Ubezpieczenia jako narzędzie zarządzania ryzykiem

Ryzyko i straty związane z klęskami żywiołowymi są bardzo niepokojące dla społeczeństwa, ponieważ w ostatnich latach wzrosły. Oczekuje się, że wydarzenia te będą się dalej nasilać ze względu na takie czynniki, jak rozwój demograficzny, zmiany użytkowania gruntów, ekspansja działalności mieszkaniowej i gospodarczej na obszarach podatnych na klęski żywiołowe oraz prognozowana zmiana klimatu. Dowody wskazują, że zmiana klimatu zwiększyła już częstotliwość i dotkliwość niektórych ekstremalnych zdarzeń pogodowych i klimatycznych, takich jak susze, fale upałów i silne opady, w kilku regionach europejskich. Oczekuje się, że tendencje te utrzymają się, jeżeli nie zostaną wdrożone skuteczne środki łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej (sprawozdanieEEA nr 15/2017). Ponadto zagrożenia powodowane przez klimat będą miały również wpływ na branżę ubezpieczeniową i ją przekształcą. (EuropejskiUrząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych, 2022 r.). W związku z tym coraz większe znaczenie zyskuje wdrożenie mechanizmu kompresyjnego zarządzania ryzykiem (takiego jak ubezpieczenia).

Ubezpieczenie przenosi ryzyko z osoby ubezpieczonej, przedmiotu lub organizacji na ubezpieczyciela. Odszkodowanie zależy od oceny strat spowodowanych określonymi zdarzeniami niebezpiecznymi, np. stratami w uprawach rolnych, stratami w domach spowodowanymi powodzią, stratami w lasach spowodowanymi burzą lub pożarami lasów. W przypadku ekstremalnych warunków pogodowych ubezpieczenie jest cennym narzędziem, ponieważ pomaga uniknąć sytuacji, w której straty finansowe nie przekształcą się w długoterminowe szkody gospodarcze. Jeśli dom lub firma zostanie uszkodzona, ubezpieczenie może pokryć koszty przebudowy lub odszkodowania, umożliwiając poszkodowanym szybkie odzyskanie zdrowia. Przed ubezpieczeniem na wypadek ekstremalnych zdarzeń pogodowych ubezpieczyciel musi zidentyfikować ryzyko, określić ilość szkód, jakie może spowodować, i być w stanie ponieść koszty w przypadku wystąpienia ekstremalnego zdarzenia. Wreszcie, aby mieć ubezpieczenie na ekstremalne warunki pogodowe, musi być nieprzewidywalne.  Dokładny czas i miejsce wydarzenia nie mogą być znane z góry.

Zielona księga Komisji Europejskiej z 2013 r. w sprawie ubezpieczeń od klęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych przez człowieka jest częścią pakietu strategii w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Jego celem jest poprawa sposobu, w jaki ubezpieczyciele zarządzają ryzykiem związanym ze zmianą klimatu, rozszerzenie dostępu do ubezpieczeń od klęsk żywiołowych oraz uwolnienie pełnego potencjału cen ubezpieczeń i innych produktów finansowych.

W sprawozdaniu Komisji Europejskiej w sprawie ubezpieczenia od ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi związanymi z pogodą i klimatem przeanalizowano różne systemy ubezpieczeń ustanowione w kilku państwach członkowskich. Na podstawie ich oceny rynki ubezpieczeń (w poszczególnych krajach i sektorach) można podzielić na trzy szerokie grupy:

• Dobrowolny rynek ubezpieczeń: Na tym rynku ubezpieczający decydują, czy wykupić ochronę ubezpieczeniową, a ubezpieczyciele decydują, czy zapewnią ochronę ubezpieczeniową.
• Rynek ubezpieczeń półdobrowolnych: Jest to podobne do rynku dobrowolnego, na którym zarówno ubezpieczyciel, jak i ubezpieczający mogą zdecydować się na udział. Może jednak wystąpić presja pośrednia, taka jak wymogi ze strony kredytodawców hipotecznych lub nieformalne umowy, które zachęcają osoby fizyczne do udziału w rynku ubezpieczeniowym.
• Rynki obowiązkowe: Na tym rynku ubezpieczyciel lub ubezpieczający są prawnie zobowiązani do uczestnictwa. Na przykład ubezpieczyciele mogą być prawnie zobowiązani do oferowania ubezpieczenia od ekstremalnych zdarzeń pogodowych, a posiadacze polisy mogą być zobowiązani przez prawo do zakupu ubezpieczenia od pożaru, które obejmuje ubezpieczenie od ekstremalnych zdarzeń pogodowych.

Niektóre kraje (np. Francja, Szwajcaria) posiadają państwowe lub quasi-państwowe ubezpieczenie monopolistyczne, podczas gdy inne kraje (np. Niemcy, Włochy, Zjednoczone Królestwo) posiadają komercyjnie skonstruowane „rozwiązania wolnorynkowe”, które są systematycznie połączone z doraźną pomocą finansowaną przez państwo. Inne kraje (np. Austria, Dania) dysponują publicznymi funduszami na wypadek klęsk żywiołowych finansowanymi z pieniędzy podatników, a jeszcze inne dysponują różnymi mieszanymi rozwiązaniami prywatnych ubezpieczycieli uzupełnionymi publicznymi funduszami na wypadek klęsk żywiołowych (np. Belgia, Niderlandy, Norwegia) (Schwarze i in., 2009). Hiszpania prowadzi program partnerstwa publiczno-prywatnego, w ramach którego podmiot publiczny (Consorcio de Compensación de Seguros – CSS) pokrywa nadzwyczajne ryzyko klimatyczne (i inne) i pobiera składki poprzez proporcjonalną dopłatę zawartą w fakturach przedsiębiorstw prywatnych (EEA, 2017).

Ubezpieczenie od ryzyka związanego z klimatem szybko staje się priorytetem dla osób fizycznych i firm. Praktyka zarządzania przedsiębiorstwem w naturalny sposób wiąże się ze strategiami dywersyfikacji ryzyka. W związku z rosnącym znaczeniem ryzyka związanego z klimatem, jeśli chodzi o szkody w aktywach rzeczowych i zakłócenia działalności gospodarczej, zaleca się, aby firmy rozważyły wykupienie polis ubezpieczeniowych na wypadek klęsk żywiołowych lub innych skutków klimatycznych, które mogą mieć wpływ na ich działalność.