Odbudowa siedlisk i zintegrowane zarządzanie w delcie Ebro w celu poprawy ochrony różnorodności biologicznej i odporności na zmianę klimatu

Delta Ebro to system terenów podmokłych o znaczeniu międzynarodowym, który jest uważany za bardzo podatny na zmiany klimatu. Na deltę wpływa erozja wybrzeża i cofanie się spowodowane zmniejszającą się podażą osadów rzecznych. Problem ten potęguje podnoszenie się poziomu mórz (obecnie średnio 2 mm/rok) i osiadanie ziemi. Ze względu na zmiany klimatu i dalszy postęp w podnoszeniu się poziomu mórz, około połowa delty może być dotknięta erozją i cofaniem się w XXI^wieku. W szczególności oczekuje się, że w delcie Ebro poziom morza wzrośnie między 0,53 m (według średniej RCP 4.5) a 0,73 m (według średniej RCP 8.5) do 2100 r. (Genua-Olmedoi in., 2016). Podwyższenie poziomu mórz nie tylko spowoduje zatapianie się wód przybrzeżnych, ale będzie również wiązało się z coraz większymi skutkami burz morskich. Delta jest już bardzo podatna na ekstremalne zdarzenia morskie. W 2020 r. burza Gloria z falami sztormowymi o wysokości do 8 metrów i opadami deszczu wynoszącymi 200 litrów na metr kwadratowy zalała znaczną część obszaru delty, jej lagun i pól ryżowych. Morze sięgało od 2 do 3 kilometrów w głąb lądu, a łącznie 30 km2 pokrywała słona woda.

Nadmorskie laguny Alfacada i Tancada znajdują się w Parku Narodowym Delty Ebro. Laguna Alfacada jest obecnie obszarem chronionym. W ostatnich latach była to prywatna posiadłość wykorzystywana do polowań; doprowadziło to do izolacji od morza i rzeki oraz wprowadzenia słodkiej wody z systemu nawadniania dla sąsiednich pól ryżowych. Laguna Alfacada jest również podatna na skutki deficytu osadów i wzrostu poziomu morza, ponieważ obszar w pobliżu ujścia rzeki szybko się wycofuje. Słone bagna laguny Tancada zostały zniszczone przez intensywną hodowlę ryb. Potrzeba było wiele pracy, aby przywrócić ten obecnie chroniony obszar do stanu naturalnego, przywracając jego łączność z zatoką Alfacs poprzez usunięcie wałów, wśród innych działań restauracyjnych.

W latach 2009–2018 w delcie rzeki Ebro zrealizowano dwa projekty LIFE w celu sprostania wyzwaniom związanym z pogarszaniem się stanu terenów podmokłych w wyniku działalności człowieka (tj. rolnictwa i akwakultury), podnoszenia się poziomu mórz i osiadania. Głównym celem pierwszego projektu (DELTA-LAGOON)była poprawa stanu ekologicznego lagun Alfacada i Tancada poprzez środki odbudowy siedlisk i zarządzania nimi, takie jak usuwanie infrastruktury zakłócającej łączność ekologiczną, tworzenie nowych siedlisk laguny na istniejących polach ryżowych oraz odtwarzanie siedlisk bagiennych w opuszczonych zakładach akwakultury. Głównymi celami szczegółowymi projektu były:

1. poprawa łączności ekologicznej i hydrologicznej laguny Alfacada poprzez wdrożenie środków odbudowy mających na celu ograniczenie skutków rosnącej erozji wybrzeża oraz poprawę stanu priorytetowych siedlisk i gatunków;
2. zwiększenie zasięgu siedlisk przybrzeżnych lagun Alfacada poprzez odbudowę części pierwotnych obszarów laguny, które zostały przekształcone w pola ryżowe;
3. poprawa stanu ekologicznego i łączności hydrologicznej starych zbiorników soli w Sant Antoni (obszar laguny Tancada) poprzez odbudowę obszarów dotkniętych opuszczonymi zakładami akwakultury;
4. Opracowanie procedur monitorowania i rozpowszechniania wartości ekologicznych odrestaurowanych obszarów, tak aby zwiększyć świadomość społeczną i wiedzę wśród użytkowników i zarządców przestrzeni, a także społeczeństwa w ogóle.

Kolejny projekt EBRO-ADMICLIM miał na celu wdrożenie połączenia środków łagodzących i dostosowawczych do zmiany klimatu poprzez zintegrowane podejście do zarządzania wodą, osadami i siedliskami (polami ryżowymi i terenami podmokłymi). Skoncentrowano się w nim na następujących wielorakich celach:

• Zwiększenie wysokości terenu poprzez dostarczanie osadów rzecznych do delty poprzez transport osadów i gospodarkę wodną;
• ograniczenie erozji obszarów przybrzeżnych;
• zwiększenie sekwestracji dwutlenku węgla w glebie;
• ograniczenie emisji gazów cieplarnianych z pól ryżowych;
• poprawa jakości wody;
• Zachowanie i poprawa cennych (naturalnych) siedlisk.

