Rolnictwo konserwujące

Rolnictwo konserwatorskie, zgodnie z definicją Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), jest „systemem rolnym, który sprzyja utrzymaniu trwałej pokrywy gleby, minimalnym zaburzeniom gleby i dywersyfikacji gatunków roślin”. Zwiększa różnorodność biologiczną i naturalne procesy biologiczne nad powierzchnią gruntu i pod nią, co przyczynia się do zwiększenia efektywności wykorzystania wody i składników odżywczych oraz poprawy i trwałej produkcjiroślinnej. W sprawozdaniu specjalnym IPCC pt. „Zmiana klimatu i grunty” (2019 r.) uwzględniono rolnictwo chronione wśród wariantów stopniowej adaptacji w celu przeciwdziałania zagrożeniom klimatycznym. Trzy główne zasady rolnictwa konserwującego (minimalne zakłócenia gleby, dywersyfikacja upraw i trwała pokrywa gleby) przyczyniają się do ochrony środowiska i zmniejszają zarówno wpływ zmiany klimatu na systemy rolne (dostosowywanie), jak i wkład praktyk rolniczych w emisje gazów cieplarnianych (łagodzenie) poprzez zrównoważone gospodarowanie gruntami. Zasady te, opisane bardziej szczegółowo poniżej, przyczyniają się do ochrony gleby przed erozją i degradacją, poprawy jakości gleby i różnorodności biologicznej, zachowania zasobów naturalnych i zwiększenia ich efektywności wykorzystania, przy jednoczesnej optymalizacji plonów.

Bardziej szczegółowo „minimalne zaburzenie gleby” charakteryzuje się zmniejszonymi praktykami uprawy (takiej jak orka, bronowanie i wszystkie czynności związane z uprawą zwykle stosowane w celu przygotowania gleby do kiełkowania nasion, zakładów sadzonek oraz wzrostu i produkcji upraw) poprzez bezpośrednie sadzenie i/lub bezpośrednie umieszczanie nawozów. Pomaga poprawić właściwości gleby, zachować i zwiększyć zawartość materii organicznej gleby, a tym samym zmniejszyć erozję gleby. Ponadto żadna uprawa i minimalna uprawa nie zmniejszają zużycia energii przez maszyny rolnicze, poprawiają drenaż gleby, poprawiają zaopatrzenie w żywność dla owadów, ptaków i małych ssaków ze względu na większą dostępność pozostałości pożniwnych i nasion chwastów w glebie. W istocie szereg usług ekosystemowych zapewnia minimalne zakłócenia gleby, w tym: regulacja wody, składowanie dwutlenku węgla, stabilność gleby, ochrona gleb powierzchniowych przed erozją, zwiększona infiltracja wody, zwiększona żyzność gleby dzięki zwiększonym zasobom azotu (w dłuższej perspektywie), poprawa jakości gleby, wody i powietrza, ograniczenie erozji gleby i zużycia paliwa. Wszystkie te elementy mają największe znaczenie dla zmniejszenia podatności systemów rolnych i zwiększenia ich zdolności przystosowania się do zmiany klimatu, przyczyniając się również do osiągnięcia celów łagodzących.

„Dywersyfikacja upraw” oznacza praktykę uprawy więcej niż jednego gatunku na danym obszarze rolniczym, w formie płodozmianu lub stowarzyszenia. Dywersyfikacja gatunków upraw zwiększa zdolność systemów rolniczych do zmiany klimatu poprzez poprawę żyzności i struktury gleby, zdolności do utrzymywania wody w glebie oraz dystrybucji wody i składników odżywczych poprzez profil gleby, pomagając w zapobieganiu szkodnikom i chorobom oraz zwiększając stabilność plonów. Zróżnicowane systemy upraw są bowiem bardziej stabilne i odporne niż systemy monokulturowe. Dywersyfikacja upraw zapewnia szereg usług ekosystemowych, przyczynia się do poprawy wydajności upraw i odporności systemów rolniczych oraz zmniejsza emisje gazów cieplarnianych z działalności rolniczej.

