira motstandskraft òg mot klimaendringar. Tetningssikre fykegarn (ein type fiskefelle som brukast av yrkesfiskarar, for åbor og gjeddeabbor) er utvikla i samarbeid med lokale yrkesfiskarar. Også nesten 300 garn av fritidsfiskarar har vorte erstatta av selsikre fiskefellar (ein annan fiskereiskapstype, mindre enn fykenettet som hovudsakleg brukast av profesjonelle fiskarar). Målet er at til saman 500 gjellegarn skal erstattast av selsikre fiskefellar i løpet av prosjektet (dermed innan 2018). Vidare er nesten 1500 proppar, som gjer dei tradisjonelle fiskefellane selsikre (ved å hindra at den maksimale breidda på opninga er breiare enn 15 cm og dermed blokkerer selane veg inn i fella), gjeve ut gratis. I tillegg til desse konkrete tiltaka kan fritidsfiskarar underteikne ei frivillig forpliktalse til å bruke selsikre fiskemetodar òg utanfor fiskeavgrensningsperioden. Til no har over 400 fiskarar signert forpliktinga.

Forvaltningsplanar for Natura 2000-områda som er viktige for Saimaa ringsel, er utarbeidd eller er under utarbeiding, og 34 ha land (øyar) og 670 ha vatn er anskaffet for naturvern. Til slutt gjennomførast òg ei rekkje tiltak for medvit og utdanningsføremål.

Metsähallitus, Parks & Wildlife Finland er ansvarleg for dei fleste bevarings- og overvåkingstiltaka til Saimaa-selet. Forskinga utført av Universitetet i Aust-Finland har spelt ei avgjerande rolle i utviklinga av den menneskeskapte snødriftsmetoden og deltaking i årlege lair-teljingar.

Rolla til dei frivillige er òg ekstremt viktig både for å lage snøfonnane og for overvåking og evaluering av populasjonsdynamikken. I løpet av åra har erfarne lokale frivillige delteke i dei årlege lairteljingane av Saimaa ringsel. Desse frivillige kjenner dei krevjande feltarbeidstilhøva på isen og dei tradisjonelle hekkeplassane til ringselane. Life Saimaa-selprosjektet hadde som mål å byggje eit større nettverk av frivillige basert på denne første gruppa av nøkkelfrivillige for å dekkje heile distribusjonsområdet til selen for å vere førebudd på dei moglege utfordringane med oppvarming av vinterklimaet. I tillegg til naturvernarane inkluderte dei frivillige fritidsfiskarar, politikarar (lokale og nasjonale), beslutningstakarar, lokale innbyggjarar, sommarbuarar og medlemmer av flere frivillige organisasjonar. Dermed er det eit godt døme på korleis ei konkret bevaringshandling kan indusere openheit og involvering av lokalbefolkninga til bevaring og bringe folk saman.

I løpet av vintrane 2014-2016 var det naudsynt med ein enorm innsats for å hopa opp dei menneskeskapte snøfonnane på grunn av dei dårlege snøtilhøva på innsjøen Saimaa. Meir enn 200 frivillige har gjort dette arbeidet mogleg. I løpet av rundt to vekers årleg drift i 2014 og 2016, då gjennomføringa av dei menneskeskapte snøfonnane dekte dei fleste delar av selens utbreiingsområde, arbeidde dei frivillige med høvesvis 169 (dvs. åtte månader) og 247 (nesten 12 månader) årsverk. I tillegg til frivillige og Metsähallitus deltok òg nokre samarbeidspartnarar, som University of Eastern Finland, WWF Finland og lokale senter for økonomisk utvikling, transport og miljø, i realiseringa av dei menneskeskapte snøfonnane i ein bemerkingsverdig innsats. Det totale få menneskeskapte snøfonner stabla opp var 240 i 2014 og 211 i 2016. Vinteren 2015 vart 68 menneskeskapte snøfonner stabla opp i den sentrale delen av innsjøen der snøforholda var svakast, og frivillige spelte òg ei avgjerande rolle då.

Dei menneskeskapte snøfonnane har vist seg å vere ein effektiv metode for å redusere kvalpedødelegheita i vintrar med dårlege snøforhold. Den perinatale dødelegheita varierte frå 8 % til 16 % i løpet av desse tre vintrane (2014-2016) då menneskeskapte snøfonner vart stabla som ei bevaringshandling, medan perinatal dødelegheit i tidlegare milde vintrar, før metoden vart utvikla, har vore nær 30 % (til dømes 2006 og 2007). Selane har akseptert rundt 75 % av menneskeskapte snøfonner som ein lairstad, og i løpet av dei tre siste vintrane vart 59 % av observerte kvalpar fødd i menneskeskapte snøfonner.

Dette prosjektet har motteke Biodiversity Award 2013-2014 tildelt av Finlands nasjonale komité for IUCN, International Union for Conservation of Nature. Dei foreløpige resultata har òg auka interessa utanfor Finland som ei ny, enkel og innovativ løysing for å redusere dei negative effektane av klimaendringar på ein svært truga folkesetnad har vorte testa.

Imidlertid er den menneskeskapte snødriftsmetoden berre effektiv så lenge det er noko snø tilgjengeleg og innsjøen har samanhengjande isdekke. Allereie no har mengda snø og/eller is vore ein avgrensande faktor i enkelte område òg for dei menneskeskapte snøfonnane. Difor har utvikling og testing av langvarige kunstige lairstrukturar òg starta i dette prosjektet for å sikre dekning for dei nyfødde Saimaa selungane i framtida.

