System rolno-leśny: Rolnictwo przyszłości? Sprawa Montpellier

Montpellier to miasto w południowej Francji. Znajduje się na pagórkowatym terenie, 10 kilometrów w głąb lądu od wybrzeża Morza Śródziemnego nad rzeką Lez. Montpellier ma klimat śródziemnomorski (Köppen Csa), z łagodnymi, nieco mokrymi zimami i bardzo ciepłymi, raczej suchymi latami. Średnie miesięczne temperatury wahają się od 7,1 °C (44,8 °F) w styczniu do 23,4 °C (74,1 °F) w lipcu. Roczne opady wynoszą około 660 mm i są największe jesienią i zimą, ale nie są nieobecne latem. Jak wynika z kilku badań, oczekuje się, że zmiana klimatu wpłynie na sektor rolny poprzez częstsze susze i wzrost temperatury. Aby poradzić sobie z tymi skutkami, rolnictwo w Montpellier musi pilnie podjąć odpowiednie działania dostosowawcze. Wyzwaniem jest uczynienie produkcji żywności bardziej wydajną, zrównoważoną i zdolną do radzenia sobie z przewidywanymi skutkami zmiany klimatu.

Celem jest zwiększenie odporności systemów rolniczych Montpellier na skutki zmiany klimatu, takie jak rosnące temperatury, susze, stresy wodne i biotyczne oraz bardziej ekstremalne zdarzenia.

Agroleśnictwo to połączenie uprawy drzew i upraw. System rolno-leśny przyjęty w Montpellier w ramach projektu SAFE jest połączeniem drzew orzecha włoskiego i uprawy pszenicy. System rolno-leśny zapewnia inną opcję użytkowania gruntów w porównaniu z oddzielnymi tradycyjnymi systemami upraw i leśnictwa oraz optymalizuje korzyści wynikające z interakcji biologicznych powstających podczas łączenia drzew i upraw. Komplementarność drzew i upraw pozwala na bardziej efektywną eksploatację dostępnych zasobów. System rolno-leśny pomaga lepiej kontrolować erozję gleby oraz zwiększa zrównoważony charakter i odporność rolnictwa. Jest to praktyka, która szanuje środowisko i ma oczywiste korzyści krajobrazowe. Działka rolno-leśna pozostaje wydajna dla rolnika i generuje stałe dochody, co nie ma miejsca w przypadku ponownego zalesiania wyłącznie gruntów ornych. System rolno-leśny pozwala następnie na dywersyfikację działalności gospodarstw rolnych i lepsze wykorzystanie zasobów środowiska. Ponadto z czasem gospodarstwa rolno-leśne mogą stać się mniej zależne od dotacji do upraw i mniej podatne na wahania cen upraw, ponieważ drewno generuje znaczną część ich dochodów. Wartość udogodnień parków leśnych w najbliższej przyszłości może być również cennym atutem dla przedsiębiorstw rolnych.

W projekt SAFE zaangażowanych było kilka organizacji zainteresowanych stron z Francji, Niderlandów i Grecji. We Francji APCA (krajowa izba rolnicza we Francji) była odpowiedzialna za utworzenie sieci działek demonstracyjnych systemu rolno-leśnego, która jest obecnie bardzo skutecznym narzędziem rozbudowy systemu rolno-leśnego. Większość organizacji zainteresowanych stron zaangażowanych w projekt SAFE była zaangażowana w koordynację innych projektów rolno-leśnych R&D w Hiszpanii, Niemczech, Anglii, Belgii i Holandii.

W ramach projektu SAFE udostępniono modele i bazy danych służące do oceny opłacalności systemów leśno-drzewnych oraz zaproponowano wytyczne polityczne dotyczące wdrażania systemów rolno-leśnych. W szczególności SAFE opracowało narzędzia biofizyczne i społeczno-gospodarcze, aby informować rolników i decydentów politycznych o potencjale systemów rolno-leśnych, które mogą przyczynić się do zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju europejskich obszarów wiejskich. Wiedza zdobyta w ramach projektu SAFE umożliwiła rolnikom poprawę konkurencyjności.

Systemy rolno-leśne są zazwyczaj systemami rentownymi. Kosztowna jest transformacja rolno-leśna, która wymaga czasu i którą należy wspierać. Systemy rolno-leśne są inwestycją długoterminową. Potrzeba trochę czasu, zanim drzewa dojrzeją i zapewnią oczekiwane funkcje i korzyści.

Główne korzyści można podsumować w następujący sposób:

• INRA wykazała, że produkcja z jednego hektara mieszanki orzech/pszenica jest taka sama jak w przypadku 1,4 hektara z oddzielonymi drzewami i uprawami (co odpowiada 40-procentowemu wzrostowi wydajności).
• Agroleśnictwo jest mniej podatne na zmianę klimatu. Drzewa zapewniają schronienie uprawom i zmniejszają szkody spowodowane wysoką temperaturą wiosenną.
• Różnorodność biologiczna zwiększa się, ponieważ tworzy zróżnicowane siedlisko, w którym mogą żyć gatunki dzikiej fauny i flory. Działa również w zwalczaniu szkodników i zwiększaniu zapylania.
• Rolnicy mogą zdywersyfikować swoje produkty, zwiększyć swoje dochody oraz poprawić jakość gleby i wody, ograniczyć erozję (wiatrową) i zapobiec szkodom spowodowanym powodziami. Jakość gleby i wody ulega poprawie, dzięki czemu zapobiega erozji.
• Rolnictwo rolno-leśne odgrywa rolę w utrzymaniu gruntów dla przyszłego pokolenia.
• Odpowiednio zaprojektowane i zarządzane systemy rolno-leśne mogą przyczynić się do zwiększenia sekwestracji dwutlenku węgla w atmosferze, poprawy jakości gleby i jej ochrony.

System rolno-leśny zdefiniowano w art. 23 rozporządzenia 1305/2013 w sprawie WPR (2014–2020). W ramach programu rozwoju obszarów wiejskich (PROW) istnieją 23 środki, które mogą wspierać system rolno-leśny na gruntach rolnych i leśnych.

W Montpellier system rolno-leśny jest wdrażany od 20 lat.

System rolno-leśny jest długoterminowym środkiem przystosowawczym.

Christian Dupraz
Institut Nantional de la Recherche Agronomique (INRA) - SYSTEM
Montpellier, France
E-mail: christian.dupraz@inra.fr

Projekt BEZPIECZNY: Agroleśnictwo leśne dla Europy