Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή σε περιαστικό δάσος οξιάς με μεγάλο αριθμό επισκεπτών — Sonian Forest, Βέλγιο

Το Σονιανό δάσος είναι ένα περιαστικό δάσος που βρίσκεται στην καρδιά του Βελγίου, στην πυκνοκατοικημένη Βραβάντη. Υποφέρει από εντατικές πιέσεις αναψυχής, ρύπανση του αέρα και των υδάτων και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που απειλούν την οικολογική ισορροπία του δάσους.

Ακόμη και πριν από την πανδημία COVID, έχουν καταγραφεί περισσότερες από 10,000 επισκέψεις ανά εκτάριο και έτος και ανά εκτάριο στα περιαστικά τμήματα των δασών (Colson V. et al, Doidi L., 2012). Αυτό δείχνει την τεράστια πίεση αναψυχής και τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στο δασικό οικοσύστημα και στους ευαίσθητους οικοτόπους.

Οι επιπτώσεις αυτές επιδεινώνονται από το γεγονός ότι το δάσος της Σονίας δεν συνδέεται με κανένα άλλο δάσος και κατακερματίζεται σε τέσσερα κομμάτια από την υποδομή, εμποδίζοντας την εκτροπή των ειδών και τη γενετική ανάμειξη. Η επανασύνδεση του δάσους σε εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο με άλλες φυσικές περιοχές υψηλής αξίας και δάση και δασικά λείψανα είναι ζωτικής σημασίας. Υπό αυτές τις εξωτερικές συνθήκες, η διατήρηση των εμβληματικών τοπίων που βελτιώνουν την κατάσταση διατήρησης των οικοτόπων και των ειδών Natura 2000 είναι δύσκολη.

Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή είναι ένα από τα κύρια ζητήματα για τους διαχειριστές δασών του δάσους της Σόνιαν. Η μέση ετήσια θερμοκρασία αναμένεται να αυξηθεί σε όλα τα σενάρια (Πύλη για το Κλίμα για τη Φλάνδρα) Οι επαναλαμβανόμενοι και μακρύτεροι καύσωνες προβλέπεται επίσης να γίνουν πιο συνηθισμένοι. Μέχρι το έτος 2100, δεν θα υπήρχαν βροχοπτώσεις στην παράκτια περιοχή του Βελγίου για περίπου 237 ημέρες, σε αντίθεση με τις 173 ξηρές ημέρες που μετρήθηκαν το 2018 (Πύλη για το κλίμα για τη Φλάνδρα). Επιπλέον, η εμφάνιση ακραίων φαινομένων, όπως οι πλημμύρες, αναμένεται να αυξηθεί και μπορεί ήδη να παρατηρηθεί (διαδικτυακή πύλη για τιςακτές του Βελγίου). 

Το Σονιακό Δάσος είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στην κλιματική αλλαγή λόγω της σύνθεσής του κυρίως από οξιές. Οι μεγαλύτερες, ξηρότερες ανοιξιάτικες και καλοκαιρινές περίοδοι αποτελούν πρόκληση για την οξιά λόγω του ρηχού ριζικού τους συστήματος. Τα ακραία φαινόμενα θα μπορούσαν να έχουν βαρύ αντίκτυπο σε αυτούς τους πληθυσμούς δέντρων, δεδομένου ότι δεν είναι καλά προσαρμοσμένα σε ακραίες ξηρασίες ή φαινόμενα θερμότητας ή υπερπλημμυρισμούς. Η εισαγωγή άλλων, πιο προσαρμοσμένων στο κλίμα ειδών δέντρων στο δάσος της Σονίας είναι πολύπλοκη. Η κυριαρχία της σκιώδους οξιάς υποθάλπει συνεχώς άλλα είδη δέντρων που προτιμούν περισσότερο φως και δυσχεραίνει την εγκατάσταση ορισμένων ειδών που εξαρτώνται από το φως. Η οξιά κυριαρχεί στα περισσότερα μέρη του δάσους, ειδικά τώρα που αυτό το είδος αναγεννάται άφθονα. Στην πραγματικότητα, από τις αρχές του 21ου αιώνα, πολύ καλά χρόνια σπόρων οξιάς (γνωστά και ως «μαζικά» χρόνια) έχουν γίνει όλο και πιο συνηθισμένα.  Η διατήρηση ή η επίτευξη της υψηλής ποιότητας των δασικών οικοτόπων σύμφωνα με τις απαιτήσεις του δικτύου Natura 2000 της ΕΕ απαιτεί προσαρμοστικό τρόπο διαχείρισης σύμφωνα με τις διαφορετικές συνθήκες της περιοχής.

