Tilpasning til tørke i våtmarker i Attica-regionen, Hellas

Regionen Attica er oppfordra til å kombinere behova som oppstår frå menneskeleg overbefolkning, ulike menneskelege aktivitetar og ofte konkurransedyktig arealbruk gjennom riktig og berekraftig forvaltning og beskyttar av naturmiljøet. Våtmarker utgjer ein betydeleg del av det naturlege miljøet. Dei er viktige økosystemar for bevaring av ulike artar. Vidare gjev dei kulturelle økosystemtenester, som område for rekreasjon, arkeologiske og kulturelle stader. Dei tilbyr òg regulerande økosystemtenester (ved å dempe tørke og fungere som buffer mot aukande flaum) og levere økosystemtenester (ved å lagre vatn og sikre matforsyningar). På denne måten beskyttar våtmarker menneskeliv og deira økonomiske aktivitetar (t.d. landbruk, turisme, fiskeri). Innanfor territoriet til regionen Attica er det framleis meir enn 100 våtmarker, inkludert: bekkar og deira elvemunningar, kystmyrer og lagunar, innsjøar og konstruerte (menneskeskapte) våtmarker. Dei utgjer no”øyar med høgt biologisk mangfald” innanfor eit breitt forringa miljø og gjev høve til å halde kontakten med naturen til innbyggjarane i Attika-regionen.

Klimaendringar forventast å forverre eksisterande verknader som kjem frå menneskelege aktivitetar, og legge ytterlegare press på desse habitata. OrientGate-prosjektet (2012-2014), medfinansiert av EUs transnasjonale samarbeidsprogram for Søraust-Europa, ga nokre første innsikter om sårbarheita for tørke i denne regionen. Ifølgje prosjektresultata forventast tørkesårborheten å auke med 2100 frå låge til moderate nivåer under IPCC A1B-utsleppsscenariet (medium/høgt utsleppsscenario, nær det nyare RCP 6.0-scenariet). Ein nedgang i nedbøren vart òg anslått om hausten over heile regionen innan 2100 under same scenario, medan det vart anslått små aukar om våren. Nyare data tyder på at globale oppvarmingsnivå høgare enn 1,5 °C til 2 °C vil generere auka press på vassressursane i Middelhavsregionen. Sannsynet for meir ekstreme og hyppige meteorologiske, hydrologiske og landbruks tørke vil truleg auke betydeleg, med 5 til 10 gonger hyppigare tørke i mange middelhavsregionar (FirstMediterranean Assessment Report, 2020). Dette fenomenet forventast å ha alvorlege verknader på Attica våtmarker som dei fleste av dei er regn-mata. Vidare, på grunn av synergien av forverra tørkeforhold og menneskeskapte inngrep, dei fleste av Attica våtmarker er forventa å lide moderat til høg innverknad. Regional plan for tilpasning til klimaendringar (RePACC)inneheld ei oppdatert sårbarheitsvurdering/risikoanalyse i flere sektorar, inkludert biodiversitet/skogsøkosystemer og vassressursar/flaumar. Dei brukar RCP4.5- og RCP8.5-scenari for to framtidige periodar (2031-2050 og 2081-2100), og bekrefter at det hastar med å setje i verk tiltak for å redde våtmarker frå klimaendringar.

Samstundes viser funna at etatane som er involvert i bevaring av Attica våtmarker har ein middels adaptiv kapasitet. Det er særleg mangelfull kunnskap om våtmarksøkosystema og deira tenester, manglande erfaring med bruk og tolking av klimaparameterar, låg grad av nettverksbygging og utveksling av erfaringar og god praksis, dei kompetente organers operative kapasitet på mellomnivå og tilgjengelegheita av midlar til gjennomføring av tilpasningstiltak. Parallelt får det sivile samfunnet i Attika-regionen imidlertid ei høg forståing av våtmarkenes rolle i livskvaliteten.

For å bevare våtmarkene i Attica leverte OrientGate-prosjektet ein tilpasningsstrategi og ein handlingsplan. Desse politiske dokumenta forventast å redusere verknadene av dei kombinerte effektane av menneskeskapte inngrep og klimaendringar på våtmarker. Dei forventast òg å forbetre kapasiteten til ulike interessentar for å takle klimaendringar.