„Trwała pokrywa organiczna gleby” z pozostałościami pożniwnymi lub roślinami okrywymi (np. rośliny strączkowe, zboża lub inne uprawy obsadzane między głównymi uprawami, przede wszystkim z korzyścią dla gleby, a nie plonem) umożliwia przystosowanie się do zmiany klimatu poprzez zmniejszenie erozji i degradacji gleby, która może być spotęgowana przez skutki ekstremalnych zjawisk pogodowych (np. ekstremalne opady, susze i okresy nasycenia gleby, ekstremalne ciepło, silne zdarzenia wiatrowe) oraz poprawa stabilności systemu rolnictwa konserwatorskiego. Uprawy okrywowe poprawiają właściwości gleby (płodność i jakość), pomagają w zarządzaniu erozją gleby, zachowują wilgotność gleby, unikają zagęszczania gleby, zawierają szkodniki i choroby oraz zwiększają różnorodność biologiczną w systemie rolno-ekosystemowym.

Trzy zasady i związane z nimi środki dotyczące rolnictwa konserwującego mają zastosowanie we wszystkich systemach uprawy rolnej, ale muszą być dostosowane do szczególnych wymogów upraw i lokalnych warunków każdego regionu rolnego. Kilka projektów europejskich ( np. SOLMACC, AgriAdapt i HelpSoil) testowało wpływ tych środków na gospodarstwa rolne, promując stosowanie technik, które pomagają w osiągnięciu celów przystosowawczych i łagodzących.

Kategorie IPCC

Strukturalne i fizyczne: opcje adaptacji oparte na ekosystemie, Strukturalne i fizyczne: opcje technologiczne

Udział zainteresowanych stron

Skuteczne wdrożenie rolnictwa konserwatorskiego wymaga udziału zainteresowanych stron zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego oraz ścisłej współpracy między różnymi podmiotami: rolnicy, usługi doradcze dla gospodarstw (zapewniające rolnikom wiedzę i umiejętności w celu poprawy stosowanych technik agronomicznych, wydajności upraw i dochodów gospodarstw), naukowców, decydentów politycznych itp. Konieczne są skuteczne podejścia oparte na uczestnictwie, aby zapewnić rozpowszechnianie i stosowanie praktyk rolniczych w zakresie ochrony środowiska oraz udoskonalić środki zgodnie ze szczególnymi cechami rozważanych systemów rolnych, aby uzyskać jak największą skuteczność. Rolnicy i inne zainteresowane strony powinni być zaangażowani w projekty dotyczące praktyk rolniczych w zakresie ochrony środowiska, aby uzyskać większą wiedzę na temat ścisłego związku między praktykami rolnymi, wpływem na środowisko i skutkami społeczno-gospodarczymi, w tym możliwości przystosowania się do zmiany klimatu i jej łagodzenia.

Ponadto rolnicy powinni kierować się w początkowym okresie konwersji z rolnictwa tradycyjnego na rolnictwo konserwatorskie, aby uzyskać wszystkie wymagane informacje i zdobyć doświadczenie w zakresie nowych praktyk oraz być świadomi pracy i czasu potrzebnego na przejście do nowego systemu uprawy. W tym konkursie niezbędna jest rola usług doradztwa rolniczego, a także poprawa budowania zdolności i edukacji. Przedstawienie wpływu technik rolnictwa konserwatorskiego stosowanych w rzeczywistych analizach przypadków mogłoby pomóc we wdrażaniu środków i dać nowym rolnikom wskazówki, w odniesieniu do których kluczowe praktyki przynoszą sukces i jakich błędów należy unikać.

Czynniki sukcesu i czynniki ograniczające

Wśród czynników sukcesu we wdrażaniu środków ochrony rolnictwa są: dobre zaangażowanie zainteresowanych stron, strategie polityczne i działania rządu mające na celu promowanie i tworzenie korzystnych warunków dla stosowania rolnictwa konserwatorskiego (takich jak swobodny dostęp do informacji), odpowiednie usługi doradztwa rolniczego, partnerstwa publiczno-prywatne oraz nagrody za usługi w zakresie ochrony środowiska.

Niektóre aspekty mogą działać jako czynniki ograniczające wymiary małych gospodarstw, na przykład w przypadku wdrażania praktyk, które wymagają inwestycji w maszyny (jak w przypadku siewu sodu w systemach nie uprawnych). W takich przypadkach w celu przezwyciężenia tego aspektu wykorzystuje się stowarzyszenia rolników lub współpracę ze stronami trzecimi. Inne czynniki ograniczające obejmują nieodpowiednie rozpowszechnianie wiedzy i dobrych praktyk, niewystarczającą współpracę między naukowcami a usługami doradztwa rolniczego oraz brak wsparcia dla rolników.