Τα σχέδια διαχείρισης των τριών διοικητικών περιφερειών που καλύπτονται από το δάσος της Σόνιαν λαμβάνουν υπόψη την κλιματική αλλαγή. Περιλαμβάνουν τις ακόλουθες κύριες γραμμές δράσης οι οποίες είναι όλες στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους.

• Βελτίωση και ενίσχυση της αξίας της φύσης και της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων και των ειδών που προστατεύονται από το δίκτυο Natura 2000 της ΕΕ. Οι κύριοι στόχοι είναι οι εξής: αναδιάρθρωση των δασών (επανσύνδεση χωρισμένων αγροτεμαχίων δασών και άλλων χώρων πρασίνου για οικολογική συνδεσιμότητα)· αύξηση της ποικιλότητας των ειδών των δένδρων και των γενετικών διακυμάνσεων· βελτίωση της δασικής δομής· αφήνοντας περισσότερα νεκρά δάση και δέντρα (ως ενδιαιτήματα για έντομα, μύκητες, πτηνά και πολλούς άλλους οργανισμούς) και δίνοντας προσοχή σε συγκεκριμένη πανίδα και χλωρίδα· και την αύξηση της αντοχής των μεμονωμένων δέντρων και της ανθεκτικότητας σε αβιοτικό και βιοτικό στρες (βαριά αραίωση για την παροχή στα δέντρα περισσότερο αναπτυσσόμενου χώρου και προσβάσιμης περιοχής εδάφους).
• Ενίσχυση της ανθεκτικότητας του δάσους στις αναμενόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως οι ακραίες ξηρασίες την άνοιξη, οι πολύ υγροί χειμώνες, οι έντονες βροχοπτώσεις και οι ανεμοθύελλες.
• Επίτευξη βιώσιμης ισορροπίας μεταξύ της αναψυχής, της προστασίας της βιοποικιλότητας και της υλοτόμησης ξυλείας. Αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με το δάσος μέσω της βελτίωσης της επικοινωνίας μεταξύ των διαχειριστών και του κοινού, της επανασύνδεσης των πολιτών με τη φύση και της δημιουργίας μιας κοινωνίας ανθεκτικής στην κλιματική αλλαγή.
• Διατήρηση των ιδιοτήτων του τοπίου και της πολιτιστικής και περιβαλλοντικής κληρονομιάς του.
  

Δύο κύριες ομάδες λύσεων εφαρμόζονται στο δάσος της Σονίας. Η πρώτη περιλαμβάνει διάφορες δράσεις για τη διαχείριση των δασών προσαρμοσμένη στο κλίμα, η δεύτερη περιλαμβάνει μέτρα για την επανασύνδεση των πολιτών με τη φύση, δημιουργώντας μια κοινωνία ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή.

Διαχείριση δασών προσαρμοσμένη στο κλίμα

Για την επίτευξη των στόχων που αναφέρονται ανωτέρω, εφαρμόζονται μέτρα δασοκομίας μικρής κλίμακας και συνεχούς δασοκάλυψης για την προστασία του τόπου και την υλοποίηση των απαιτήσεων του δικτύου Natura 2000. Με τον τρόπο αυτό διατηρούνται εν μέρει χαρακτηριστικά του τοπίου, όπως ο καθεδρικός ναός οξιάς. Οι ανοιχτοί χώροι, τα υδατικά συστήματα και οι άκρες του δάσους (ιδιαίτερα ευαίσθητες και πολύτιμες περιοχές) λαμβάνουν όλο και μεγαλύτερη προσοχή.