I Attika er det registrert meir enn 100 våtmarker, inkludert bekkar og elvemunningar, kystmyrer og lagunar, innsjøar og kunstige våtmarker. Deira betydning ligg i deira økologiske og bevaringsverdiar, samt økosystemtenester for menneskeleg velvære. Strategiske prioriteringar for å forbetra det naturlege miljøet og borgarnes livskvalitet er: å bevare og/eller gjenopprette våtmarker, forbetra deira økologiske samband gjennom eit «grønt belte» og støtte deira bruk til rekreasjon. Målet med OrientGate-prosjektet var å lage ein klimatilpasningsstrategi og ein handlingsplan, som: i) omfatte overvåking og vurdering av miljøkvaliteten i våtmarksområde i Attica-regionen, ii) studere tørkeforringing i framtida og iii) setje i verk ei rekkje tiltak som reduserer våtmarkenes regionale sårbarheit for klimaendringar.

Strategien for klimatilpasning som er utarbeidd i Orientgate-prosjektet, er bygget på sju aksar. For kvart av dei er det etablert flere tiltak med ulike prioriteringar i”AtticaWetland Action Plan”. Det sentrale konseptet for desse tiltaka er bevaring og restaurering av våtmarker frå verknadene av klimaendringar. Sunn våtmarker kan igjen bidra til å beskytte mot tørke og ekstreme hendingar, og gjev ein viktig ressurs for tilpasning.

• Axis I — Forbedring av kunnskap for Attica våtmarker og effektar av klimaendringar: Mål Ι-1: Kontinuerlegriking av kunnskap om våtmarkene i Attika, som «øyer med høgt biologisk mangfald» og som integrerte elementar (grøn og blå infrastruktur) i urbane og ekstra urbane rom, Mål Ι-2: Vurdering og periodisk oppdatering av klimaindikatorar for tørke/vassmangel og flaum, med klimaprediksjonsmodellar, for Attika-regionens territorium, og undersøking av verknadene på biologisk mangfald; Mål I-3: Sikre tilgang til data og informasjon om våtmarker i Attika og klimaindikatorar, og overvaka gjennomføringa av strategien.
• Axis II — Bevaring og restaurering av Attica våtmarksøkosystemer og deira tenester og tilpasning til klimaendringar Måle ΙΙ-1: Avgrens våtmarker og utpeika beskytta område; Måle ΙΙ-2: Beskytte, beskytte, bevare og gjenopprette; Måle ΙΙ-3: Bevare og forvalte berekraftige våtmarksområde i Natura 2000-nettverket.
• Axis III — Berekraftig bruk av vassressursar: Mål ΙΙΙ-1: Førebyggje og redusere industriforureining.
• Axis IV — Forskrift om arealbruk: Mål ΙV-1: Framme omgrepet kompakt og ikkje-forurensande by.
• Axis V — Informasjon, medvit og økoturisme: Mål V-1: Styrke offentlege informasjons- og bevisstgjeringsprogram for våtmarker i Attika og klimatilpasning; Mål V-2: Utdanning for våtmarker og tilpasning til klimaendringar; Mål V-3: Framhev vell av våtmarker i Attica, forbetre rekreasjon og økoturisme høve.
• Axis VI — Forbedring av tilpasningsevne med omsyn til bevaring og forvaltning av våtmarksområde: Mål VI-1: Styrke offentleg forvalting og lokale styresmakter i beslutningsprosessen og iverksetjinga av politikk, tiltak og lovgiving på våtmarksområde.
• Axis VII — Integrering av våtmarksbevaring i bedrifter: Mål VIΙ-1: Fremje innovasjon og entreprenørskap i våtmarks bevaring, oppmuntre bedrifter til å vedta praksis og aktivitetar som gagnar våtmarks bevaring og unngå praksis og aktivitetar som har ein negativ innverknad på våtmarker.

Frå september 2015 til april 2017 vart det gjort noko framskritt i gjennomføringa av handlingsplanen (mål I-Ii Attica Wetland Action Plan) i prosjektet “Forbetre kunnskap og auka medvit om våtmarksrestaurering i Attica-regionen”,finansiert av EØS-midlas program for heilskapleg forvaltning av marine og indre vassressursar. Prosjektet forventast å auke kunnskapen og medvitet om Attica våtmarker som vassrelaterte økosystemar som står overfor alvorlege miljøproblemar og tap av biologisk mangfald.

Hovudresultata frå prosjektet var ein forbetra tilgang til miljøinformasjon som er naudsynt for å beskytte og gjenopprette våtmarker, med auka kunnskap og medvit om verdien av våtmarker for tilpasning til klimaendringar. Spesielt vart den vitskaplege dokumentasjonen for identifisering og avgrensing av 50 våtmarker utarbeidde, ledsaga av analyse av biologisk mangfald, store truslar og forslag til rehabilitering.

Våtmarksinformasjon vart lagra i ein fritt tilgjengeleg webdatabase. Ei web-GIS-plattform vart utvikla for å visa ulike romlege data, medan eit online atlas viser bilete og historier om Attica våtmarker, som beskriv deira miljøverdi og bevaringstiltaka på plass.

For fire vassførekomstar vart det utarbeidd ei detaljert vurdering av vasskvalitet, våtmarksbevaringsstatus og vassforvaltingsbehov: Vourkari (kystvåtmark i Megara kommune) og Koumoundourou Lake (i Aspropyrgos kommune) i vest Attika-regionen, munningen av Pikrodafni Stream (i sør Athen) og National Park Schinias (kystvåtmark del av EU Natura 2000-nettverket) i aust Attika-regionen.

Vidare vart ein forskingsstudie utarbeidd i ramma av Horizon 2020 SWOS Project (Haziiordanoueit al. 2019). Det avslørte potensialet for våtmarker til å fungere som viktige landskapsfunksjonar (dvs. stepping stones) som kan forbetra tilkoplinga og klimamotstanden til Natura 2000-nettverket i Attica-regionen. Forskingsresultatar kan vere nyttige for å prioritere bevaring og restaurering i samanheng med EUs biodiversitetspolitiske etterspørsel etter eit samanhengjande Natura 2000-nettverk og for å oppnå ingen nettotap.

Som ein del av aktivitetane for å gjennomføre tiltak II-1 i Attica Wetland Action Plan, vart Vourkari Wetland utforma som "Regional Park" ved eit presidentdekret i mars 2017. Vidare vart den offisielle avgrensinga av grenser for 15 våtmarker fullført og innlemma i den nasjonale lovgivinga (lov 4559, august 2018), som dekkjer eit samla areal på meir enn 460 hektar. Lova forbyr alle byggetillatelser og ein kvar aktivitet som forringar våtmarkenes økologiske tilstand, inkludert drenering av vatn. Dette støttar bevaring av våtmarker frå dei kombinerte konsekvensane av klimaendringar og menneskelege aktivitetar.

I tillegg vart miljømedvitsskapande tiltak og opplæringsarrangementar organisert for å skape eit samarbeidsrom der ulike interessentar bidreg til ei betre styring av våtmarker i eit framtidsperspektiv dominert av klimaendringar (sjå avsnittet om involvering av interessentar).

Frå byrjinga av OrientGate-prosjektet engasjerte Attica-regionen eit breitt spekter av interessentar og implementerte flere tiltak for å auke medvitet om verdien av våtmarker, også i ein klimaendringskontekst, gjennom medium, workshops, opplæringsseminarar og informasjonsmøte. Dermed følgde våtmarkstilpasningsstrategien og planen ein brei deltakande prosess. Attica Regional Authority køyrde heile prosessen og utarbeidde eit vegkart for å fremje gjennomføringa av planens handlingar, medan det greske biotopvåtmarkssenteret ga den vitskaplege støtta. Samarbeidet utvida seg til sentrale, regionale og lokale tenester og styresmakter, forskingsorganer, miljøorganisasjonar og borgarar. Sjølv om dei deltok i liten grad, ga dei sin kunnskap, erfaring og praksis innanfor tilpasningsprosessen.

Når det gjeld den faktiske gjennomføringa av handlingsplanen, er dei relevante styresmaktene staten for lovgivingsrelaterte spørsmål og dei lokale administrasjonane (Attica-regionen og dens kommunar) for gjennomføringa av tiltaka. For nokre av våtmarkene i Attica, som er karakterisert som Natura 2000-område, er forvaltingsorganet for Schinias Marathon National Park, Hymettus og Søraust-Attica òg ei relevant styresmakt for gjennomføringa av handlingsplanen.

Ved utgangen av 2014 vart det arrangert eit opplæringsseminar”Tilpasningsstrategi for Attica Wetlands: Vurderinga av sårbarheitsindeksen for våtmark» og eit ope formidlingsarrangement vart fråhalden. Under seminaret fekk rundt 30 deltakarar frå offentlege tenester i Attica-regionen, frivillige organisasjonar, forskingsinstituttar og deltakarar frå andre land (Serbia og Romania), praktisk opplæring i vurderingsmetodikken for våtmarkssårbarhetsindikatoren. Under formidlingsarrangementet fekk rundt 80 deltakarar informasjon om den forventa auken av Attica våtmarkssårbarhet for tørke og om handlingsplanen for tilpasning. Deltakarane kom frå lokale og nasjonale styresmakter, frivillige organisasjonar, forskingsinstitusjonar og interessentar frå andre sektorar, til dømes arkeologar.

I 2015 gjennomførte Attica Region eit satellittarrangement under Green Week 2015”Raising support to restore the wetland of Brexiza, in the Region of Attica, Greece”. I løpet av denne hendinga opplevde nesten 90 besøkande det biologiske mangfaldet i Brexiza våtmark og den viktige arkeologiske staden for det romerske store tempelet til dei egyptiske gudane. Denne hendinga opna dialogen om restaurering av Brexiza våtmark og bevaring av biologisk mangfald og om gjennomføringa av handlingsplanen for tilpasning for Attica-regionen.

Alle desse hendingane vart organiserte av Attica Region og vitskapleg støtta av det greske Biotope Wetland Centre. Deltakarane var veldig motiverte og viste sterk interesse for å auke sin kunnskap og kapasitet for å bli i stand til å setje i verk tiltak for tilpasning til klimaendringar og våtmarksbevaring.

Attica-regionen var òg ein av dei viktigaste arrangørane av prosjektet finansiert under EØS-midla (Forbetrekunnskap og auke medvitet om våtmarksrestaurering i Attica-regionen). Den regionale regjeringa samarbeidde med andre partnarar som Goulandris naturhistoriske museum — gresk biotop/våtmarkssenter, forvaltingsorganet for nasjonalparken Schinias Marathon samt givarpartnaren (Norsk institutt for bioøkonomi — NIBIO). Flere offentlege arrangementer vart organiserte for å demonstrere prosjektets funn og resultater.

Andre aktivitetar av interessentmedverknad vart gjort for utarbeidinga av Regional plan for tilpasning til klimaendringar (RePACC)av Attica som vurderer sårbarheita og analyserer klimaendringar i flere sektorar (landbruk, fiskeri, skogbruk, vassressursar, etc). Ein videokonferanse i juli 2020, med spesielt fokus på biodiversitetssektoren, inkludert Atticas våtmarker, som involverte dei store interessentane i offentleg forvalting og forskarane som jobba i dette området. Atticas RePACC og dens strategiske konsekvensutgreiing gjekk gjennom offentlege høyringar og vart godkjend av styresmaktene.  RePACC fekk endeleg godkjenning av Regional Council of Attica i desember 2022.

Faktorane som var avgjerande for ei vellukka utforming av tilpasningsstrategien og -planen, var i hovudsak basert på det høge engasjementet frå dei regionale styringsaktørane. Koordinator for strategi og plan var Miljødirektoratet i Attika-regionen. Denne regionale styresmakta har direkte ansvar for å utarbeide miljøpolitiske retningslinjer på regionalt nivå, med fokus på bevaring og beskyttelse av våtmarksøkosystemer, òg i lys av klimaendringar.

Utforminga av våtmarkstilpasningsstrategien og handlingsplanen følgde ein deltakande prosess. Det var tidleg engasjement og sterkt samarbeid med ulike interessentar: sentrale, regionale og lokale tenester, andre styresmakter, forskingsorganer, miljøorganisasjonar og interesserte borgarar. Dei blei oppfordra til å setje i verk tiltak gjennom intervjuar, informasjonsmøte, workshops og opplæringsseminarar. Erfaringar vart utveksla; veikskapar og god/dårleg praksis i forvaltninga og verna av Atticas rikdom av biologisk mangfald i våtmarksområde vart registrert, og verdien av å bevare våtmarker og behovet for å tilpasse seg klimaendringar vart fremja.