Głównym środkiem dostosowawczym mającym na celu zwiększenie odporności na podnoszenie się poziomu mórz rozważanym w delcie Ebro jest przywrócenie łączności hydrologicznej między lagunami a morzem, tak aby ilość osadów wprowadzanych do lagun była większa podczas burz morskich. Ponadto przetestowano innowacyjne podejścia do ponownego wykorzystania osadów różnego pochodzenia i ich wtłaczania do delty rzeki Ebro. W ramach tego ogólnego zakresu wdrożono kilka konkretnych działań w ramach dwóch projektów mających na celu zaradzenie konsekwencjom degradacji siedlisk i skutkom podnoszenia się poziomu mórz. Główne działania realizowane w ramach projektu DELTA-LAGOON obejmują:

• Poprawa sieci hydrologicznej laguny Alfacada poprzez oczyszczenie kanałów omijających lagunę i budowę nowego kanału, który łączy bezpośrednio lagunę i rzekę, wspierając w ten sposób dopływ osadów rzecznych do delty.
• Poprawa połączenia hydrologicznego słonych bagien, które zostały podzielone groblami i odizolowane jeden od drugiego.
• Naturalizacja pól ryżowych z powrotem do laguny przybrzeżnej i starego zakładu akwakultury z powrotem do siedliska słonych bagien.
• Tworzenie małych wysp jako obszarów lęgowych dla ptaków morskich.
• Ograniczenie dostępu do niektórych obszarów w celu złagodzenia skutków drapieżników i częstego przebywania ludzi.
• Ponowne wprowadzenie europejskiego żółwia stawowego.

W ramach projektu EBRO-ADMICLIM zrealizowano następujące główne działania:

• Badanie zatłaczania osadów z oczyszczalni wody w Tarragonie do sieci nawadniającej Ebro Delta w celu oceny ponownego wykorzystania tych osadów jako zasobu przyczyniającego się do odporności przybrzeżnej.
• Badanie ponownego wykorzystania osadów pobranych ze zbiorników zaporowych położonych wzdłuż rzeki Ebro. Osady te zostały wstrzyknięte do ostatniego odcinka rzeki Ebro. W ramach badań oceniono potencjał transportu osadów w obecnych warunkach hydrologicznych rzeki, aby określić wykonalność przenoszenia osadów ze zbiorników do delty.
• Optymalizacja dwóch istniejących terenów podmokłych poprzez otwarcie kanałów nawadniających i zastąpienie stojącej wody nową wodą. Interwencje te pozwoliły zmaksymalizować uniesienie gleby i sekwestrację dwutlenku węgla, a także poprawić przyswajanie składników odżywczych i zanieczyszczeń, co miało pozytywny wpływ na jakość wody.
• Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i poprawa sekwestracji dwutlenku węgla na polach ryżowych delty rzeki Ebro dzięki nowatorskim praktykom agronomicznym, takim jak alternatywna metoda gospodarowania wodą zwilżającą i suszącą w odniesieniu do uprawy ryżu.
• Zaktualizowana ocena obszarów bardziej narażonych na osiadanie i podnoszenie się poziomu mórz.

Ponadto w ramach projektu EBRO-ADCLIM opracowano plan działania w dziedzinie klimatu dla delty rzeki Ebro, obejmujący inne konkretne i skuteczne środki na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu i jej łagodzenia, ustanawiający dyrektywy i działania, które należy przeprowadzić po zakończeniu projektu. Zostało to poparte procesem partycypacyjnym z udziałem lokalnych zainteresowanych stron, w tym sektora ryżu, społeczności nawadniających i organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną przyrody. Plan działań na rzecz klimatu dla delty rzeki Ebro został zatwierdzony i jest częścią obecnego planowania katalońskiego biura ds. zmian klimatu. Wiele kompetencji niezbędnych do wdrożenia działań przewidzianych w planie nie podlega jednak jurysdykcji rządu Katalonii; są one zasadniczo kwestią rządu Hiszpanii. Rząd Hiszpanii publikuje obecnie nowy plan odbudowy wybrzeży delty rzeki Ebro, również w odpowiedzi na szkody spowodowane niszczycielską burzą „Gloria” w 2020 r. Rząd Katalonii promuje inne działania mające na celu zwiększenie odporności delty, takie jak pilotażowa próba obejścia osadu w zbiorniku Riba-roja.

Głównymi podmiotami instytucjonalnymi (rząd Hiszpanii i rząd Katalonii) byli partnerzy projektu DELTA-LAGOON, który był formalnie wspierany przez rady miejskie dwóch miast, w których znajdują się laguny (Amposta i Sant Jaume d’Enveja). Podczas kilku spotkań poinformowano inne zainteresowane strony i skonsultowano się z nimi.

