Exclusion of liability
This translation is generated by eTranslation, a machine translation tool provided by the European Commission.

Klimat i zdrowie w kluczowych dokumentach politycznych UE

W UE szereg polityk dotyczy zapobiegania skutkom zmian klimatu dla zdrowia ludzkiego.

Głównymi ogólnymi ramami polityki jest Europejski Zielony Ład. Określono w nim nową strategię na rzecz wzrostu gospodarczego mającą na celu przekształcenie Unii w sprawiedliwe i dobrze prosperujące społeczeństwo o nowoczesnej, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarce, w której w 2050 r. nie ma emisji netto gazów cieplarnianych i w którym wzrost gospodarczy jest oddzielony od wykorzystania zasobów. Europejski Zielony Ład ma również na celu ochronę, zachowanie i wzmocnienie kapitału naturalnego Unii oraz „ochronę zdrowia i dobrostanu obywateli przed zagrożeniami i skutkami związanymi ze środowiskiem”. Jednocześnie transformacja ta musi być sprawiedliwa i inkluzywna, nie pozostawiając nikogo w tyle.

WE wniosku dotyczącym 8. programudziałań w zakresie środowiska do 2030 r. wezwano do wzmocnienia powiązań między polityką środowiskową (w tym klimatyczną) a polityką zdrowotną, w tym poprzez „monitorowanie zdrowia ludzkiego oraz skutków zmiany klimatu i przystosowania się do niej”.

Polityka UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

Art. 5 europejskiego prawa o klimacie, który wszedł w życie w czerwcu 2021 r., nakłada na instytucje UE i państwa członkowskie obowiązek prawny dotyczący przystosowania się do zmiany klimatu, który wymaga od nich „zapewniania ciągłych postępów w zwiększaniu zdolności adaptacyjnych, wzmacnianiu odporności i zmniejszaniu podatności na zmianę klimatu zgodnie z art. 7 porozumienia paryskiego”. Ponadto polityki dostosowawcze państw członkowskich „uwzględniają szczególną podatność odpowiednich sektorów”, włączają „dostosowywanie się do zmiany klimatu w sposób spójny we wszystkich obszarach polityki” oraz „skupiają się, w szczególności, na najbardziej narażonych i dotkniętych nimi populacjach i sektorach”.

W lutym 2021 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat pt. „Kształcenie Europy odpornej na zmianę klimatu – nowa strategia UE na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu”. Przedstawiono w nim długoterminową wizję, zgodnie z którą UE stanie się społeczeństwem odpornym na zmianę klimatu, w pełni dostosowanym do nieuniknionych skutków zmiany klimatu do 2050 r., a także stwierdza potrzebę głębszego zrozumienia zagrożeń klimatycznych dla zdrowia. Kluczowym działaniem w ramach tej strategii jest Europejskie Obserwatorium Klimatu i Zdrowia.

Działania UE koordynujące w dziedzinie zdrowia

Zgodnie z Traktatem z Lizbony główna odpowiedzialność za organizację i świadczenie usług zdrowotnych i opieki medycznej spoczywa na państwach członkowskich. Polityka zdrowotna UE służy zatem uzupełnianiu polityk krajowych i zapewnianiu ochrony zdrowia we wszystkich politykach UE. Na przykład w celu zwiększenia gotowości i koordynacji reagowania na zagrożenia dla zdrowia UE przyjęła w 2013 r. decyzję w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia (decyzja 1082/2013/UE). W listopadzie 2020 r. przedstawiono wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia, uchylającego decyzję z 2013 r. Dzięki tej silniejszej i bardziej kompleksowej podstawie prawnej Unia będzie w stanie szybko zareagować i zainicjować wdrażanie środków gotowości i reagowania na transgraniczne zagrożenia zdrowia. Klimat jest wyraźnie włączony do zakresu zagrożeń objętych wnioskiem.

Komisja Europejska buduje silną Europejską Unię Zdrowotną w celu dalszej poprawy koordynacji poważnych zagrożeń transgranicznych, w tym zagrożeń związanych ze środowiskiem i warunkami klimatycznymi. Zgodnie z komunikatem: Tworząc Europejską Unię Zdrowotną – gotowość i odporność, Europejska Unia Zdrowotna opiera się na wspólnych wysiłkach UE na rzecz pogodzenia stosunków ze środowiskiem naturalnym poprzez angażowanie się w różne i bardziej zrównoważone wzorce wzrostu gospodarczego. Przeciwdziałanie zmianie klimatu i znalezienie sposobów przystosowania się do niej, zachowanie i przywrócenie różnorodności biologicznej, poprawa diety i stylu życia, ograniczenie i usuwanie zanieczyszczeń ze środowiska będą miały pozytywny wpływ na zdrowie obywateli.

Program UE dla zdrowia (program) jest największym dotychczas programem UE w dziedzinie zdrowia, który zainwestuje 5,3 mld euro w działania o wartości dodanej UE, uzupełniając politykę państw UE i realizując jeden lub kilka celów UE dla zdrowia.

Program ma na celu poprawę i wspieranie zdrowia w Unii, ochronę ludzi w Unii przed poważnymi transgranicznymi zagrożeniami zdrowia, poprawę jakości produktów leczniczych, wyrobów medycznych i produktów mających znaczenie w sytuacjach kryzysowych oraz wzmocnienie systemów opieki zdrowotnej. EU4Health zamierza m.in.przyczyniać się do przeciwdziałania negatywnym skutkom zmiany klimatu i degradacji środowiska dla zdrowia ludzkiego, zapewniając finansowanie kwalifikującym się podmiotom – zdrowiu. Cele programu będą realizowane, zapewniając, w stosownych przypadkach, wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego we wszystkich politykach i działaniach Unii zgodnie z podejściem „Jedno zdrowie”.

Europejskie agencje i organy w dziedzinie zmiany klimatu i zdrowia

Aby wzmocnić obronę Europy przed chorobami zakaźnymi, w 2005 r. utworzono Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC). ECDC odpowiada za dowody naukowe i oceny ryzyka chorób zakaźnych, w tym związanych ze zmieniającym się klimatem. Państwa europejskie przekazują ECDC dane ze swoich systemów nadzoru dotyczące regularnie aktualizowanego wykazu chorób i innych źródeł zagrożenia zdrowia, w tym zagrożeń związanych ze zmianą klimatu. ECDC opracowało Europejską Sieć Środowiska i Epidemiologii (E3), która zapewnia narzędzia monitorowania warunków meteorologicznych w czasie rzeczywistym w celu oceny ryzyka chorób przenoszonych przez wodę i chorób przenoszonych przez wektory, a także innych narzędzi oceny ryzyka. Ponadto ECDC i Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) prowadzą VectorNet, obecnie w swojej drugiej iteracji (2019–2023), która jest platformą wymiany danych na temat geograficznego rozkładu wektorów choroby stawonogów w Europie.

Ustanowiony w 2021 r. Europejski Urząd ds. Reagowania Kryzysowego i Gotowości Zdrowia (HERA) przenosi zdolność UE w zakresie gotowości i reagowania na poważne transgraniczne zagrożenia zdrowia na nowy poziom i będzie kluczowym elementem tworzenia silniejszej Europejskiej Unii Zdrowotnej. Dysponując budżetem w wysokości 6 mld EUR na lata 2022–2027, HERA pracuje nad zapobieganiem, wykrywaniem i szybkim reagowaniem na zagrożenia zdrowia, w tym w związku ze zmianą klimatu. Działa w dwóch trybach: Przed kryzysem zdrowotnym – w „fazie gotowości” – HERA będzie ściśle współpracować z innymi unijnymi i krajowymi agencjami zdrowia, przemysłem i partnerami międzynarodowymi w celu poprawy gotowości UE do sytuacji zagrożenia zdrowia. W przypadku stanu zagrożenia zdrowia publicznego na szczeblu UE HERA szybko przechodzi na operacje nadzwyczajne, podejmując szybkie decyzje i uruchamiając środki nadzwyczajne.

Europejska Agencja Środowiska wspólnie z Komisją Europejską zarządza Europejskim Obserwatorium Klimatu i Zdrowia. Dostarcza decydentom politycznym solidnych i niezależnych informacji na temat środowiska, w tym tendencji i prognoz dotyczących zagrożeń klimatycznych i ich wpływu na zdrowie ludzi.

Obszary polityki UE z dodatkowymi korzyściami dla zdrowia

Wiele innych strategii politycznych UE pozwala również na zajęcie się skutkami zmiany klimatu dla zdrowia. Na przykład fala renowacji ma na celu zwiększenie efektywności energetycznej budynków, uznając, że ludzie w słabo izolowanych i wyposażonych budynkach są bardziej narażeni na hipotermię zimą i stres cieplny latem, w szczególności należą do grup szczególnie wrażliwych. Unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na 2030 r., zapoczątkowana w maju 2020 r., promuje sadzenie drzew i odbudowę przyrody, co może pomóc w schłodzeniu obszarów miejskich oraz ograniczeniu powodzi i innych klęsk żywiołowych. Strategia, której celem jest wprowadzenie różnorodności biologicznej Europy na ścieżkę odbudowy do 2030 r., zawiera również inne działania i zobowiązania, takie jak wezwanie większych miast europejskich do opracowania planów zazieleniania w miastach. Wreszcie unijna taksonomia dotycząca zrównoważonego finansowania ma na celu stworzenie zdrowszego i bardziej odpornego na zmianę klimatu środowiska życia poprzez skierowanie większej liczby inwestycji prywatnych na działalność zrównoważoną środowiskowo, w tym na przystosowanie się do zmiany klimatu.

Inwestycje w rozwój i wdrażanie wiedzy

Program„Horyzont Europa” jest kluczowym unijnym programem finansowania badań naukowych i innowacji do 2027 r. Dysponuje budżetem w wysokości 95,5 mld euro i przyczynia się do przeciwdziałania zmianie klimatu, przyczynia się do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju ONZ oraz zwiększa konkurencyjność i wzrost gospodarczy UE. Oferuje on liczne możliwości finansowania badań naukowych i innowacji w zakresie wpływu zmiany klimatu na zdrowie, zwłaszcza w ramach tzw. klastra zdrowia, ale ewentualnie również w innych programach szczegółowych. Na przykład opublikowane w 2021 r. zaproszenie do składania wniosków badawczych „Środowisko i zdrowie” zaowocowało sześcioma projektami dotyczącymi wpływu zmiany klimatu na zdrowie, kosztów i korzyści wynikających z działań i bezczynności, które zostaną sfinansowane łącznie około 60 mln EUR i rozpoczną się jesienią 2022 r.

Kolejną ważną częścią programu „Horyzont Europa” są tak zwane misje UE – zobowiązania do rozwiązywania głównych wyzwań społecznych – i które obejmują misję UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu o wartości 673 mln EUR, w tym transformację społeczną. Będzie działać jako portfel działań na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu, w tym ochrony zdrowia ludzkiego i dobrostanu przed skutkami klimatu. Regiony i społeczności mogą dołączyć do Misji od14 marca 2022. Ponadto misja na rzecz neutralnych dla klimatu i inteligentnych miast wspiera sprawiedliwą transformację w celu poprawy zdrowia i dobrostanu ludzi, z dodatkowymi korzyściami, takimi jak poprawa jakości powietrza lub zdrowszego stylu życia, podkreślając istotny związek przystosowania się do zmiany klimatu, łagodzenia zmiany klimatu i zdrowia.

Informacje na temat projektów badawczych i wyników finansowanych w ramach poprzedniego programu ramowego UE Horyzont 2020”są dostępne w katalogu zasobów obserwatorium.