EU-finansiering (frå det transnasjonale samarbeidsprogrammet 2007 — 2013 Søraust-Europa for Orientgate-prosjektet og frå EØS-midla) var avgjerande for å få til utarbeidinga av tilpasningsstrategien og handlingsplanen for Attica-regionen, samt for den gradvise gjennomføringa i dei følgjande åra.

Suksessen til Attica Wetland Action Plan vart bevist av det faktum at den har vorte brukt som eit grunndokument for den nye regionale programmeringsperioden i Attica-regionen. Som eit resultat har konkrete tiltak vorte integrert i Attica RePACC og i det regionale operasjonelle programmet for Attica Region 2021-2027.

Alle regionar i Hellas har vorte kalla til å førebu sin RePACC, nokre av dei inkluderer tiltak for beskyttelse av våtmarker. Derfor har Attica-opplevingane eit høgt potensial for å bli replikert.

Ein annan suksessfaktor er relatert til utviklinga av den nasjonale lovgivinga, med lova 4559 (august 2018), som dekkjer eit samla areal på meir enn 460 hektar. Denne lova forbyr eventuelle byggetillatelser, drenering eller andre aktivitetar som kan forringe den økologiske statusen til våtmarker.

Det var ingen vesentlege hinderfaktorar ved utarbeidinga av tilpasningsstrategi og -plan. Gjennomføringa av handlingsplanen for våtmarkstilpasning forventast imidlertid å møte flere barrierar. Desse gjeld tilgjengelegheita av midlar, operasjonell kapasitet til involverte tenester og organar til å gjennomføre dei foreslåtte tilpasningstiltaka, regulering av arealbruk i lys av våtmarksvern og restaurering. Tiltak som krev institusjonelle endringar eller lovgiving kan settast i verk med ytterlegare forseinkar.

Gjennomføringa av handlingsplanen for tilpasning forventast å redusere verknadene av dei kombinerte effektane av menneskeskapte inngrep og klimaendringar på Attica våtmarker. Betre vern av våtmarker forventast òg å forbetre deira økosystemfunksjonar, til dømes: i) vern av kystområda ved å redusere verknadene av bølgjer og straumar, II) forbetring av vasskvaliteten ved å fanga sedimenter, næringsstoff og giftige stoff, IIi) støtte til økonomisk verksemd avhengig av våtmarksressursar. Andre positive resultater som følgjer av gjennomføringa av handlingsplanen inkluderer: forbetring av kunnskapen om klimaendringar og deira innverknad på våtmarksartar, habitatar og økosystemfunksjonar, styrking av miljømedvitet og utviklinga av informasjonssenter.

Utvikling og gjennomføring av tilpasningsstrategien og handlingsplanen for Attica-regionen bidreg også til tverretatleg og regional samordning, tverrsektorielt samarbeid og institusjonell kapasitet til å handtere klimaendringar.

Utviklinga av tilpasningsstrategien og handlingsplanen for Atticas våtmarker vart samfinansiert av OrientGate-prosjektet og nasjonale midlar med til saman 150.000 euro. Summen inkluderte reise- og formidlingsutgifter.

Følgjande prosjekt "Forbetre kunnskap og auka medvit om våtmarksrestaurering i Attica-regionen" vart samfinansiert med 85 % frå EØS-midla og med 15 % frå nasjonale midlar (Greek Public Investment Programme), med eit samla budsjett på ca 398,887 EUR.

Mellom anna vart det utarbeidd eit vegkart (2017) for gjennomføring av horisontale tiltak for Atticas våtmarker samt tiltak på 4 vassførekomstar innanfor ramma av ovannemnde prosjekt. Desse vassførekomstane er Vourkari våtmark (det har vorte karakterisert som Regional Park sidan 2017), Koumoundourou Lake, munningen av Pikrodafni-straumen og nasjonalparken Scinias Ifølgje førehandsestimatar i dette vegkartet var kostnaden for implementeringa for desse tiltaka/tiltaka nesten 10 millionar EUR.

Handlingsplanen for Attica våtmarksområde integrerte tiltak og prioriterte tiltak som var føresett i gjeldande lovgiving og fell inn under eksisterande nasjonale strategiske, politiske og programmeringsrammer, herunder:

• Nasjonal handlingsplan for miljø (2014-2020), som omfattar mål og prioriterte tiltak for: vassforvaltingssektoren og gjennomføringa av vassforvaltingsplanane, bevaring av natur og biologisk mangfald gjennom betre forvaltning av anlegga i EU Natura 2000-nettverket, Framme av økosystemtenester og grøn infrastruktur for klimatilpasning basert på naturlege løysingar og for handtering av flaumrisiko.
• Det nasjonale strategi- og handlingsprogrammet for biologisk mangfald, som framhevar behovet for våtmarksbevaring og tilpasning til klimaendringar, og inkluderer prioriteringar som avgrensing, restaurering, forsking på klimaendringars effektar på biologisk mangfald og økosystemar, og fremjing av øyar med høgt biologisk mangfald i urbane miljøar som grøne infrastrukturar.
• Nasjonal lov om biologisk mangfald, og særleg dei artiklane som omhandlar utpeiking av våtmarksområde som verna område.
• The Master Plan of Athens/Attica 2021, som viser Attika våtmarker (inkludert innsjøar, elvar, bekkar og deira elvemunningar, kilder, lagunar og kystmyrer) og dekkjer tiltak for deira juridiske beskyttar og deira marknadsføring som grøne infrastrukturar.
• The River Basin Management Plan-Attica Water District (i samanheng med gjennomføringa av vassrammedirektivet), som inkluderer eit spesifikt tiltak for restaurering og marknadsføring av Attica Wetlands.

Nyleg er to konkrete tiltak i Attica Wetland Action Plan integrert i Regional Plan for Adaptation to Climate Change of Attica (RePACC, godkjend 14. desember 2022) og i det operative programmet for Attica Region 2021-2027 (politisk mål 2 "ein grønare lågkarbonovergang mot null netto karbonøkonomi"). Revisjonsutvalet skal reviderast kvart femte år.

Kommunane i Attica-regionen mobiliserast for å ta tilpasningstiltak i samanheng med deira lokale driftsplanar.

Strategi- og handlingsplanen vart formulert under OrientGate-prosjektet: 2012-2014. Den første fasen av Attica Wetland Action Plan implementeringa tok fem år (2015-2020). Den pågåande gjennomføringsfasen av planen finn stad under det nye politiske rammeverket for Attica-regionen, innanfor RePACC og det operative programmet for Attica-regionen 2021-2027. Den nye RePACC reknast som neste trinn i handlingsplanen. Den integrerte tre tiltak direkte knytte til Attica Wetlands med implementeringshorisont fram til 2018.

Den opphavlege strategien og handlingsplanen, formulert innanfor Orientgate-prosjektet, hadde ei levetid på om lag seks år (2014-2020). RePACC har ei levetid på 5 år (2022-2027), etter at den forventast å bli revidert. Tiltaka som er sett i verk for å beskytte våtmarker har ubestemt levetid.

Eleni Fitoka
Greek Biotope Wetland Centre (EKBY)
14th kilometre Thessaloniki
Mihaniona, 57001 Thermi, Thessaloniki, Greece
Tel.: (30-231) 0473432
Email: helenf@ekby.gr

Antigoni Gkoufa
Attica Region
Polytechneiou 4, Athens, 104 33, Greece
Tel.: (30-231) 2101-133,-136
Email: antigoni.gkoufa@patt.gov.gr 

Tilpasningsstrategi for Attica våtmarker

Handlingssplan for Attica våtmarker

Hatziiordanou L, Fitoka E, Hadjicharalampous E, Votsi N, Palaskas D, Malak D (2019) Indikatorar for kartlegging og vurdering av økosystemets tilstand og vedlikehald av økosystemtenestas habitat til støtte for EUs strategi for biologisk mangfald til 2020. Eitt økosystem 4: e32704. https://doi.org/10.3897/oneeco.4.e32704