Udział zainteresowanych stron był kluczowym elementem następującego projektu EBRO-ADMICLIM. Uczestniczyły w nim różne grupy zainteresowanych stron, w tym przedstawiciele sektora ryżu, społeczności nawadniające (społeczności te należą do głównych zainteresowanych stron delty i były zaangażowane jako partnerzy projektu) oraz organizacje pozarządowe. W związku z tym opracowanie planu działania w dziedzinie klimatu dla delty rzeki Ebro było procesem partycypacyjnym wspierającym ustanowienie wytycznych i określenie środków przy wysokim konsensusie.

W ramach projektu DELTA-LAGOON osiągnięto wszystkie zaplanowane cele, choć niektóre działania zostały opóźnione ze względu na problemy administracyjne między rządem Hiszpanii a rządem Katalonii. Główne opóźnienie miało wpływ na przywrócenie pól ryżowych z powrotem do przybrzeżnej laguny w Alfacada.

Cele demonstracyjne i innowacyjne w ramach solidnego paradygmatu naukowego zostały z powodzeniem wdrożone w projekcie EBRO-ADMICLIM. Opracowano odpowiednie wyniki w zakresie innowacji, a udział zainteresowanych stron był udany. Głównym ograniczeniem był brak wsparcia ze strony Urzędu ds. Dorzecza w zakresie ponownego wykorzystania osadów.

Całkowity koszt realizacji projektu DELTA-LAGOON wyniósł 3 054 703 EUR (finansowanie UE w ramach programu LIFE wyniosło 1 490 084 EUR). Główne korzyści wynikające z interwencji w ramach projektu obejmują odbudowę siedlisk dzikiej fauny i flory (62 ha nowych siedlisk), odbudowę niektórych gatunków chronionych oraz zwiększoną odporność lagun i bagien na podnoszenie się poziomu mórz. Korzyści ekonomiczne obejmowały stworzenie miejsc pracy na potrzeby realizacji projektu oraz nowego centrum dla zwiedzających wybudowanego w lagunie Tancada. Nie przeprowadzono wyceny pieniężnej korzyści.

Całkowity koszt realizacji projektu EBRO-ADMICLIM wyniósł 2 260 960,00 EUR (finansowanie UE w ramach programu LIFE wyniosło 1 124 341,00 EUR). Główne korzyści płynące z projektu to: badanie ponownego wykorzystania osadów różnego pochodzenia, wdrożenie praktyk agronomicznych ograniczających emisje gazów cieplarnianych w sektorze ryżu, opracowanie wytycznych dotyczących transportu osadów oraz opracowanie modelu transportu osadów (opracowanego przez Universidad de Córdoba). Zatłaczanie osadów do rzeki Ebro i kanałów delty służyło jako przykład dla działań następczych mających na celu poprawę wprowadzania osadów: obecnie planuje się obwodnicę osadu w zbiorniku Riba-roja.

Ekosystemy delty Ebro stanowią siedlisko dla dużej różnorodności gatunków. Ma ogromne znaczenie na szczeblu europejskim, ponieważ jest ważnym punktem postojowym na szlakach wędrówek ptaków i jest domem dla znacznej liczby ptaków wymienionych w załączniku I do dyrektywy ptasiej. Ponad 180 000 ptaków wodnych zimą i około 40 000 par gniazduje w delcie. Obszar ten jest wyznaczonym parkiem przyrody w Hiszpanii i jest chroniony na mocy europejskich dyrektyw ptasiej i siedliskowej, konwencji ramsarskiej i UNESCO. Wszystkie środki wspierające odbudowę systemu rzecznego i ochronę jego siedlisk będących przedmiotem wspólnego zainteresowania przyczyniają się do osiągnięcia celów ramowej dyrektywy wodnej UE (2000/60/WE), dyrektywy powodziowej (2007/60/WE) oraz dyrektyw ptasiej i siedliskowej (2009/147/WE i 92/43/EWG).

Projekt DELTA-LAGOON był realizowany w latach 2011–2014, a następnie w latach 2014 i 2018 w ramach projektu EBRO-ADMICLIM. W ramach drugiego projektu finansowanego z programu LIFE opracowano plan działania w dziedzinie klimatu. Plan ten został zatwierdzony i jest obecnie częścią praktyki planowania katalońskiego Biura ds.

Żywotność opracowanych interwencji nie jest z góry określona. Mogą być przechowywane przez długi czas, jeśli są odpowiednio zarządzane i utrzymywane.

Carles Ibáñez
Eurecat Centre Tecnològic de Catalunya
Head of Climate Change Department
E-mail: carles.Ibanez@eurecat.org 

Projekty DELTA-LAGOON i EBRO-ADCLIM finansowane w ramach programu LIFE