Odbudowa górnego ujścia rzeki Oka, części rezerwatu biosfery Urdaibai

Zgodnie z prognozami dotyczącymi zmiany klimatu zawartymi w „Strategii Kraju Basków w zakresie zmiany klimatu na 2050 r.” oczekuje się, że średnia roczna i sezonowa temperatura oraz występowanie fal upałów wzrosną. W miesiącach zimowych przewiduje się, że do 2100 r. minimalne temperatury wzrosną o 1–3°C, natomiast w miesiącach letnich może dojść do ewentualnego wzrostu maksymalnych temperatur o 3°C do końca XXI^wieku. Z powodu tych zmian do końca stulecia spodziewane są dłuższe i bardziej powtarzające się fale upałów. Przewiduje się spadek opadów, zwłaszcza w okresie wiosennym, w zakresie od -10% do -30% do 2100 r. Spodziewany jest również wzrost ekstremalnych opadów o 30% do końca XXI^wieku, co w konsekwencji zwiększy ryzyko i niebezpieczeństwo powodzi.

W tej samej „Strategii Kraju Basków w sprawie zmian klimatu do 2050 r.” wspomniano również, że do 2100 r. poziom mórz ma wzrosnąć o 29–49 cm, co jeszcze bardziej zwiększy ryzyko powodzi w ujściu rzeki do rezerwatu. Ponadto zmiany klimatu zwiększą intensywność i częstotliwość burz morskich, które są odpowiedzialne za erozję strefy międzypływowej i ponadlitoralnej plaży. Proces ten ma już miejsce w niektórych obszarach. Na przykład plaża Laida, która częściowo ogranicza ujście rzeki, doznała silnej erozji z powodu burz, które miały miejsce w 2014 r., w wyniku czego strefa nadbrzeżna zniknęła, powodując szkody w infrastrukturze dostępowej, ścianach falochronów i kanałach, a także ograniczenie działalności rekreacyjnej.

Biorąc pod uwagę obecne presje związane z klimatem i te spowodowane przyszłą zmianą klimatu, w ciągu najbliższych 50 lat konieczne będzie kontynuowanie prac nad renaturalizacją ujścia rzeki Oka, w tym usunięcie sztucznych barier, które obecnie ograniczają rozszerzenie ujścia i odbudowę wcześniej istniejących bagien. Poprawiłoby to autonomiczne zdolności przystosowawcze ekosystemu estuarium.

Główne cele działań realizowanych w górnym ujściu rzeki Oka to: (i) poprawa odporności ekosystemów estuariów na skutki zmiany klimatu, takie jak podnoszenie się poziomu mórz i zmiany w systemie wodnym; (ii) zwiększenie lokalnej różnorodności biologicznej dzięki odbudowie części funkcjonalności ekosystemu; (iii) Zwiększenie zrównoważonego publicznego wykorzystania naturalnej przestrzeni rezerwatu biosfery Urdaibai.

W górnym ujściu rzeki Oka wdrożono działania rekultywacyjne mające na celu odbudowę wcześniej istniejących bagien, w tym trwałe zalanie części górnego ujścia rzeki Barrutibaso. Ponadto odzyskano funkcjonalność części pierwotnego kanału międzypływowego dolnego odcinka rzeki Oka. W ramach tych działań rekultywacyjnych usunięto niektóre wały i inne sztuczne bariery, aby poprawić renaturalizację estuarium, podczas gdy wały zostały zbudowane w celu stworzenia lagun, które w przyszłości staną się strefami międzypływowymi. Rekultywacja bagien wcześniej osuszonych ze względów sanitarnych może pomóc estuarium stawić czoła zmianie klimatu. Mokradła, oprócz ochrony przed skutkami podnoszenia się poziomu morza, odgrywają ważną rolę ekologiczną, zapewniając nowe siedliska różnym gatunkom płazów i ptaków oraz poprawiając ich zdolność adaptacyjną. Ponadto stała obecność wody słonawej sprzyja eliminacji niektórych gatunków inwazyjnych (np. Baccharis halimifolia).

Projekt odbudowy obejmował również inne interwencje i działania:

• budowa 14-kilometrowej sieci ścieżek oraz mostu dla pieszych i rowerzystów łączącego sąsiednie gminy między sobą i z ujściem rzeki Oka, mająca na celu ułatwienie zrównoważonej wizyty na tym obszarze;
• Opracowanie narzędzi do edukacji ekologicznej, z których najbardziej godnym uwagi jest aplikacja na smartfony dostarczająca informacji o siedliskach, gatunkach i kulturze obszaru. Ponadto zainstalowano panele dostarczające na miejscu informacji o lokalnych siedliskach i gatunkach.
• Zwalczanie gatunków inwazyjnych (takich jak Baccharis halimifolia i Cortaderia selloana)na obszarze około 700 ha ujścia rzeki.

Projekt odbudowy górnego ujścia rzeki Oka obejmował organizację kilku spotkań z różnymi zainteresowanymi stronami, takimi jak gminy położone na tym obszarze, właściciele gruntów i stowarzyszenia ekologiczne. Zaangażowanie zainteresowanych stron mające na celu wyznaczenie wspólnych celów. Ponadto w ratuszach przeprowadzono rozmowy informacyjne ze społeczeństwem obywatelskim i opracowano działania rekreacyjne w celu promowania projektu i zwiększenia świadomości na temat przystosowania się do zmiany klimatu.

Nowo wybudowana sieć ścieżek ułatwiła połączenie różnych gmin za pomocą zrównoważonego transportu (rowerowego i pieszego). Oprócz poprawy zrównoważonego publicznego użytkowania obszaru przyujściowego przyczynił się również do podniesienia świadomości na temat projektu odbudowy.

Niektóre gminy włączone do obszaru, na którym wdrożono środki odbudowy, nie wzięły udziału w projekcie, co stanowiło pewne ograniczenie dla jego pełnego rozwoju. W związku z tym niektóre etapy projektu (głównie usuwanie niektórych zapór) nie zostały jeszcze wdrożone.

Ponadto zakorzenione poczucie odpowiedzialności mieszkańców obszaru, który ma zostać przywrócony, utrudniło realizację niektórych działań w ramach projektu. Ustawa o strefie przybrzeżnej z 1998 r. ustanawia obszar o szerokości 100 m po obu stronach rzeki, na którym właściciele gruntów mogą zgłaszać zastrzeżenia do planowanych działań. Z tego powodu niektóre działania zawarte w projekcie odbudowy nie zostały jeszcze wdrożone. Niemniej jednak trwają negocjacje mające na celu zapewnienie realizacji całego projektu.

Projekt został w całości sfinansowany przez Departament Środowiska, Planowania Przestrzennego i Mieszkalnictwa Rządu Kraju Basków. Całkowita kwota budżetu projektu wynosi około 2,5 mln euro.

Hiszpańska ustawa 42/2007 o dziedzictwie naturalnym i różnorodności biologicznej wspiera realizację projektu odbudowy górnego ujścia rzeki Oka, ponieważ obejmuje ona między innymi ochronę, zrównoważone użytkowanie, poprawę i odbudowę naturalnych ekosystemów i siedlisk. Rezerwat biosfery Urdaibai znajduje się w Kraju Basków, gdzie władze lokalne opracowały różne strategie i plany promujące tego rodzaju prace renowacyjne, w tym w szczególności „Strategię Kraju Basków w zakresie zmiany klimatu do 2050 r.”, program ramowy w zakresie środowiska do 2020 r. oraz strategię na rzecz bioróżnorodności.

Wdrażanie środków odbudowy rozpoczęło się w 2010 r. i jest nadal w toku. Większość środków została wdrożona, a niewiele z nich czeka na zgodę hiszpańskiego ministerstwa, tak jak w przypadku usuwania wałów w górnym ujściu rzeki.

Wdrożone środki mają mieć charakter stały, w razie potrzeby zapewniona jest konserwacja.

Paula Caviedes
Department of the Environment, Planning and Housing of the Basque Government
Service of the Urdaibai Biosphere Reserve
E-mail: p-caviedes@euskadi.eus