Η ανάμειξη ειδών δέντρων γίνεται με τη φύτευση σπάνιων (ιθαγενών) και πιο ανθεκτικών ειδών δέντρων για την αύξηση της ανθεκτικότητας. Η βελανιδιά φυτεύεται μαζί με άλλα σπανιότερα είδη δέντρων, όπως η κέρατος και ο ασβέστης. Αυτό παρέχει ευκαιρίες για τις βελανιδιές να αναγεννηθούν αυθόρμητα με λιγότερο ανταγωνισμό για το ηλιακό φως. Η φυσική αναγέννηση των αυτόχθονων ειδών δέντρων εξασφαλίζει την αναγέννηση του δάσους. Οι δράσεις αυτές μιμούνται τη φύση και κατευθύνουν ή καθοδηγούν τη φυσική δυναμική. Επίσης, η μείωση του ποσοστού οξιάς βοηθά τα πιο ανθεκτικά είδη να δημιουργήσουν και να στηρίξουν το δάσος ώστε να προσαρμοστεί στις κλιματικές απειλές. Αυτό εξασφαλίζει ότι το δάσος δεν είναι μόνο λιγότερο επιρρεπές σε ασθένειες και λιγότερο εκτεθειμένο στους κινδύνους σοβαρών καταιγίδων, αλλά και καλύτερα εξοπλισμένο για να αντεπεξέλθει σε άλλες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Εκτός από την ανάμειξη ειδών δένδρων για ανάπλαση δασών, εκτελούνται συνεχώς και άλλες δράσεις διαχείρισης:

Καθαρισμός: η αποψίλωση δεν εφαρμόζεται πλέον με πιο φυσική προσέγγιση στη διαχείριση των δασών χωρίς να διαταράσσεται το δάσος. Η συγκομιδή δέντρων από ένα σύστημα επιλογής δέντρων μπορεί να αποτελέσει πραγματική πρόκληση για την ανάμειξη ειδών δέντρων σε ένα δάσος που κυριαρχείται από οξιά. Αντί να φυτευτούν σε μεγάλα ανοίγματα που δημιουργούνται από καθαρίσματα, η μικρής κλίμακας αναγέννηση ασκείται με τη δημιουργία μικρών ανοιγμάτων όπου οι συνθήκες φωτός είναι ιδανικές για ένα νεοεισερχόμενο είδος δέντρων. Αυτή η εναλλακτική τεχνική επιτρέπει τη διατήρηση ενός ευνοϊκού μικροκλίματος λόγω της συνεχούς κάλυψης και αποτρέπει την πολύπλευρη ανάπτυξη ανταγωνιστικής βλάστησης, όπως οι μπούκλες και οι φτέρες.   Χρησιμοποιούνται προσαρμοσμένες τεχνικές υλοτομίας (συγκομιδή με ίππους) για την ελαχιστοποίηση ή την αποφυγή διατάραξης του εδάφους, π.χ. ειδικές λωρίδες ολίσθησης ορίζονται για την υλοτομία ή καταργούνται όταν εφαρμόζονται άλλες τεχνικές για την πρόληψη της διατάραξης του δάσους με εργαλεία διαχείρισης.

Διαχείριση της νεκρής βιομάζας ξύλου: για να αυξηθεί η ποσότητα της βιομάζας νεκρού ξύλου (ένας σημαντικός οικότοπος για πολλά είδη), μια ενεργή διαχείριση νεκρού ξύλου εφαρμόζεται τοπικά αφήνοντας ανεμογεννητέα δέντρα στο δάσος. Όταν πωλούνται μεγάλα δέντρα, ο εργολάβος πρέπει να αφήσει τις κορώνες των υλοτομημένων δέντρων εξ ολοκλήρου στο δάσος. Όταν τα δέντρα κόβονται σε ευαίσθητους οικοτόπους (π.χ. κοιλάδες), τα κομμένα δέντρα αφήνονται στις κερκίδες χωρίς να υλοτομούν το ξύλο. Για υλοτομημένα δέντρα με διάμετρο μεγαλύτερη των 80 εκατοστών σε ύψος στήθους, κάθε κομμάτι ξύλου πέραν των 16 μ. από ξύλο στελέχους αφήνεται στο δάσος.

Βελτίωση της οικολογικής συνδεσιμότητας: η βελτίωση της μετανάστευσης και της διατήρησης των ειδών εντός των δασών διασφαλίζεται με την αφαίρεση τμημάτων του δάσους για τη δημιουργία ενός εσωτερικού δικτύου παλαιών δένδρων και νεκρών δασικών νησιών. Μία από τις δράσεις για την εσωτερική επανασύνδεση των δασών έγινε με την κατασκευή μιας οικολογικής γέφυρας και περιφράξεων σιδηροδρόμων και αυτοκινητοδρόμων, προκειμένου να αποφευχθούν τα τροχαία ατυχήματα με την άγρια πανίδα. Πρόκειται για δράση στο πλαίσιο του έργου LIFE+ OZON (2013-2018). Το 2012, κατασκευάστηκε μια «οικολογική γέφυρα» πάνω από την κύρια σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει τις Βρυξέλλες με το Ναμούρ. Η κατασκευή μιας άλλης οικολογικής γέφυρας σε έναν πολυσύχναστο δρόμο σχεδιάζεται να επανασυνδέσει τις δύο βασικές ζώνες του μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO Grippensdelle. Η επανασύνδεση και η διεύρυνση των μικρών μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO του δάσους της Σόνιαν σε τουλάχιστον 50 εκτάρια αποτελεί επίσης μέρος της έννοιας της διαχείρισης και θα συμβάλει ουσιαστικά στη δημιουργία ενός φυσικού αυτοσυντηρούμενου δασικού οικοσυστήματος οξιάς.  .

Διαχείριση υδάτων: η κατακράτηση νερού είναι ένα σημαντικό θέμα για τη διατήρηση ειδών όπως η σαλαμάνδρα πυρκαγιάς και τα ψάρια.  Μικρά φυσικά φράγματα με κορμούς ξύλου ή μικρές τεχνητές λίμνες δημιουργούνται για να επιβραδύνουν την αποστράγγιση του νερού. Η συγκράτηση του νερού στο έδαφος είναι ζωτικής σημασίας για τον μετριασμό των επιπτώσεων της αύξησης των φαινομένων ξηρασίας. Επιπλέον, μελετάται ο αναπροσανατολισμός ή η παρεμπόδιση της εισόδου μολυσμένων υδάτων στο δάσος και θα εφαρμοστεί σύντομα.

Επιπλέον, σε όλα τα τμήματα των δασών, η ενεργός διαχείριση χωροκατακτητικών ζώων και φυτικών ειδών ασκείται μέσω χειροκίνητης αφαίρεσης ή κοπής. Τέλος, τμήματα του δάσους δεν αποτελούν πλέον αντικείμενο διαχείρισης επίτηδες ή λιγότερο εντατικής διαχείρισης, ώστε να δημιουργηθούν περισσότερες ευκαιρίες για την ανάπτυξη αυθόρμητων, φυσικών διαδικασιών.

Η εφαρμογή αυτών των λύσεων γίνεται μαζί με την παρακολούθηση, για να μελετηθεί εάν τα δάση της Σόνιας θα είναι σε θέση να προσαρμοστούν καλά καθώς και οι κλιματικές αλλαγές μέσω (ημι)-φυσικής αναγέννησης και μείωσης της οξιάς. Για την παρακολούθηση της επιτυχίας της στρατηγικής διαχείρισης, όλα τα δέντρα χαρτογραφούνται και μετρούνται στο δάσος της Σόνιαν. Ο οικότοπος που παρέχεται από τα δέντρα τεκμηριώνεται και, όποτε είναι εφικτό, καταγράφεται η βιοποικιλότητα της άγριας πανίδας και των ζώων ή φυτών και πραγματοποιείται ειδική αναφορά της βιοποικιλότητας.  Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στην παρακολούθηση των πολύ μεγάλων δέντρων (VLT). Το Σονιανό δάσος περιέχει πάνω από 400 εκτάρια παλαιών οξιάς (> 200 ετών) και πάνω από 25,000 είναι VLT, κυρίως οξιά (Vandekerkhove et al., 2011). Ως εκ τούτου, μπορεί να θεωρηθεί ένα από τα σημαντικότερα hotspots για VLT στη βορειοδυτική Ευρώπη.  Οι διαχειριστές δασών δεσμεύονται να διατηρήσουν τον συνολικό αριθμό VLT, πράγμα που σημαίνει ότι εάν ένα δέντρο πέσει, θα δοθεί η ευκαιρία σε άλλα μικρότερα δέντρα να εξελιχθούν σε VLT (Vanderkhoveet al., K. 2018).

