Poprawa łączności funkcjonalnej sieci ekologicznych

Ekosystemy i różnorodność biologiczna od dawna są zagrożone przez liczne czynniki, takie jak modyfikacja siedlisk wynikająca ze zmian w użytkowaniu gruntów, utrata siedlisk wynikająca z różnych rodzajów działalności człowieka, fragmentacja siedlisk, na przykład ze względu na szlaki komunikacyjne itp. Zmiana klimatu jest istotnym czynnikiem zwiększającym dodatkową presję na siedliska i różnorodność biologiczną. Każdy organizm ma pewne wymagania w zakresie warunków klimatycznych. Znajduje to odzwierciedlenie w globalnym rozmieszczeniu gatunków. Rosnące temperatury i zmieniające się warunki opadów, a także zwiększone występowanie zdarzeń ekstremalnych oznaczają, że organizmy muszą przystosować się do nowych siedlisk lub przenieść się do nich. Zmiana granic obszaru ma zmienić liczbę gatunków i skład gatunkowy biokoenozy i biotopów.

Łączność ekologiczna jest decydującym czynnikiem przetrwania i migracji gatunków oraz potencjału adaptacyjnego populacji. Promowanie łączności ekologicznej jest ważnym wariantem umożliwiającym dynamiczne procesy adaptacyjne w ekosystemach, a tym samym przeciwdziałanie spadkowi różnorodności biologicznej i zachowanie usług ekosystemowych, zwłaszcza w świetle zmieniających się warunków klimatycznych. Ponadto zdrowe ekosystemy zapewniają wiele dóbr i usług, które są niezbędne dla ludzkiego społeczeństwa. Usługi te są szczególnie istotne dla podejścia ekosystemowego do przystosowania się do zmiany klimatu i ograniczania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, na przykład zapewnienia ochrony przed powodziami, lawinami i innymi zagrożeniami związanymi z klimatem, zapobiegania erozji gleby lub wybrzeża oraz regulacji (mikro) klimatu (usługi regulacyjne).

Ochrona różnorodności biologicznej i poprawa usług ekosystemowych muszą wykraczać poza podejście do statycznych obszarów chronionych. Konieczna jest poprawa ekologicznego kontinuum w celu złagodzenia skutków zmiany użytkowania gruntów i zmiany klimatu. W istocie uporczywa utrata siedlisk przyrodniczych prowadzi do fragmentacji, a następnie do „płaszczyzny” krajobrazu i izolacji z odrębnymi „wyspami”. Te wyspy siedliskowe tracą swoją ekologiczną funkcjonalność, niezbędne procesy ekologiczne nie mogą już odbywać się, a migracja do innych siedlisk nie jest już możliwa.

UE Natura 2000, prawnie oparta na dyrektywach ptasich i siedliskowych, wspiera tworzenie sieci obszarów ochrony przyrody między wszystkimi państwami członkowskimi. Te chronione i o wysokiej wartości przyrodniczej obszary mogą stanowić ważną podstawę do utrzymania funkcjonalności ekologicznej. Aby promować łączność funkcjonalną i ogólnoobszarową sieć ekologiczną, potrzebne są również korytarze ekologiczne między obszarami chronionymi, nawet na poziomie ponadnarodowym i makroregionalnym. W związku z tym konieczne są również ogólne środki dotyczące siedlisk w szerszym środowisku. Obejmują one politykę i środki w zakresie zrównoważonego użytkowania gruntów (np. zachowanie elementów krajobrazu, rolnictwo ekologiczne i ekologiczne zarządzanie gruntami), mechanizmy finansowania oraz regulacje i polityki w zakresie planowania.

Strategia UE na rzecz zielonej infrastruktury ma na celu strategicznie zaplanowaną sieć obszarów naturalnych i półnaturalnych, wspierającą ochronę różnorodności biologicznej, poprawiając warunki środowiskowe i zapewniając podstawowe usługi ekosystemowe. Zielona infrastruktura obejmuje obszary ochrony, odstępy i elementy sieci, ale także szlaki zielone, korytarze dla dzikiej fauny i flory i inne obszary zielone oraz struktury ekotechniczne, które umożliwiają złagodzenie negatywnych skutków fragmentacji. To podejście do planowania strategicznego zielonej infrastruktury może w istotny sposób przyczynić się do poprawy funkcjonalnej łączności ekosystemów i sieci ekologicznych.

Szereg wariantów adaptacyjnych jest ściśle związanych z planowaniem i wdrażaniem zielonej infrastruktury. Łączność ekologiczna ma zasadnicze znaczenie dla poprawy zdolności adaptacyjnych gatunków roślin i zwierząt, wzmacniając odporność ekosystemów. Jednocześnie dzięki ochronie usług ekosystemowych lepsza łączność ekologiczna i funkcjonalna może przyczynić się do innych form adaptacji, które są również istotne dla ludzi, np. poprzez agroleśnictwo, odbudowę rzek i równiny zalewowej lub adaptacyjne zarządzanie siedliskami naturalnymi. Zarówno wpływ szybko zmieniającego się klimatu na różnorodność biologiczną, jak i znaczenie usług ekosystemowych dla zrównoważonej adaptacji do zmiany klimatu pokazują, jak ważna jest poprawa sieci ekologicznych jako środka przystosowawczego.

Kategorie IPCC

Instytucjonalne: polityki i programy rządowe, Strukturalne i fizyczne: opcje adaptacji oparte na ekosystemie

Udział zainteresowanych stron

Wspieranie łączności ekologicznej i wdrażanie podejścia do zielonej infrastruktury w procesie rozwoju krajobrazu powinno opierać się na zaangażowaniu podmiotów regionalnych i lokalnych, aby zwiększyć akceptację i dostosować środki do warunków lokalnych (społecznych, politycznych, gospodarczych i naturalnych). Kluczowymi zainteresowanymi stronami są właściciele gruntów i przedstawiciele bezpośrednio dotkniętych sektorów, takich jak rolnictwo, leśnictwo, planowanie przestrzenne, turystyka i ochrona przyrody, a także zainteresowane strony z innych sektorów pośrednio dotkniętych gospodarowaniem siedliskami i zasobami naturalnymi.

Czynniki sukcesu i czynniki ograniczające

Warunki ramowe gospodarcze, społeczne i polityczne odgrywają istotną rolę w planowaniu regionalnym i przestrzennym. To sprawia, że promowanie i uwzględnianie dynamicznych podejść do ochrony przyrody i planowania (takich jak zielona infrastruktura) często jest skomplikowane i trudne. Konflikty użytkowania gruntów między różnymi sektorami (takie jak rolnictwo, leśnictwo, turystyka, odnawialne źródła energii, transport, przemysł itp.) i ochrona przyrody mogą działać jako czynniki ograniczające o znaczeniu lokalnym. Ponadto istotnymi czynnikami ograniczającymi mogą być różne podejścia do zagospodarowania przestrzennego i planowania przestrzennego, a także brak akceptacji znaczenia sieci ekologicznych (poza obszarami chronionymi).

Z drugiej strony lepsza łączność ekologiczna zapewnia szeroki zakres dodatkowych korzyści, zapewniając odpowiednie społecznie usługi ekosystemowe przy stosunkowo niskich kosztach gospodarczych.

Koszty i korzyści

Poprawa łączności ekologicznej wiąże się z zaprojektowaniem i wdrożeniem środków użytkowania gruntów i zielonej infrastruktury, które są bardzo lokalne. Płynie, że koszty zależą w znacznym stopniu od konkretnego przyjętego środka i warunków lokalnych oraz że są one trudne do uogólnienia. Zwiększona łączność ekologiczna zapewnia szeroki zakres korzyści, w tym te istotne dla przystosowania się do zmiany klimatu (w oparciu o ekosystemy), co w wielu przypadkach powoduje wyższe niż koszty. Na przykład ochrona przeciwpowodziowa poprzez odbudowę obszarów zalewowych i siedlisk rzecznych może być promowana w celu wspólnej poprawy przystosowania się do powodzi i ochrony przyrody, będąc w różnych przypadkach tańszą niż przyjmowanie rozwiązań technicznych (takich jak zapory), zwłaszcza w perspektywie długoterminowej. Ponadto te oparte na ekosystemie środki w zakresie zielonej (i niebieskiej) infrastruktury oferują inne dodatkowe korzyści oprócz ochrony przeciwpowodziowej, takie jak funkcja rekreacyjna i ochrona wody do celów rolniczych.

Aspekty Prawne

Na szczeblu UE podejście mające na celu poprawę sieci ekologicznych i funkcjonalnej łączności siedlisk jest wspierane, a nawet napędzane sformułowanym zestawem polityk i dyrektyw, w tym przede wszystkim:

• Dyrektywy ptasie i siedliskowe, które prawnie wspierają sieć Natura 2000, tworząc solidną podstawę poprawy łączności ekologicznej.
• Strategia na rzecz bioróżnorodności, podkreślająca znaczenie łączności ekologicznej.
• Strategia na rzecz zielonej infrastruktury, wspierająca przyjęcie podejścia panującego poza obszarami chronionymi i mająca na celu poprawę łączności ekologicznej za pomocą środków ekologicznych.

Czas wdrożenia

Projektowanie i wdrażanie interwencji mających na celu poprawę sieci ekologicznych jest pracą ciągłą. Zazwyczaj trwa to od 5 do 10 lat, chociaż na czas wdrożenia ma duży wpływ skala stosowania (lokalna, subkrajowa, krajowa lub transnarodowa) oraz specyfika rozpatrywanego obszaru.

Okres użytkowania

Okres życia w dużym stopniu zależy od zmian w użytkowaniu gruntów i zmian w polityce dotyczącej ochrony przyrody; dlatego potrzebne jest adaptacyjne podejście do ulepszonej sieci ekologicznej.

Strony internetowe:

Bibliografia: