Odbudowa górnego ujścia rzeki Oka, część rezerwatu biosfery Urdaibai, Hiszpania

Zgodnie z prognozami dotyczącymi zmiany klimatu zawartymi w „Strategii klimatycznej kraju baskijskiego na 2050 r.” oczekuje się, że średnia roczna i sezonowa temperatura oraz występowanie fal upałów wzrosną. W miesiącach zimowych przewiduje się, że minimalne temperatury wzrosną od 1 do 3 ° C do 2100 r., natomiast w miesiącach letnich może wystąpić możliwy wzrost maksymalnych temperatur o 3 ° C do końca XXI^wieku. Ze względu na te zmiany do końca stulecia spodziewane są dłuższe i bardziej powtarzające się fale upałów. Przewiduje się spadek opadów, zwłaszcza w okresie wiosennym, w zakresie od -10% do -30% do 2100 r. Spodziewany jest również wzrost ekstremalnych opadów do 30% do końca XXI^wieku, w konsekwencji zwiększone ryzyko i niebezpieczeństwo powodzi.

W tej samej „strategii klimatycznej kraju baskijskiego na 2050 r.” wspomniano również, że poziom mórz ma wzrosnąć o 29–49 cm do 2100 r., co jeszcze bardziej zwiększy ryzyko powodzi w ujściu rezerwatu. Ponadto zmiana klimatu zwiększy intensywność i częstotliwość burz morskich, które są odpowiedzialne za erozję strefy międzypływowej i ponadlittoralnej plaży. Proces ten ma już miejsce w niektórych obszarach. Na przykład plaża Laida, która częściowo ogranicza ujście rzeki, doznała silnej erozji z powodu burz, które wystąpiły w 2014 r., w wyniku czego zniknęła strefa nadlittoralna, co spowodowało szkody w infrastrukturze dostępu, ścianach falochronowych i kanałach, a także ograniczenie do działalności rekreacyjnej.

Biorąc pod uwagę obecne presje związane z klimatem i te generowane przez przyszłą zmianę klimatu, w ciągu najbliższych 50 lat konieczne będzie kontynuowanie prac nad renaturalizacją ujścia rzeki Oka, w tym usunięcie sztucznych barier, które obecnie ograniczają rozbudowę ujścia i odbudowę wcześniej istniejących bagien. Poprawiłoby to autonomiczną zdolność przystosowawczą ekosystemu przyujściowego.

Główne cele działań realizowanych w górnym ujściu rzeki Oka to: (i) zwiększenie odporności ekosystemów przyujściowych na skutki zmiany klimatu, takie jak podnoszenie się poziomu mórz i zmiany w systemie wodnym; (ii) zwiększenie lokalnej różnorodności biologicznej dzięki odbudowie części funkcjonalności ekosystemu; (iii) Zwiększenie zrównoważonego publicznego wykorzystania naturalnej przestrzeni rezerwatu biosfery Urdaibai.

W górnym ujściu rzeki Oka wdrożono działania rekultywacyjne mające na celu odbudowę wcześniej istniejących bagien, w tym trwałe zalanie części górnego ujścia Barrutibaso. Ponadto odzyskano funkcjonalność części pierwotnego kanału międzypływowego dolnego odcinka rzeki Oka. W ramach tych działań renowacyjnych usunięto niektóre wały i inne sztuczne bariery w celu poprawy renaturalizacji ujścia rzeki, a nasypy zbudowano w celu utworzenia lagun, które w przyszłości staną się strefami międzypływowymi. Odbudowa bagien wcześniej osuszonych ze względów sanitarnych może pomóc ujściom w stawieniu czoła zmianie klimatu. Mokradła, oprócz ochrony przed skutkami podnoszenia się poziomu mórz, odgrywają ważną rolę ekologiczną, zapewniając nowe siedliska różnym gatunkom płazów i ptaków oraz poprawiając ich zdolność adaptacyjną. Ponadto stała obecność słonawej wody sprzyja eliminacji niektórych gatunków inwazyjnych (np. Baccharis halimifolia).

Projekt odbudowy obejmował również inne interwencje i działania:

• budowa 14-kilometrowej sieci dróg oraz mostu dla pieszych i rowerzystów łączącego sąsiednie gminy między sobą i z ujściem rzeki Oka w celu ułatwienia zrównoważonej wizyty na tym obszarze;
• Opracowanie narzędzi edukacji ekologicznej, z których najważniejszą jest aplikacja na smartfony dostarczająca informacji o siedliskach, gatunkach i kulturze obszaru. Ponadto zainstalowano panele dostarczające informacji na miejscu na temat lokalnych siedlisk i gatunków.
• Wyeliminowanie gatunków inwazyjnych (takich jak Baccharis halimifolia i Cortaderia selloana)na obszarze około 700 ha ujścia rzeki.

Projekt odbudowy górnego ujścia rzeki Oka obejmował zorganizowanie kilku spotkań z różnymi zainteresowanymi stronami, takimi jak gminy znajdujące się na tym obszarze, właściciele gruntów i stowarzyszenia ekologiczne. Zaangażowanie zainteresowanych stron mające na celu wyznaczenie wspólnych celów. Ponadto przeprowadzono rozmowy informacyjne ze społeczeństwem obywatelskim w ratuszach i opracowano działania rekreacyjne w celu reklamowania projektu i zwiększenia świadomości na temat przystosowania się do zmiany klimatu.

Nowo wybudowana sieć ścieżek ułatwiła połączenie różnych gmin dzięki zrównoważonemu transportowi (rowerowemu i pieszemu). Oprócz poprawy zrównoważonego użytkowania ujścia rzeki przez społeczeństwo przyczyniło się ono również do podniesienia świadomości na temat projektu odbudowy.

Niektóre gminy włączone do obszaru, na którym wdrożono środki odbudowy, nie wzięły udziału w projekcie, co stanowi pewne ograniczenie dla jego całkowitego rozwoju. W związku z tym niektóre etapy projektu (głównie dotyczące usunięcia niektórych zapór) nie zostały jeszcze wdrożone.

Ponadto zakorzenione poczucie odpowiedzialności za ludzi na obszarze, który ma zostać przywrócony, utrudniło realizację niektórych działań w ramach projektu. Ustawa o strefie przybrzeżnej z 1998 r. ustanawia obszar o szerokości 100 m po obu stronach rzeki, na którym właściciele gruntów mogą zgłaszać zastrzeżenia do planowanych działań. Z tego powodu niektóre działania zawarte w projekcie odbudowy nie zostały jeszcze wdrożone. Niemniej jednak trwają negocjacje w celu upewnienia się, że całość projektu zostanie zrealizowana.

Projekt został w całości sfinansowany przez Departament Środowiska, Planowania Gruntów i Mieszkalnictwa Rządu Kraju Basków. Całkowita kwota budżetu projektu wynosi około 2,5 mln euro.

Hiszpańska ustawa 42/2007 o dziedzictwie naturalnym i różnorodności biologicznej wspiera realizację projektu odbudowy górnego ujścia rzeki Oka, ponieważ wśród jego celów znajduje się ochrona, zrównoważone użytkowanie, poprawa i odbudowa naturalnych ekosystemów i siedlisk. Rezerwat biosfery Urdaibai znajduje się w Kraju Basków, gdzie władze lokalne ustanowiły różne strategie i plany promujące tego rodzaju prace renowacyjne, w tym w szczególności „Strategię Kraju Basków w zakresie zmiany klimatu na 2050 r.”, program ramowy w zakresie środowiska na 2020 r. oraz strategię na rzecz bioróżnorodności.

Wdrażanie środków odbudowy rozpoczęło się w 2010 r. i nadal trwa. Większość środków została wdrożona, podczas gdy niewiele z nich oczekuje na zgodę hiszpańskiego ministerstwa, jak w przypadku usuwania wału w górnym ujściu rzeki.

Wdrożone środki mają mieć charakter stały, jeżeli zapewniona jest niezbędna konserwacja.

Paula Caviedes
Department of the Environment, Planning and Housing of the Basque Government
Service of the Urdaibai Biosphere Reserve
E-mail: p-caviedes@euskadi.eus