Επανασύνδεση των πολιτών με τη φύση, δημιουργώντας μια κοινωνία ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή χωρίς αποκλεισμούς στη φύση

Η ευαισθητοποίηση σχετικά με την περιβαλλοντική αξία του δάσους είναι ένας από τους κύριους στόχους για τον μετριασμό της πίεσης από την αναψυχή. Το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο Life Prognoses εργάζεται για τα δάση και τα πρότυπα Παλαιάς Ανάπτυξης (Vandekerkhove et al, 2022). Το Ίδρυμα Δάσους της Σόνιαν ενισχύει τη διαπεριφερειακή επικοινωνία και ευαισθητοποίηση του κοινού, οργανώνοντας πολλαπλές δράσεις, όπως η Ημέρα του Δάσους της Σόνιαν, η Παγκόσμια Ημέρα Δασών, προγράμματα οικοδόμησης ομάδας που προσκαλούν όλους τους πιθανούς ενδιαφερόμενους φορείς να δώσουν πληροφορίες και σχόλια. Οργανώνονται διαπεριφερειακές πρωτοβουλίες με εθελοντές για την ενημέρωση του κοινού σχετικά με τις στρατηγικές διαχείρισης των δασών και την ανάγκη μείωσης των τουριστικών πιέσεων στο δάσος.

Για την προστασία του πυρήνα του δάσους και τον μετριασμό των δυσμενών επιπτώσεων στη φύση, η πίεση αναψυχής κατευθύνεται μέσω πυλών εισόδου στις περιφέρειες του δάσους. Εδώ οι επισκέπτες είναι ευπρόσδεκτοι κοντά στις δημόσιες συγκοινωνίες και καθοδηγούνται για να μείνουν σε απόσταση 500 μέτρων από τις πύλες εισόδου. Οι πύλες αυτές σημειώνονται με το σύστημα δασικών μονοπατιών της Σόνιαν και οριοθετούνται έτσι ώστε ο επισκέπτης να γνωρίζει ότι τα μονοπάτια αποτελούν μέρος ενός ενιαίου διασυνδεδεμένου δάσους (αν και εξαπλώνεται στις τρεις διαφορετικές βελγικές περιοχές). Οι πίνακες πληροφοριών υπάρχουν μόνο σε αυτές τις πύλες εισόδου και όχι στα εσωτερικά τμήματα του δάσους. Τα τρόφιμα και τα καταλύματα και άλλες υποδομές που υποδέχονται τους επισκέπτες συγκεντρώνονται εδώ.

Οι τρεις διοικητικές περιφέρειες που καλύπτονται από το δάσος της Σονίας (Φλάνδρα, πρωτεύουσα Βρυξελλών, Βαλονία) συνεργάζονται για την προστασία του δάσους. Οι περιφερειακοί διαχειριστές του δάσους συνεργάστηκαν για ένα κοινό και διαπεριφερειακό μακροπρόθεσμο όραμα για το δάσος. Οι τρεις περιφέρειες συνέβαλαν στη δημιουργία ενός διαπεριφερειακού ιδρύματος, το οποίο είναι το Ίδρυμα Δάσους της Σόνιαν, το οποίο ιδρύθηκε το 2019.

Για την υποστήριξη πρωτοβουλιών που συμβάλλουν στη διατήρηση της λειτουργίας του οικοσυστήματος του δάσους και της ευπαθούς πανίδας και χλωρίδας του, το Ίδρυμα βασίζεται στην υποστήριξη του κοινού. Οι επισκέπτες πρέπει να γνωρίζουν καλύτερα τις πιο ευάλωτες περιοχές του δάσους που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή και σεβασμό.  Οι «χρήστες» του δάσους της Σονίας είναι μια ποικιλόμορφη ομάδα, αποτελούμενη από κατοίκους, περιπατητές, ποδηλάτες και ποδηλάτες βουνού, ιππείς, τζόγκερ, οικογένειες με παιδιά, ιδιοκτήτες σκύλων, λάτρεις της φύσης, σχολεία, οργανώσεις νεολαίας κ.λπ. Στο επικοινωνιακό του έργο, το Ίδρυμα πρέπει να αντιμετωπίσει τις διαφορετικές γλώσσες που χρησιμοποιούν οι διάφοροι χρήστες (φλαμανδικά, γαλλικά και γερμανικά) και το διαφορετικό πολιτιστικό τους υπόβαθρο, καθώς το Σονιακό Δάσος καλύπτει τρεις περιοχές. Οι δράσεις αυτές αναμένεται να μειώσουν το άγχος που προκαλείται από την εντατική ψυχαγωγική χρήση των δασών, καθιστώντας αυτό το οικοσύστημα πιο ανθεκτικό στην κλιματική αλλαγή.

Η συμμετοχή των ακόλουθων διαφορετικών κατηγοριών ενδιαφερομένων είναι επίσης ζωτικής σημασίας: οι δημόσιες αρχές, οι διαχειριστές του δάσους, οι διοικήσεις που είναι αρμόδιες για τους οδικούς άξονες, τα ύδατα, την αστική ανάπτυξη, καθώς και οι ένδεκα δήμοι τους οποίους αφορά το δάσος. Επιπλέον, άλλα ενδιαφερόμενα μέρη που δραστηριοποιούνται εντός και γύρω από το δάσος της Σόνιαν είναι ενώσεις για την προστασία της φύσης, ενώσεις οδηγών, αθλητικές ενώσεις, τουριστικοί εταίροι και κινήματα νεολαίας.

Περιοριστικοί παράγοντες

Οι κύριοι περιοριστικοί παράγοντες σχετίζονται με: I) τους περιορισμένους χρηματοδοτικούς πόρους και ii) τους κανόνες που εφαρμόζονται σε διαφορετικές περιοχές των ίδιων δασών. Όσον αφορά το πρώτο σημείο, το προσωπικό και οι πόροι υστερούν σε σχέση με το ποσό της φυσικής διαχείρισης που πρέπει να γίνει στο δάσος. Πράγματι, το δάσος αλλάζει ταχύτερα από ό,τι μπορεί να ακολουθήσει η διαχείριση για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής ή για την αύξηση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή. Όσον αφορά το δεύτερο σημείο, εφαρμόζονται διαφορετικοί κανονισμοί και στρατηγικές διαχείρισης της χρήσης γης στις τρεις διαφορετικές περιοχές του δάσους, γεγονός που καθιστά τη διατήρηση των δασών ιδιαίτερα δύσκολη. Οι νομοθετικές αλλαγές βρίσκονται σε εξέλιξη για να εξασφαλιστεί το ίδιο επίπεδο προστασίας σε ολόκληρο το δάσος.

Επιπλέον, η αποτελεσματική επικοινωνία αποτελεί μια πρόσθετη πρόκληση. Είναι δύσκολο να ευαισθητοποιηθούν οι επισκέπτες για το ποια είναι τα πιο ευάλωτα τμήματα του δάσους και ποιες είναι οι καθιερωμένες (λιγότερο ευάλωτες) περιοχές. Η γλώσσα αντιπροσωπεύει ένα άλλο εμπόδιο, δεδομένου ότι διαφορετικές γλώσσες ομιλούνται στις τρεις περιοχές που καλύπτονται από το Σονιακό δάσος.

Παράγοντες επιτυχίας

Η κλιματική αλλαγή μπορεί μερικές φορές να μειώσει τον χρόνο που απαιτείται για τους διαχειριστές δασών για την επίλυση ενός προβλήματος αναγέννησης. Η φυσική αναγέννηση μπορεί να επιταχυνθεί από την κλιματική αλλαγή για ορισμένα είδη που ευδοκιμούν σε υψηλότερες θερμοκρασίες, όπως το μικρό φύλλο Tilia cordata ή το άγριο κεράσι (Prunus avium).

Από το 2005, η άφθονη φυσική αναγέννηση της οξιάς έχει επιτύχει σε όλο το δάσος, γεγονός που συμβάλλει στη δημιουργία ευνοϊκού μικροκλίματος και στην ενίσχυση της αντοχής των δασών στην κλιματική αλλαγή. Αναμένεται συνολική αυξημένη ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή από την προσαρμοστική διαχείριση του δάσους, ακόμη και σε περίπτωση ζημιών από καταιγίδες. Η εισαγωγή σπάνιων αυτόχθονων ειδών με ευρεία γενετική βάση είναι ζωτικής σημασίας και η δράση αυτή θα μπορούσε να εξασφαλίσει την παρουσία πηγών σπόρων για το μέλλον, ακόμη και χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση.

Η συγκομιδή ξύλου από το Σονιανό δάσος παρέχει μικρά έσοδα από περίπου 10,000 m³/έτος με ετήσια οφέλη τουλάχιστον ~ 600,000 EUR. Η ετήσια συντήρηση της υποδομής (εντός του δάσους) υπολογίζεται σε ποσοστό περίπου 1 000 000 EUR ετησίως. Το ετήσιο κόστος φύτευσης υπολογίζεται σε περίπου 80,000 EUR ετησίως. Η χρηματοδότηση αυτών των δαπανών προέρχεται από τις διάφορες επαρχίες που καλύπτονται από το δάσος της Σόνιαν και από ευρωπαϊκά χρηματοδοτούμενα έργα (πρόγραμμα Eu LIFE).

Τα οφέλη που συνδέονται με τα μέτρα διαχείρισης των δασών έχουν ήδη παρατηρηθεί. Ειδικά στις προστατευόμενες περιοχές της UNESCO («Διακρατική σειριακή ιδιοκτησία: Αρχαία και πρωτόγονα δάση οξιάς των Καρπαθίων και άλλων περιφερειών της Ευρώπης») η βιοποικιλότητα ευδοκιμεί και η κατακράτηση νερού που δημιουργείται από φυσικά φράγματα και δεξαμενές μετριάζει τις επιπτώσεις της διάβρωσης του εδάφους και της αποστράγγισης από τις αυξημένες βροχοπτώσεις και καταιγίδες. Η αυξημένη ποικιλότητα των δέντρων (σε ηλικία και είδη) συμβάλλει στη ρύθμιση της παραγωγικότητας των δασών σε περιόδους ξηρασίας ή θερμοκρασίας. Προστατεύει επίσης το δάσος από ασθένειες και παράσιτα που είναι πιο συχνές τα τελευταία χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Ως αποτέλεσμα των δράσεων διαχείρισης, το δάσος αναμειγνύεται σιγά-σιγά και στρώνεται, με μια σειρά από δασικές λεωφόρους να ανανεώνονται. Στην περιοχή της UNESCO μέρος του δάσους, η ποσότητα νεκρού ξύλου αυξήθηκε από 28 σε 116 m³/ha την περίοδο 1986-2001 και σταθεροποιήθηκε σε περίπου 109 m³/ha το 2011. Αυτές οι τιμές είναι κοντά σε ό, τι έχει βρεθεί στα φυσικά δάση οξιάς. Παρά την κλιματική αλλαγή και τις αναμενόμενες επιπτώσεις στα δάση οξιάς, το δάσος εξακολουθεί να ευδοκιμεί. Περισσότερα από 1000 είδη μανιταριών, από τα οποία έχουν ταυτοποιηθεί 200 είδη νεκρού ξύλου, καθώς και περισσότερα από 300 είδη σκαθαριών νεκρού ξύλου (Vandekerkhove et al, 2019). Η διαχείριση του Deadwood ασκείται επίσης ενεργά και παρακολουθείται σε περιοχές εκτός των χαρακτηρισμών της Unesco και έχει αναφερθεί ότι έχει αυξηθεί έως και 21 εκατ.^{3/εκτάριο}(και εξακολουθεί να αυξάνεται). Παρέχει μια αναπτυσσόμενη περιοχή ενδιαιτημάτων, για πολλά έντομα, μανιτάρια, και ως εκ τούτου πουλιά και άλλες πτυχές της δασικής βιοποικιλότητας (μόνιμη δασική απογραφή, 2020). Στο αρχαιότερο δασικό απόθεμα, Joseph Zwaenpoel, έχουν καταγραφεί θεαματικές αλλαγές, όπως μεγάλες αυξήσεις του νεκρού ξύλου και της βιοποικιλότητας που εξαρτάται από το νεκρό ξύλο.

Το σύνολο του δάσους της Σονίας προστατεύεται από τη βελγική νομοθεσία από το 1959 ως φυσικό καταφύγιο· και προστατεύεται ως τόπος Natura 2000 της ΕΕ στις τρεις περιφέρειες. Τρεις διαφορετικές διοικητικές οντότητες είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση των δασών. Δεδομένου ότι το δάσος χωρίζεται σε τρεις περιφέρειες, υπάρχουν διαφορετικές νομοθεσίες στις τρεις περιφέρειες (βλ. επιτυχία και περιοριστικοί παράγοντες). Οι κανόνες και άλλες νομικές πτυχές στην περιφέρεια της Φλάνδρας αναφέρονται στον «Κώδικαφύσης και δασικής φύσης». Η νομοθεσία της Βαλλονίας έχει παρόμοιο κώδικα δεοντολογίας για τα δάση και τη δασοκομία, ο οποίος δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2008. Η νομοθεσία των Βρυξελλών εξαρτάται ως επί το πλείστον από τον «δασικό κώδικα» που χρονολογείται από το 1854. Η αναθεώρηση και προσαρμογή του παρόντος κώδικα βρίσκεται σε εξέλιξη.

Ο χρόνος εφαρμογής των διαφόρων σχεδίων διαχείρισης διαρκεί 24 χρόνια. Το σχέδιο διαχείρισης της περιοχής της Φλάνδρας εγκρίθηκε το 2013, το σχέδιο διαχείρισης για το τμήμα της Βαλλονίας το 2016 και ένα σχέδιο διαχείρισης για το τμήμα των Βρυξελλών εγκρίθηκε το 2019.

Η προσαρμοστική διαχείριση εφαρμόζεται σε ποσοστό περίπου 0,5 % ετησίως για τη μετατροπή των κερκίδων οξιάς με φύτευση άλλων ειδών (περίπου 20 εκτάρια ετησίως).

Η εφαρμογή αυτών των προσαρμοστικών στην κλιματική αλλαγή σχεδίων διαχείρισης της δασοκομίας αναμένεται να διαρκέσει πολλές γενιές.

Frederik VAES
Head of Department of Environment Brusselsl
Havenlaan 86C/3000 B-1000 Brussel
fvaes@leefmilieu.brussels

Εκτίμηση de la fréquentation récréative de la forêt de Soignes. —Colson, V., Braun, M., Doïdi, L. -2012

Etudes de l’adéquation des essences aux station forestières de la forêt de Soignes (Zone bruxelloise) dans le contexte du changement climatique.- Daise, J., Claessens, H., Rondeux, J. — 2009

La Forêt de Soignes. Connaissances nouvelles ρίχνουν un patrimoine d’avenir. Chapitre 20: La forêt de Soignes, site unique pour les sciences de la terre et l’archélogie. — Langohr R., 2009 σ. 195.

Vandekerkhove, K., Vanhellemont, M., Vrńka, T., Meyer, P., Tabaku, V., Thomaes, A., Leyman, A., De Keersmaeker, L., Verheyen, K., 2018a. Πολύ μεγάλα δέντρα σε πεδινό δάσος παλαιάς οξιάς (Fagus sylvatica L.): Πυκνότητα, μέγεθος, ανάπτυξη και χωρικά πρότυπα σε σύγκριση με τους τόπους αναφοράς στην Ευρώπη. Δασική Οικολογία και Διαχείριση 417, 1-17.

Synthèse 2020 de l’inventaire forestier de la Forêt de Soignes Bruxelloise — BE- 2020.