Βελτίωση της λειτουργικής συνδεσιμότητας των οικολογικών δικτύων

Τα οικοσυστήματα και η βιοποικιλότητα απειλούνται από πολλούς παράγοντες, όπως η τροποποίηση των οικοτόπων λόγω αλλαγών στη χρήση της γης, η απώλεια οικοτόπων λόγω διαφόρων ανθρώπινων δραστηριοτήτων, ο κατακερματισμός των οικοτόπων, για παράδειγμα λόγω οδών κυκλοφορίας κ.λπ. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα που προσθέτει πρόσθετη πίεση στους οικοτόπους και τη βιοποικιλότητα. Κάθε οργανισμός έχει συγκεκριμένες απαιτήσεις όσον αφορά τις κλιματικές συνθήκες. Αυτό αντανακλάται στην παγκόσμια κατανομή των ειδών. Η αύξηση των θερμοκρασιών και οι μεταβαλλόμενες συνθήκες βροχόπτωσης, καθώς και η αυξημένη εμφάνιση ακραίων φαινομένων συνεπάγονται ότι οι οργανισμοί πρέπει είτε να προσαρμοστούν είτε να μετακινηθούν σε νέους οικοτόπους για να εξυπηρετήσουν. Η μετατόπιση των ορίων της περιοχής αναμένεται να μεταβάλει τον αριθμό των ειδών και τη σύνθεση των ειδών σε βιοσύνθεση και βιοτόπους.

Η οικολογική συνδεσιμότητα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιβίωση και τη μετανάστευση των ειδών και το δυναμικό προσαρμογής των πληθυσμών. Η προώθηση της οικολογικής συνδεσιμότητας αποτελεί σημαντική επιλογή για τη διευκόλυνση των διαδικασιών δυναμικής προσαρμογής στα οικοσυστήματα και, ως εκ τούτου, για την καταπολέμηση της μείωσης της βιοποικιλότητας και τη διατήρηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών, ιδίως ενόψει των μεταβαλλόμενων κλιματικών συνθηκών. Επιπλέον, τα υγιή οικοσυστήματα παρέχουν πολλά αγαθά και υπηρεσίες που είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη κοινωνία. Οι υπηρεσίες αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τις προσεγγίσεις που βασίζονται στο οικοσύστημα για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τη μείωση του κινδύνου καταστροφών, για παράδειγμα διασφαλίζοντας την προστασία από πλημμύρες, χιονοστιβάδες και άλλους κινδύνους που σχετίζονται με το κλίμα, την πρόληψη της διάβρωσης του εδάφους ή των ακτών και τη ρύθμιση του (μικρο) κλίματος (ρυθμιστικές υπηρεσίες).

Η διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και η βελτίωση των οικοσυστημικών υπηρεσιών πρέπει να υπερβαίνουν την προσέγγιση των στατικών προστατευόμενων περιοχών. Απαιτείται βελτίωση της οικολογικής συνέχειας προκειμένου να μετριαστούν οι επιπτώσεις της αλλαγής στη χρήση της γης και της κλιματικής αλλαγής. Πράγματι, η συνεχιζόμενη απώλεια φυσικών ενδιαιτημάτων οδηγεί σε κατακερματισμό και περαιτέρω στην «πιθανότητα» του τοπίου και στην απομόνωση με διακριτούς οικοτόπους «νησί». Αυτά τα ενδιαιτήματα χάνουν την οικολογική τους λειτουργικότητα, δεν μπορούν πλέον να πραγματοποιηθούν βασικές οικολογικές διεργασίες και η μετανάστευση σε άλλους οικοτόπους δεν είναι πλέον δυνατή.

Το δίκτυοNatura 2000 της ΕΕ, το οποίο βασίζεται νόμιμα στις οδηγίες για τα πτηνά και τους οικοτόπους, στηρίζει τη δημιουργία ενός δικτύου τόπων διατήρησης της φύσης μεταξύ όλων των κρατών μελών. Αυτές οι προστατευόμενες και υψηλής φυσικής αξίας περιοχές μπορούν να αποτελέσουν μια σημαντική αρχική βάση για τη διατήρηση της οικολογικής λειτουργικότητας. Για την προώθηση της λειτουργικής συνδεσιμότητας και ενός οικολογικού δικτύου σε ολόκληρη την περιοχή, απαιτούνται επίσης οικολογικοί διάδρομοι μεταξύ προστατευόμενων περιοχών, ακόμη και σε διακρατικό και μακροπεριφερειακό επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό, είναι επίσης αναγκαία η λήψη γενικών μέτρων για τους οικοτόπους σε όλο το ευρύτερο περιβάλλον. Σε αυτές περιλαμβάνονται πολιτικές και μέτρα βιώσιμης χρήσης της γης (π.χ. διατήρηση των στοιχείων του τοπίου, οικολογική γεωργία και οικολογική διαχείριση της γης), μηχανισμοί χρηματοδότησης και ρυθμίσεις και πολιτικές σχεδιασμού.

Η στρατηγική της ΕΕ για τις πράσινες υποδομές επιδιώκει ένα στρατηγικά σχεδιασμένο δίκτυο φυσικών και ημιφυσικών περιοχών, το οποίο θα στηρίζει τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, θα βελτιώνει τις περιβαλλοντικές συνθήκες και θα παρέχει βασικές οικοσυστημικές υπηρεσίες. Οι πράσινες υποδομές περιλαμβάνουν τόπους διατήρησης, σκαλοπάτια και στοιχεία δικτύου, αλλά και πράσινους διαδρόμους, διαδρόμους άγριας πανίδας και άλλους χώρους πρασίνου και οικοτεχνικές δομές που επιτρέπουν τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων του κατακερματισμού. Αυτή η προσέγγιση στρατηγικού σχεδιασμού των πράσινων υποδομών μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση της λειτουργικής συνδεσιμότητας των οικοσυστημάτων και των οικολογικών δικτύων.

Ορισμένες επιλογές προσαρμογής συνδέονται στενά με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των πράσινων υποδομών. Η οικολογική συνδεσιμότητα είναι απαραίτητη για τη βελτίωση της ικανότητας προσαρμογής των φυτικών και ζωικών ειδών, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων. Ταυτόχρονα, μέσω της διατήρησης των οικοσυστημικών υπηρεσιών, η βελτίωση της οικολογικής και λειτουργικής συνδεσιμότητας μπορεί να συμβάλει σε άλλες μορφές προσαρμογής που είναι επίσης σημαντικές για τον άνθρωπο, π.χ. μέσω της αγροδασοκομίας, της αποκατάστασης ποταμών και πλημμυρικών πεδίων ή της προσαρμοστικής διαχείρισης των φυσικών οικοτόπων. Τόσο οι επιπτώσεις του ταχέως μεταβαλλόμενου κλίματος στη βιοποικιλότητα όσο και η σημασία των οικοσυστημικών υπηρεσιών για τη βιώσιμη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή δείχνουν πόσο σημαντική είναι η βελτίωση των οικολογικών δικτύων ως μέτρο προσαρμογής.