Ochrona wrzosowisk w regionie Allgäu (Niemcy) poprzez podejście oparte na zainteresowanych stronach

Krajobraz bagien Allgäu obejmuje mozaikę zagrożonych siedlisk torfowisk i torfowisk wzdłuż różnych poziomów wysokości. Jednym z głównych wyzwań dla powstrzymania szybkiej utraty różnorodności biologicznej jest zmniejszenie skutków izolacji i dalszy rozwój łączności między tymi mozaikami terenów podmokłych. Oczekuje się, że zmiana klimatu poważnie spotęguje istniejące zagrożenia dla krajobrazu błotnego oraz jego zagrożonych gatunków i siedlisk chronionych na mocy dyrektywy siedliskowej. Łączność siedliskowa stanie się jeszcze bardziej znacząca w zmieniających się warunkach klimatycznych. Rosnące temperatury i związane z nimi zmiany warunków siedliskowych wypierają szczególnie gatunki przystosowane do warunków chłodniczych. Relikty lodowcowe (np. „ColiasPalaeno – wrzosowisko zachmurzone na żółto”, motyl z czerwonej listy zagrożonych gatunków w Niemczech) w dużym stopniu opierają się na łączności siedlisk podmokłych, aby móc przenieść się na wyższe wysokości. Dlatego siedliska torfowisk i torfowisk w regionie Allgäu na różnych poziomach wysokości mogą zapewnić szansę przetrwania tym gatunkom podatnym na zmianę klimatu.

Typy siedlisk wrzosowisk zależą od warunków hydrologicznych, co oznacza, że siedliska te są bezpośrednio i pośrednio związane z klimatem. Oczekuje się, że do końca XXI^wieku (2071–2100) średnia temperatura wzrośnie o około +3,2 °C w ramach scenariusza emisji RCP8.5 w Bawarii. Doprowadzi to do zmiany składu gatunkowego i rozmieszczenia. Ponadto ze względu na te cieplejsze temperatury oczekuje się dłuższego (sezon wegetacyjny) (do końca XXI^wieku wydłużonego nawet o 57 dni) (regionaler-klimaatlas.de). Wydłużony okres wegetacji spowoduje większe zapotrzebowanie roślin na wodę, co będzie miało negatywny wpływ na bilans wodny wrzosowisk.

Ogólnym celem inicjatywy „Allgäuer Moorallianz” jest przeciwdziałanie utracie różnorodności biologicznej poprzez ochronę i odbudowę krajobrazu wrzosowisk Allgäu, w ścisłej integracji ze zrównoważonym rozwojem regionalnym. Ustanowienie odpowiednich warunków gospodarczych dla regionalnych zainteresowanych stron (np. podmiotów działających w sektorach rolnictwa, leśnictwa i turystyki) ma duże znaczenie dla zapewnienia długoterminowego podejścia do ochrony. „Allgäuer Moorallianz” ma na celu ustanowienie stabilnej współpracy między zarządzaniem krajobrazem, ochroną przyrody i regionalnym rozwojem gospodarczym. Wymaga to silnego zaangażowania wszystkich zainteresowanych stron.

 „Allgäuer Moorallianz” podkreśla znaczenie usług ekosystemowych (takich jak regulacja jakości i ilości wody) zapewnianych przez krajobraz wrzosowisk Allgäuer, w tym w szczególności ich wkład w ograniczanie skutków zmiany klimatu. Inicjatywa ma również na celu wzmocnienie odporności zagrożonych siedlisk torfowisk i torfowisk oraz gatunków pokrewnych (np. poprzez utrzymanie łączności siedliskowej), a także utrzymanie usług ekosystemowych w zmieniających się warunkach klimatycznych.

W celu ustanowienia zrównoważonej strategii ochrony torfowisk i prawie naturalnych wrzosowisk niezbędna jest ścisła współpraca z podmiotami regionalnymi, zwłaszcza rolnikami i właścicielami gruntów. W regionie Allgäu tradycyjne formy rolnictwa ekstensywnego istotne dla nienaruszonego krajobrazu wrzosowisk są nadal w praktyce. Stwarza to dobre możliwości dla podejścia opartego na zainteresowanych stronach przyjętego w ramach inicjatywy „Allgäuer Moorallianz”.

„Allgäuer Moorallianz” jest finansowany głównie z zakrojonego na szeroką skalę projektu ochrony przyrody (2009–2022) w ramach systemu finansowania chance.natur (więcej informacji można znaleźć w sekcji „Koszty i korzyści”). Całkowity obszar projektu obejmuje ponad 185 000 ha, położonych w dwóch okręgach administracyjnych (Oberallgäu i Ostallgäu, oba o gęstości zaludnienia około 100/km²). W ramach tego regionu Moorallianz wdrożył lub wsparł działania w zakresie zarządzania krajobrazem, edukacji, turystyki i budowania świadomości, mające na celu zintegrowanie ochrony wrzosowisk z rozwojem regionalnym i turystyką.

W 2009 r. zakrojony na szeroką skalę projekt ochrony przyrody rozpoczął się tzw. fazą rozwojową. W ciągu pierwszych czterech lat „Allgäuer Moorallianz” przeprowadził proces opracowania planu rozwoju (PEPL – Pflege und Entwicklungsplan). Celem planu rozwoju było uzyskanie przeglądu obszarów bagiennych cennych dla ochrony przyrody oraz możliwych strategii ich ochrony i poprawy. W pierwszej kolejności przeprowadzono inwentaryzację gatunków i siedlisk wrzosowisk oraz ocenę bilansu wodnego. Dzięki tej wiedzy Moorallianz opracował główne cele i możliwe środki dla różnych typów siedlisk i zagrożonych gatunków; są one wymienione poniżej wraz z rozszerzeniem obszaru, do którego mają zastosowanie, zgodnie z definicją zawartą w PEPL:

• Utrzymanie i poprawa stanu niemal naturalnych torfowisk i lasów torfowiskowych: 535,7 ha;
• Rekultywacja zdegradowanych torfowisk wysokich nadal zdolnych do naturalnej regeneracji: 2,315,7 ha;
• Szerokie zarządzanie niemal naturalnymi siedliskami i lasami na otwartej przestrzeni: 1680 ha;
• Utrzymanie otwartych obszarów ugorowanych w niemal naturalnych siedliskach i lasach na otwartym terenie: 485 ha;
• Odbudowa (po odłogowaniu) ekstensywnych użytków zielonych: 310 ha;
• Długoterminowe gospodarowanie ekstensywnymi użytkami zielonymi: 1115 ha;
• Ochrona strefy buforowej użytków zielonych: 280 ha.

W 2012 r. zakończono prace nad PEPL, a etap realizacji projektu ochrony przyrody na dużą skalę rozpoczął się 10-letnią kadencją. Ponieważ wdrożenie całej, szeroko zakrojonej PEPL nie jest możliwe w tym okresie, cele szczegółowe określono w ścisłej współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami (właścicielami gruntów i zainteresowanymi stronami z sektorów rolnictwa, leśnictwa i turystyki). Zidentyfikowane priorytety odzwierciedlają trzy różne rodzaje działań:

• Rekultywacja hydrologiczna (np. ponowne namoczenie uprzednio osuszonych torfowisk);
• zapobieganie eutrofizacji; oraz
• środki zarządzania krajobrazem (np. utrzymanie tradycyjnego koszenia w celu zachowania siedlisk łąkowych o wysokiej różnorodności biologicznej na otaczającym obszarze lub tradycyjnych form ekstensywnej gospodarki leśnej na torfowiskach).

W latach 2012–2017 inicjatywa Moorallianz umożliwiła zakup około 180 ha terenów podniesionych i niskich torfowisk wdrażających środki rewitalizacji lub zarządzania ochroną krajobrazu. Do końca zakrojonego na szeroką skalę projektu ochrony przyrody w 2022 r. Moorallianz będzie stale kupować obszar siedlisk torfowisk i rozszerzać środki ochrony przyrody. Przykładem wdrożonego środka jest obszar torfowisk Seemoos. Ten zdegradowany krajobraz torfowisk był kiedyś osuszony przez wiele rowów o łącznej długości 12 km. Rowy te są teraz ponownie zatamowane, dzięki czemu woda może być utrzymywana w obszarze torfowiska. „Seemoos” jest jednym z zdegradowanych torfowisk nadal zdolnych do naturalnej regeneracji o bardzo wysokim potencjale odbudowy.

Oprócz tych środków inicjatywa koncentruje się również na podnoszeniu świadomości i edukacji ekologicznej. Wraz z partnerami regionalnymi Allgäuer Moorallianz rozpoczął „kampanię na wrzosowiskach” ukazującą znaczenie wrzosowisk Allgäuer jako elementu kształtującego lokalny krajobraz. Kampania ta obejmuje takie działania jak: wystawa poświęcona cyrkulacji wrzosowisk, dostarczanie materiałów edukacyjnych i wycieczki dla szkół i grup młodzieżowych.

Środki ochrony przyrody „Allgäuer Moorallianz” dają wysoce zagrożone siedliska i wyspecjalizowane gatunki wrzosowisk (takie jak pozostałości reliktów lodowcowych) szansę na przetrwanie również w spodziewanych zmieniających się warunkach klimatycznych. Inną dodatkową korzyścią wynikającą z ochrony wrzosowisk w regionie Allgäu jest utrzymanie i poprawa usług ekosystemu wrzosowisk, takich jak regulacja klimatu, zaopatrzenie w wodę, oczyszczanie wody i usługi kulturalne (rekreacja).

Inicjatywa „Allgäuer Moorallianz” skupia zainteresowane strony z różnych sektorów. Eksperci i aktywiści zajmujący się ochroną przyrody są jedną z głównych sił napędowych tej inicjatywy i dążą do powstrzymania utraty różnorodności biologicznej poprzez ustanowienie długoterminowych działań w zakresie ochrony i odbudowy wrzosowisk. Rolnicy i właściciele gruntów odgrywają ważną rolę w zarządzaniu siedliskami po drugiej stronie. Wiele zagrożonych siedlisk o wysokiej różnorodności biologicznej (np. łąki) opiera się na zrównoważonym zarządzaniu, w związku z czym należy stworzyć odpowiednie warunki ekonomiczne dla tradycyjnych metod uprawy. Oprócz celów ochrony przyrody, ochrona unikalnego krajobrazu podmokłego jest wspierana przez gminne biura turystyczne, ponieważ turystyka w regionie opiera się również na wyjątkowej wartości krajobrazu wrzosowisk. Współpraca między tymi różnymi zainteresowanymi stronami jest głównym filarem inicjatywy Moorallianz. Nawiązanie współpracy między tymi grupami zainteresowanych stron było i nadal jest złożonym procesem i jednym z głównych wyzwań w zarządzaniu inicjatywą.

Czynniki decydujące o pomyślnym wyniku inicjatywy Moorallianz:

• współpraca między podmiotami zajmującymi się ochroną przyrody, rolnictwem i turystyką, która ma zasadnicze znaczenie dla ustanowienia długoterminowej ochrony i zarządzania torfowiskami;
• Skoncentrowanie się na długoterminowych strategiach ochrony i odbudowy torfowisk (takich jak zakup torfowisk lub wspieranie rolników w zakupie maszyn rolniczych promujących zachowanie tradycyjnego rolnictwa ekstensywnego);
• podnoszenie świadomości wśród wszystkich zainteresowanych stron i społeczeństwa;
• Promowanie zrozumienia unikalnego krajobrazu wrzosowisk i jego usług ekosystemowych.

Nadrzędnymi celami tego zakrojonego na szeroką skalę projektu ochrony przyrody są: stworzenie długoterminowej perspektywy ochrony torfowisk, powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i utrzymanie usług ekosystemowych w zmieniających się warunkach klimatycznych. Oprócz promowania tradycyjnego rolnictwa, podnoszenia świadomości i współpracy między różnymi zainteresowanymi stronami, zakup gruntów jest jedną z ważnych strategii w długoterminowej perspektywie ochrony przyrody. Tutaj Moorallianz stoi przed wieloma wyzwaniami:

• Ze względów historycznych własność gruntów w tym regionie jest bardzo rozdrobniona (lokale cumownicze mają średnią wielkość około 0,15 ha na właściciela gruntów). Z tego powodu Moorallianz musi kontaktować się i negocjować z wieloma właścicielami ziemskimi, którzy mają bardzo różne interesy.
• Intensyfikacja rolnictwa, presja osadnicza i projekty infrastrukturalne prowadzą do konfliktów związanych z użytkowaniem gruntów, również na torfowiskach i siedliskach torfowisk (zwłaszcza na obszarach peryferyjnych).

Ponadto, aby zapewnić długoterminową perspektywę, konieczne są działania wykraczające poza obecny czas trwania projektu (2009–2022).

„Allgäuer Moorallianz” jest finansowany głównie z dwóch projektów:

• Projekt ochrony przyrody na dużą skalę (2009–2022)realizowany w ramach systemu finansowania chance.natur,którego całkowity budżet wynosi około 9,4 mln EUR (75 % pochodzi z niemieckiego finansowania krajowego, 15 % ze środków kraju związkowego Bawaria, a 10 % ze środków wspierających projekt).
• Powiązany projekt rozwoju obszarów wiejskich realizowany w ramach systemu finansowania rolnictwa, turystyki i gospodarki regionalnej „Ländliche Entwicklung” w latach 2009–2016, którego budżet wynosił około 1,4 mln EUR.

Ponadto środki ochrony torfowisk są finansowane z programów utrzymania krajobrazu i umów o ochronie przyrody w ramach regularnych programów kraju związkowego Bawaria. Ponadto kilka projektów ochrony torfowisk w regionie Allgäu otrzymuje finansowanie z bawarskiego „programu KLIP 2050” (bawarski program ochrony klimatu do 2050 r.).

W ramach tej inicjatywy wdrożono dotychczas wiele ważnych długoterminowych środków ochrony dla dużego obszaru z zagrożonymi siedliskami i gatunkami terenów podmokłych. Ważną dodatkową korzyścią płynącą z tego projektu jest udany proces budowania świadomości wśród regionalnych zainteresowanych stron, a także lokalnej ludności. Tereny podmokłe i wrzosowiska w regionie Allgäu - i jego usługi ekosystemowe - stały się ważną wartością dla części lokalnej społeczności, a także dla turystyki.

„Allgäuer Moorallianz” jest stowarzyszeniem należącym do dwóch okręgów administracyjnych w Bawarii (Landkreis Ostallgäu i Landkreis Oberallgäu).

Obszar objęty projektem Allgäuer Moorallianz obejmuje jedenaście obszarów Natura 2000 obejmujących wiele siedlisk torfowisk i terenów podmokłych Natura 2000, a także gatunki chronione na mocy dyrektywy siedliskowej. Odegrało to ważną rolę w opracowywaniu i wdrażaniu środków mających na celu długoterminową ochronę krajobrazu wrzosowisk.

Opracowanie planu PEPL rozpoczęto w 2009 r., a zakończono w 2012 r. Po zakończeniu realizacji planu rozpoczęto konkretne wdrażanie środków ochrony i odbudowy, które ma być kontynuowane do 2022 r.

Oczekuje się, że środki ochrony przyrody i rozwoju regionalnego wdrażane przez „Allgäuer Moorallianz” będą obowiązywać przez długi czas.

Ulrich Weiland
“Allgäuer Moorallianz”
Project manager
Schwabenstr. 11
87616 Marktoberdorf
E-Mail: ulrich.weiland@lra-oal.bayern.de 
General e-Mail: Moorallianz@lra-oal.bayern.de