Det totale LIFE Saimaa Seal prosjektbudsjettet er 5 261 612 EUR. Frå det totale budsjettet finansierast 75 % av EUs natur- og biodiversitetsfond LIFE+. Tiltaket «Forbetre hekkeforholda for ringsel frå Saimaa med menneskeskapte snøfonner» er ein av dei 63 tiltaka i prosjektet, og kostnadene for denne konkrete handlinga er om lag 4 % av det totale prosjektbudsjettet.

Dei fleste (59 %) av kvalpane fødd i 2014-2016 vart fødd i holer laga i menneskeskapte snøfonner, og perinatal dødelegheit var betydeleg lågare samanlikna med tidlegare vintrar med dårlege snøforhold når metoden ikkje var i bruk, noko som framhevar nytten og suksessen til teknikken (for ytterlegare detaljar sjå avsnittet "Suksess og avgrensande faktorar").

Saimaa ringsel har IUCN-status som utryddingstrua (EN) underartar, og i habitatdirektivet er statusen ein art som treng streng beskyttar (rådsdirektiv 92/43/EØF, vedlegg IV). Ifølgje sistnemnde er det forbode å forringe og øydeleggje eit habitat, ein hekkestad og ein kvilestad som er viktig for overlevinga til ein art (eller underart) under streng beskyttelse. Derfor har LIFE-prosjektet fått tillatingar frå det lokale Senter for økonomisk utvikling, samferdsel og miljø til å hopa opp dei menneskeskapte snøfonnane ved selanes holer. I tillegg er følgjande juridiske elementar relevante for Saimaa selbevaringsprosjektet.

Bevaringspolitikk

Saimaa ringsel vart beskytta i 1955 ved eit lovpålagt dekret basert på jaktlova. I 1993 vart rettsvern overført til naturvernlova, og ansvaret for forvaltinga vart gjeve til Miljøverndepartementet og i praksis til Parks & Wildlife Finland som er ein offentleg etat som inngår i det statlege selskapet Metsähallitus. Ein bevaringsstrategi og handlingsplan for ringselet Saimaa vart vedteken i 2011 og er under oppdatering.

Bevaringsområde og program

I Saimaa innsjødistrikt var etableringa av Linnansaari nasjonalpark i 1956 ein betydeleg faktor for beskyttelse av Saimaa sel (9600 hektar, vinterbestand på 65-86 sel). Kolovesi nasjonalpark vart etablert i 1990 og beskyttaringa av ringsel frå Saimaa var den viktigaste bidragande faktoren for bevaring av området (2300 hektar, vinterbestandsapp). 9-12 selar). Det er òg nokre privateigde bevaringsområde etablert for beskyttelse av Saimaa sel.

Finlands nasjonale kystlinjebevaringsprogram vart vedteken i 1990. Det gjev òg midlar til å beskytte hekkeområda til Saimaa ringsel. I innsjøen Saimaa dekkjer programmet 92.000 hektar (for det meste vassområde). Det meste av forseglingas utbreiingsområde inngår i Natura 2000-nettverket. Natura 2000-områda dekkjer totalt 157.426 hektar (33.022 hektar land, 124.404 hektar vatn). Kystlinjebevaringsprogrammet og Natura 2000-nettverket dekkjer høvesvis ca. 70 % og 95 % av strandlinjene der selane held til. For å gjennomføre Natura 2000-nettverkets verneprogram og vernemål er det etablert naturvernområde og område ervervet for staten til verneføremål. Gjennomføringa av Natura 2000-nettet skjer også gjennom arealplanar i tråd med areal- og bygningslova, fiskebegrensningar etter fiskelova og etablering av restriksjonsområde etter lov om bruk av motorvogner i terrenget.

Fiskerestriksjonar

Ved Saimaasjøen har fisket vore avgrensa sidan 1980-talet for å beskytte ringsel frå Saimaa. Fiskestengingar og restriksjonar er dei viktigaste vernetiltaka for ringselbestanden, og restriksjonsområda har auka frå 1,5 % til ca. 60 % av sjøens areal. For tida har fiskeavgrensningsdekretet (259/2016) ein romleg (dekke ca. 60 % av innsjøen), og to tidsmessige (vårtid og året rundt) fiskeavgrensningar. I løpet av våren (frå 15. april til 30. juni) som er den mest kritiske perioden for valpens overleving, er bruk av gjellenett forbode. Medan bruk av dei fleste dødelege fiskereiskapar for sel (t.d. fiskefellar med ei opning som er breiare enn 15 cm, garn med kraftig mesh, krokar agna med fisk og fleirfilamentnett) er forbode året rundt. Til trass for den romlege utvidinga i 2016, er arealdekninga av dekretet framleis mindre enn hekke- eller distribusjonsområdet til Saimaa ringsel, spesielt i dei nordlege og sørlege delane av innsjøen. I tillegg til dekretet gjennomførast også frivillige baserte fiskeavgrensningskontraktar i vassområde nær dekretområdet (dekke 81 km² i september i 2016). Økonomisk kompensasjon utbetales til vasseigarar (eigarane av fiskeretten) for signering av frivillig fiskeavgrensningskontrakt i eller i nærleiken av dekretområdet.

Menneskeskapte snøfonner vart bygget årleg (i 2014-2016) i løpet av ein kort periode (par veker per vinter og før reproduktiv sesong). Driftene vil bli stabla opp òg i framtida, viss det er behov for dei på grunn av dårlege snøforhold.

Menneskeskapte snøfonner varer berre ein hekkesesong og må derfor byggjast opp att kvart år. Den menneskeskapte snødriftsmetoden skal inkluderast i bassenget av etablerte bevaringspraksis for Saimaa ringsel.

Raisa Tiilikainen
Project Manager
Metsähallitus Parks & Wildlife Finland
Tel.:  +358 40 754 1449
E-mail: raisa.tiilikainen@metsa.fi

Miina Auttila
miina.auttila@metsa.fi

Livsmiljøprogrammet