W niektórych przypadkach rolnik nadal uważa, że uprawa jest niezbędna do poprawy gleby, ułatwienia zarządzania uprawami i zapewnienia wyższych plonów. Ponadto rolnicy są ogólnie zadowoleni z rzeczywistych praktyk i nie odczuwają presji gospodarczej na zmiany, ponieważ czyste i dobrze zarządzane pola często wiążą się z dobrą praktyką rolniczą. W tym względzie usługi doradztwa rolniczego odgrywają kluczową rolę w zachęcaniu rolników nowych do rolnictwa konserwującego, że technologia ta działa. Obejmuje to demonstrowanie technologii w dziedzinach innych rolników, demonstrowanie korzyści ekonomicznych za pomocą faktów i liczby oraz szkolenie ludzi w regionie, aby pomagać innym.

Koszty i korzyści

Koszty wdrożenia środków ochrony rolnictwa prawdopodobnie będą się różnić w poszczególnych gospodarstwach (w zależności od wielkości i systemu produkcji), regionach geograficznych i krajach. FAO informuje jednak, że nie uprawiając gleby, rolnicy mogą zaoszczędzić od 30 % do 40 % czasu, pracy, a w rolnictwie zmechanizowanym paliwa kopalne w porównaniu z rolnictwem konwencjonalnym, zmniejszając związane z tym koszty. Ogólnie rzecz biorąc, rolnictwo konserwatorskie pozwala na zmniejszenie kosztów produkcji oraz skrócenie czasu i pracy (np. na przygotowanie i sadzenie gruntów), a w systemach zmechanizowanych zmniejsza koszty inwestycji i konserwacji maszyn w perspektywie długoterminowej. Ponadto pozwala na wydajność porównywalną z nowoczesnym intensywnym rolnictwem, ale w zrównoważony sposób, umożliwiając uprawom lepsze dostosowanie się do zmienionych warunków klimatycznych w odniesieniu do zwykłego zarządzania rolnictwem, w szczególności poprzez zmniejszenie zmienności plonów z roku na rok. Pozytywny wpływ na plony zależy jednak od intensywności i nasilenia skutków zmiany klimatu.

Korzyści gospodarcze, agronomiczne i środowiskowe wynikające z rolnictwa konserwującego są wykrywalne na poziomie globalnym, regionalnym, lokalnym i rolnym. Korzyści te są również istotne z punktu widzenia przystosowania się do zmiany klimatu, ponieważ dzięki ochronie plonów rolnych utrzymuje się, a nawet poprawia, a także pod względem łagodzenia zmiany klimatu, zwiększając sekwestrację dwutlenku węgla i ograniczając emisje gazów cieplarnianych.

Aspekty Prawne

Praktyki rolnictwa konserwującego powinny być wspierane jasnymi politykami i procedurami. Wspólna polityka rolna (WPR) Unii Europejskiej oraz krajowe i regionalne programy obszarów wiejskich należą do głównych sił napędowych polityki w zakresie wdrażania rolnictwa konserwującego w państwach członkowskich UE.

Wspólna polityka rolna promuje stosowanie tych praktyk poprzez „zielone płatności bezpośrednie” (lub „zazielenianie”) (pierwszy filar WPR) w celu wspierania rolników, którzy przyjmują lub utrzymują praktyki rolnicze (np. dywersyfikacja upraw), które przyczyniają się do osiągnięcia celów środowiskowych i klimatycznych. Ponadto drugi filar WPR, czyli unijna polityka rozwoju obszarów wiejskich, której celem jest wspieranie obszarów wiejskich, umożliwia władzom regionalnym, krajowym i lokalnym formułowanie poszczególnych programów rozwoju obszarów wiejskich oraz wspiera m.in. działania na rzecz zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi i działaniami w dziedzinie klimatu, w tym praktyki rolnicze w zakresie ochrony środowiska. Programy drugiego filaru są współfinansowane z funduszy UE oraz z funduszy regionalnych lub krajowych.

Czas wdrożenia

Rok może wystarczyć na wdrożenie środków rolnictwa konserwatorskiego. Wymagany czas zależy w dużym stopniu od rozpowszechniania wiedzy, polityki i interwencji rządowych, dostępności umiejętności i funduszy oraz zaangażowania zainteresowanych stron.

Okres użytkowania

Rolnictwo konserwatorskie jest długoterminowym środkiem przystosowawczym i generalnie ma długą żywotność (dziesięćdziesiąt lat).

Strony internetowe:

Bibliografia: