Ubezpieczenie jako narzędzie zarządzania ryzykiem

Ryzyko i straty związane z klęskami żywiołowymi są bardzo niepokojące dla społeczeństwa, ponieważ w ostatnich latach wzrosły. Oczekuje się, że takie zdarzenia będą dalej wzrastać w wyniku szeregu czynników, takich jak przewidywany rozwój demograficzny, zmiana użytkowania gruntów, rozwój działalności mieszkaniowej i gospodarczej na obszarach zagrożonych klęskami żywiołowymi oraz przewidywana zmiana klimatu. Istnieją dowody na to, że zmiana klimatu zwiększyła częstotliwość i dotkliwość niektórych ekstremalnych zdarzeń związanych z pogodą i klimatem, takich jak susze, fale upałów i ciężkie opady w kilku regionach europejskich, i przewiduje się, że tendencje te będą kontynuowane, bez łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej (sprawozdanie EOG nr 15/2017). W związku z tym coraz większe znaczenie zyskuje wdrożenie mechanizmu kompresyjnego zarządzania ryzykiem (takiego jak ubezpieczenia).

Ubezpieczenie przenosi ryzyko z ubezpieczonego, przedmiotu lub organizacji na ubezpieczyciela. Rekompensata zależy od oceny strat spowodowanych określonymi zdarzeniami zagrożenia, np. strat upraw w rolnictwie, strat w domach spowodowanych powodzią, strat lasów spowodowanych burzą lub pożarami lasów. W przypadku ekstremalnych warunków pogodowych jest to cenne narzędzie, ponieważ szkody finansowe nie przeradzają się w długoterminowe szkody ekonomiczne, jeśli dom lub firma może zostać odbudowana lub zrekompensowana. Przed ubezpieczeniem ekstremalnych zdarzeń pogodowych ubezpieczyciel powinien być w stanie zidentyfikować ryzyko i określić je ilościowo. Oczywiście ubezpieczyciel powinien być w stanie ponieść koszty, jeśli rzeczywiście nastąpi zdarzenie ekstremalne. Ostatnim ważnym elementem ubezpieczenia jest to, że nikt nie wie, w jaki sposób, gdzie i gdzie dokładnie odbędzie się zdarzenie ekstremalne; to musi być przypadkowe.

Zielona księga Komisji Europejskiej w sprawie ubezpieczenia klęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych przez człowieka została opublikowana w 2013 r. w ramach pakietu dotyczącego strategii adaptacji. Jego celem jest zachęcanie do poprawy sposobu, w jaki ubezpieczyciele pomagają w zarządzaniu ryzykiem związanym ze zmianą klimatu, zwiększaniu dostępu do rynku ubezpieczeń na wypadek klęsk żywiołowych oraz uwolnieniu pełnego potencjału cen ubezpieczeniowych i innych produktów finansowych.

W sprawozdaniu Komisji Europejskiej w sprawie ubezpieczenia od pogody i ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi przeanalizowano różne systemy ubezpieczeń ustanowione w kilku państwach członkowskich. Na podstawie ich oceny rynki ubezpieczeniowe (w różnych krajach i sektorach) można podzielić na trzy szerokie grupy:

• Rynek ubezpieczeń dobrowolnych; potencjalny ubezpieczający decyduje, czy wykupi ubezpieczenie, a ubezpieczyciel decyduje, czy zapewni ubezpieczenie.
• Rynek ubezpieczeń półdobrowolnych; co do zasady jest on podobny do dobrowolnego; zarówno ubezpieczyciel, jak i ubezpieczający mogą zdecydować, czy zaangażują się w rynek ubezpieczeń ekstremalnych warunków pogodowych, czy nie. Jednak w praktyce swoboda ta może zostać ograniczona w tym sensie, że istnieje nieoficjalny przymus ze strony, na przykład, dostawców kredytów hipotecznych lub dorozumiana umowa między zainteresowanymi stronami, która wymaga od danej osoby uczestnictwa w rynku ubezpieczeń.
• Rynki obowiązkowe; ubezpieczyciel lub ubezpieczający ma prawny obowiązek uczestniczenia w rynku. Na przykład ubezpieczyciel może być prawnie niezdolny do odmowy ochrony przed ekstremalnymi zdarzeniami pogodowymi, podczas gdy ubezpieczający może zostać zmuszony do wykupienia ubezpieczenia przeciwpożarowego, które obejmuje ubezpieczenie od ekstremalnych warunków pogodowych.

Niektóre kraje (np. Francja, Szwajcaria) posiadają państwowe lub quasi-państwowe ubezpieczenia monopolistyczne, podczas gdy inne kraje (np. Niemcy, Włochy, Wielka Brytania) dysponują „rozwiązaniami wolnorynkowymi”, które są systematycznie łączone z pomocą doraźną finansowaną przez państwo. Inne kraje (np. Austria, Dania) dysponują publicznymi funduszami na wypadek klęsk żywiołowych finansowanymi z pieniędzy podatników, a jeszcze inne mają różne mieszane rozwiązania prywatnych ubezpieczycieli uzupełnione publicznymi funduszami na wypadek klęsk żywiołowych (np. Belgia, Holandia, Norwegia) (Schwarze i in., 2009). Hiszpania posiada program partnerstwa publiczno-prywatnego, w ramach którego podmiot publiczny (Consorcio de Compensación de Seguros – CSS) pokrywa nadzwyczajne ryzyko klimatyczne (i inne) i pobiera składki poprzez proporcjonalną dopłatę ujętą na fakturach przedsiębiorstw prywatnych (EOG, 2017 r.).

Kategorie IPCC

Instytucjonalne: opcje ekonomiczne, Instytucjonalne: prawo i regulacje

Udział zainteresowanych stron

Zainteresowane strony (np. właściciele aktywów publicznych, zainteresowane strony z sektora rolnego, właściciele nieruchomości prywatnych, prowadzący działalność komercyjną itp.) zaangażowani w sektor ubezpieczeń mogą generować zachęty lub wymogi w zakresie zarządzania ryzykiem, co z kolei może ograniczyć potencjalne skutki ekstremalnych zdarzeń pogodowych. Może to nastąpić poprzez sygnalizację cenową: na przykład właściciele domów, którzy wzmacniają swoje dachy, aby byli gotowi na burze gradowe, mogą zostać obciążeni niższą premią lub niższym odliczeniem. Innym wariantem byłoby włączenie do polisy ubezpieczeniowej wymogów związanych z odpornością: jeżeli ubezpieczyciel nie podejmie żadnych środków przeciwko ryzyku, na które jest narażony, wypłata będzie niższa.

W różnych krajach obowiązuje system „gwarancji państwa”. „Fundusz na wypadek klęsk żywiołowych” lub podobna linia budżetowa zwraca część szkód powyżej określonego progu, aby upewnić się, że partnerzy prywatni nie mogą zbankrutować i oferować składki ubezpieczeniowe, które są przystępne dla większości zainteresowanych. W takim przypadku zachęta do bycia ubezpieczonym jest niska i ograniczona do stref najwyższego ryzyka. W takich przypadkach mechanizm rynkowy nie może funkcjonować prawidłowo, a składki dla pozostałych zainteresowanych stron stają się zbyt wysokie, aby były przystępne cenowo.

Czynniki sukcesu i czynniki ograniczające

Co sprawia, że system ubezpieczeń działa dobrze? Głównym wskaźnikiem pozostają długoterminowe koszty i korzyści z ubezpieczenia. W przypadku zmiany klimatu te koszty i korzyści należy rozpatrywać wraz z szeroką gamą narzędzi zarządzania ryzykiem (zapobieganie, ochrona, wczesne ostrzeganie). Cele zarządzania ryzykiem zależą od oczekiwań, jakie mogą mieć rządy, ubezpieczeni lub ubezpieczyciele. System ubezpieczeń oparty na solidarności zapewni maksymalną ochronę w celu równomiernego podziału ryzyka. Ubezpieczenia związane z zarządzaniem ryzykiem klimatycznym zwiększą świadomość ryzyka i zapewnią zachęty do zwiększania odporności dzięki środkom dostosowawczym.

Istnieją jednak również głosy, które stwierdzają, że ubezpieczenia są złe, ponieważ systemy ubezpieczeniowe zwiększają narażenie i podatność na zagrożenia, ponieważ mogą sprzyjać działaniom, które chronią status quo, zamiast umożliwiać adaptacyjne zachowania, takie jak adaptacja transformacyjna ( np. O’Hare i in., 2015). W tej perspektywie ubezpieczenie jest postrzegane jako część szerszego podejścia do zarządzania ryzykiem i dostosowywania się do niego.

Koszty i korzyści

Zakłady ubezpieczeń rozdzielają ryzyko finansowe między ubezpieczających, a składki oparte na ryzyku mogą zachęcać poszczególnych ubezpieczających do zmniejszenia ryzyka, co zmniejsza koszty w przypadku szkody. Ubezpieczenie staje się jednak mniej atrakcyjne dla gospodarstw domowych wysokiego ryzyka lub rolników, gdy składki odzwierciedlają ryzyko bazowe. Chociaż ubezpieczający niższe ryzyko mają słabszą zachętę do zmniejszenia ryzyka, są bardziej skłonni do zakupu ubezpieczenia, ponieważ składki są bardziej przystępne.

Kompromis między przystępnością cenową premii a zachętami do zmniejszania ryzyka jest ważny, ale trudny do zrównoważenia i często zależy od różnych celów zarządzania ryzykiem poszczególnych krajów lub grup zainteresowanych stron.

Aspekty Prawne

Dyrektywa Wypłacalność II UE (2009/138/WE) kodyfikuje i harmonizuje unijne rozporządzenie w sprawie ubezpieczeń. Dotyczy to przede wszystkim kwoty kapitału, jaki muszą posiadać unijne zakłady ubezpieczeń, aby zmniejszyć ryzyko niewypłacalności. „Rozporządzenie Komisji (UE) nr 267/2010 z dnia 24 marca 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do niektórych kategorii porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych w sektorze ubezpieczeń” przyznaje zwolnienie ze stosowania reguł konkurencji do niektórych rodzajów umów w sektorze ubezpieczeń (bardziej szczegółowe informacje znajdują się tutaj).

Okres użytkowania

Systemy ubezpieczeniowe trwają zwykle tak długo, jak długo uzgodniona zostaje umowa między ubezpieczycielem a pozycją ubezpieczoną. Większość umów ma roczny okres obowiązywania i jest odnawiana co roku, w tym rewizja umowy, taka jak składka ubezpieczeniowa.

Strony internetowe:

Bibliografia: