Berlin Biotope Area Factor – Wdrożenie wytycznych pomagających kontrolować temperaturę i spływ

Klimat Berlina jest umiarkowany, ze znaczącym efektem miejskiej wyspy ciepła, który może podnieść temperaturę nawet o 4oC w stosunku do otaczających obszarów. Chociaż istnieje duża niepewność co do dokładnego wpływu zmiany klimatu na miasto, scenariusze wskazują, że temperatury będą wyższe, ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak fale upałów i intensywne deszcze i gradobicia, będą częstsze, wzrośnie zanieczyszczenie powietrza i wystąpi niedobór wody (ta ostatnia pomimo rozległych źródeł słodkiej wody w mieście, ze względu na dłuższe, suchsze okresy bez opadów, zwiększone zużycie wody i przekierowanie wody dalej w górę rzeki). W szczególności oczekuje się, że częstotliwość fal upałów wzrośnie w wyniku zmiany klimatu, do 2 zdarzeń co 33 lata w 2050 r. i do 12 zdarzeń co 33 lata do końca stulecia zgodnie z RCP 8.5 (Climate Adapt, Urban Adaptation Map Viewer). Oczekuje się, że te zmiany klimatu będą miały negatywny wpływ na ludność, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że centrum Berlina charakteryzuje się dużą gęstością budownictwa. Intensywnie użytkowane obszary miejskie są dotknięte:

• wysoki stopień uszczelnienia gleby, wynikający ze zwiększenia powierzchni zabudowanych i nieprzepuszczalnych;
• Niewystarczające uzupełnienie wód gruntowych ze względu na szybki spływ opadów do kanalizacji;
• Nadmierne ocieplenie i brak wilgotności;
• Stały spadek różnorodności biologicznej ze względu na ograniczone powiększenie terenów zielonych.

BAF przyczynia się do realizacji następujących celów w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i jakości środowiska:

• ochrona i poprawa mikroklimatu i jakości powietrza, zmniejszenie efektu miejskiej wyspy ciepła, a tym samym zmniejszenie podatności na fale upałów;
• Zachowanie i poprawa funkcji gleby i bilansu wodnego, zmniejszenie podatności na ekstremalne opady i związane z nimi spływy.
• tworzenie i podnoszenie jakości siedlisk roślin i zwierząt;
• Poprawa środowiska mieszkaniowego.

Współczynnik powierzchni biotopu stanowi, że rozwój nowych budynków wymaga, aby część powierzchni pozostała jako przestrzeń zielona. BAF zapewnia deweloperom, architektom i projektantom jasne, ale elastyczne wytyczne dotyczące części działki, która musi zostać obsadzona lub zapewnić inne funkcje zielonej przestrzeni pod względem: poprawa mikroklimatu, chłodzenie miast, zrównoważone odwadnianie, poprawa stanu siedlisk przyrodniczych i poprawa jakości środowiska mieszkaniowego. Konkretne rozwiązania wdrożone w BAF obejmują: (i) zazielenianie przestrzeni funkcjonalnych (np. wiaty na rowery lub kosze); sadzenie drzew i krzewów lub, na mniejszych obszarach, roślin pnących w celu stworzenia zielonych ścian; (iii) wprowadzenie zielonych dachów; (iv) nawierzchnia ograniczona do głównych dróg i stosowanie powierzchni przepuszczalnych gdzie indziej.

Środki te zmniejszają strumień promieniowania, zapewniają cień, zapewniają efekt chłodzenia wewnątrz budynków i na zewnątrz, poprawiają jakość powietrza i wody oraz poprawiają właściwe zarządzanie spływem wód opadowych. Mocną stroną koncepcji BAF jest to, że umożliwia elastyczność projektowania terenu: deweloper może zdecydować, jakie środki dotyczące terenów zielonych są stosowane i gdzie, o ile osiągnięty zostanie wymagany wskaźnik terenów zielonych.

Wzór BAF oblicza proporcję obszaru, który musi być terenem zielonym: BAF = ekologicznie efektywne powierzchnie/całkowita powierzchnia lądowa. Cele BAF zależą od konkretnego wykorzystania danego obszaru. Efektywne ekologicznie obszary powierzchniowe to ważona suma obszarów należących do różnych kategorii przewidzianych w działaniu, w przypadku których współczynniki ważenia uwzględniają różne „wartości ekologiczne” tych kategorii. Różne rodzaje terenów zielonych są ważone w różny sposób w zależności od tych „wartości ekologicznych”, które opierają się na zdolności do ewapotranspiracji, przepuszczalności, możliwości magazynowania wody deszczowej, związku z funkcjonowaniem gleby i zapewnieniem siedlisk roślinom i zwierzętom. Na przykład współczynnik ważenia uszczelnionej powierzchni asfaltu wynosi 0; w przypadku ekstensywnych zielonych dachów wynosi 0,5; powierzchni z roślinnością powiązaną z glebą poniżej wynosi 1. Obszary mieszkalne i publiczne muszą osiągnąć cel BAF wynoszący 0,6, podczas gdy obszary komercyjne, biznesowe i administracyjne są zobowiązane do osiągnięcia niższego celu wynoszącego 0,3.

Od grudnia 2019 r. zalecane współczynniki wagowe dla zieleni pionowej i zazieleniania dachów zostały poddane następującym udoskonaleniom: zieleń pionowa bez połączenia z podłożem: 0,7 na m²; ekstensywne zazielenianie dachu: 0,5 na m^2; półintensywne zazielenianie dachu: 0,7 na m²; intensywne zazielenianie dachu: 0,8 na m². Deweloperzy mogą zatem korzystać z szerokiej gamy opcji łączących różne obszary z różnymi rodzajami powierzchni w celu osiągnięcia wymaganego standardu.

Współczynnik powierzchni biotopu został opracowany dla śródmiejskich dzielnic Berlina przez wielu ekspertów, którzy zgodzili się na niezbędny udział terenów zielonych dla różnych typów zabudowy, w oparciu o układ budynków. Konsultacje społeczne zawsze były uważane za bardzo ważne dla planowania krajobrazu w Niemczech. Program krajobrazowy był przedmiotem szeroko zakrojonych konsultacji społecznych w 1986 r. w ramach ukierunkowanych konsultacji „Berlin hat Pläne (Berlin ma plany)”. Drugie konsultacje społeczne dotyczące programu odbyły się w 1993 r., kilka lat po upadku muru berlińskiego, a plan ostatecznie zatwierdzono w 1994 r. BAF został ustanowiony w planach krajobrazowych jako zarządzenie. W ramach powyższych procedur w jego rozwoju mogły uczestniczyć agencje publiczne i agencje ochrony środowiska. Ponadto obowiązkowe było upublicznienie postępowania nie tylko dla mieszkańców danego obszaru, ale także dla całego Berlina. Chociaż zainteresowane strony miały możliwość uczestnictwa, nie zwrócono się do nich bezpośrednio, a zatem zaangażowanie zainteresowanych stron różniło się w zależności od przypadku. Uczestniczące zainteresowane strony obejmowały społeczność lokalną, administrację publiczną i organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska.

Stosowanie przepisów okazało się skutecznym sposobem na zwiększenie pokrycia zielenią w centrum Berlina, ponieważ każda nowa inwestycja musi być zgodna z celami BAF. Elastyczność podejścia zapewnia znaczne korzyści. Deweloperzy mogą wybierać spośród wielu różnych opcji zazieleniania lub tworzenia przepuszczalnych powierzchni i wybierać te, które są najbardziej korzystne i skuteczne dla siebie i użytkowników rozwoju. Współpraca między berlińskimi departamentami planowania krajobrazu i zagospodarowania przestrzennego zagwarantowała, że dwa instrumenty planowania kluczowe dla wdrożenia BAF działają w sposób skoordynowany. Innym czynnikiem, który wyraźnie przyczynia się do jego sukcesu, jest to, że środki w widoczny sposób przyczyniają się do rozwoju lepszego środowiska w centrum miasta.

BAF jest obowiązkowy tylko na obszarach, na których istnieją prawnie wiążące plany zagospodarowania przestrzennego (16% powierzchni Berlina na 21 odrębnych obszarach). Poza tymi obszarami BAF jest dobrowolny i może być stosowany jako wytyczna zachęcająca do stosowania środków ochrony środowiska przy proponowaniu zmian w istniejących konstrukcjach budowlanych. Ze względu na swoją prostotę i rosnącą świadomość kwestii środowiskowych, architekci, budowniczowie i właściciele nieruchomości mają tendencję do korzystania z BAF, co jest oznaką jego sukcesu. Fakt, że BAF są dobrowolne poza obszarami objętymi planami zagospodarowania przestrzennego, utrudnia jednak spekulowanie na temat ich rzeczywistego potencjału wdrożenia. W dyskusji z jedną z lokalnych osób kontaktowych podkreślono, że „w niektórych dzielnicach ochrona przyrody ma większą wartość niż w innych, a zatem niektórzy lokalni administratorzy skuteczniej przekonują budowniczych do jej stosowania. Czasami sami budowniczowie są zainteresowani uczynieniem swojego projektu „bardziej ekologicznym” i bardziej zrównoważonym. W niektórych dzielnicach budowniczowie muszą uzyskać akceptację mieszkańców, a BAF może pomóc. Tak więc realizacja BAF zależy od wielu czynników, głównie od aktywnej komunikacji agencji w dzielnicach i świadomości ekologicznej mieszkańców.

Koszty środków wybranych na podstawie BAF są pokrywane z kosztów budowy. Jeśli właściciele budynków mają do czynienia z nieproporcjonalnie wysokimi wydatkami, zwykle proszą o złagodzenie BAF, który jest ogólnie zatwierdzony. Ogólna ocena kosztów nie została przeprowadzona ze względu na niedobór personelu.

Obserwowane do tej pory korzyści obejmują poprawę środowiska mieszkaniowego i jakości życia oraz zwiększenie obszaru efektywnego pod względem utrzymania różnorodności biologicznej poprzez odbudowę zazielenionych wewnętrznych dziedzińców i ogrodów frontowych. Oczekuje się innych korzyści, takich jak mniejsza podatność na fale upałów i skrajności związane z wodą, ale nie zostały one jeszcze określone ilościowo.

W Berlinie BAF można ustanowić przede wszystkim w planach krajobrazowych jako parametr planowania środowiskowego. BAF ma zastosowanie do obszarów, na których istnieją prawnie wiążące plany zagospodarowania przestrzennego. Prawnie wiążące ustalenia można znaleźć w berlińskim "Handbuch der Berliner Landschaftspläne" (Podręczniku berlińskich planów zagospodarowania przestrzennego). Poza tymi obszarami stosowanie BAF jest dobrowolne; można go wykorzystać jako wytyczną do zachęcania do stosowania środków ochrony środowiska przy proponowaniu zmian w istniejących konstrukcjach budowlanych.

Przedłużenie obowiązkowego BAF, choć omawiane na szczeblu politycznym, może być obecnie niewykonalne ze względu na bariery prawne i techniczne. W praktyce nie ma podstawy prawnej do nałożenia BAF. Ściślej rzecz ujmując, nałożenie BAF musi zostać włączone do planu zagospodarowania przestrzennego i w tych ramach nałożenie to podlega wymogowi niewyrządzania szkody handlowej, co oznacza, że przeważają względy ekonomiczne. Co więcej, BAF nie może być ustalony dla całego obszaru śródmieścia, ponieważ każda dzielnica Berlina ma własne uprawnienia do planowania. W związku z tym faktyczne wdrażanie BAF różni się w poszczególnych powiatach, w zależności od podatności odpowiednich podmiotów na kwestie środowiskowe i aktywnej komunikacji agencji w powiatach.

Wdrażanie BAF rozpoczęło się w 1994 r. i jest nadal w toku.

Ponad 50 lat, w zależności od konkretnych działań i działań związanych z zarządzaniem.

Sabine Kopetzki
Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz
Stadt und Freiraumplanung
Am Köllnischen Park 3, 10179 Berlin
E-mail: sabine.kopetzki@senuvk.berlin.de 

Sebastian Hausmann
Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz
Abteilung III - Klimaschutz, Naturschutz und Stadtgrün
Stellenzeichen III B 1-4, Raum 222
Am Köllnischen Park 3 / 10179 Berlin
E-mail: sebastian.hausmann@senuvk.berlin.de 

„Green and Blue Space Adaptation for Urban Areas and Eco Towns” (GRaBS) oraz Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz (Berlin)