Dregið úr hættu á hamförum

Lykilskilaboð

• Evrópa (og heimurinn allur) stendur nú þegar frammi fyrir loftslagsbreytingum. Með fyrirvara um nauðsyn ráðstafana til að draga úr loftslagsbreytingum (og nettólosun án losunar eins fljótt og auðið er) er þörf á aðlögun við allar sviðsmyndir þar sem afleiðingar loftslagsbreytinga verða áfram sýnilegar næstu áratugi (eða jafnvel aldir).
• Meiri öfgar í veðri eru þær náttúruhamfarir þar sem aðlögun að loftslagsbreytingum og minnkun á hættu á hamförum skarast. Báðir þurfa að einbeita sér að öllu áhættustýringarferlinu, þar á meðal ráðstöfunum sem beinast að forvörnum, viðbúnaði og bata.
• Það eru samlegðaráhrif milli stefnu ESB um hamfarastjórnun og aðlögun að loftslagsbreytingum og hvort tveggja þarf að samþætta í gegnum stefnur ESB eins og vatn (flóð, þurrkar) eða á mikilvægum innviðum.

Áhrif, veikleikar og áhætta

Ihsan Ilze, Climate Change PIX /EEA

Á undanförnum áratugum hefur Evrópa upplifað aukna tíðni og alvarleika veðurs og loftslagstengdra náttúruhamfara eins og þurrka, skógarelda, hitabylgna og mikillar úrkomu. Jafnvel með núverandi samþykktum metnaði um að draga hratt úr losun gróðurhúsalofttegunda og koma á skilvirkan hátt í veg fyrir loftslagsáhættu er gert ráð fyrir að þessi þróun haldi áfram og aukist vegna félagshagfræðilegra og umhverfislegra breytinga (t.d. lýðfræðilegrar þróunar og breytinga á landnýtingu) (EEA2021; milliríkjanefnd um loftslagsbreytingar 2020, EES 2017).

Rammi um stefnumótun

Stefna ESB um hættustjórnun vegna hamfara (DRM), byggð á almannavarnakerfi ESB (CPM),  stuðlar að samvinnu meðal innlendra almannavarnakerfa, hvetur til miðlunar góðra starfsvenja um DRM, þar á meðal hvernig á að takast á við áhrif loftslagsbreytinga.

Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins (EB) styður Sendai Framework for Disaster Risk Reduction (SFDRR), efla og stuðla að DRM og samþættingu þess í stefnu ESB. Árið 2016 gaf EB út aðgerðaáætlun, sem miðar að því að leiðbeina framkvæmd SFDRR í stefnu ESB með því að fá upplýsingar um hörmungaráhættu við stefnumótun. Ennfremur, árið 2017, birti EB orðsendingu með lykilaðgerðum til að styrkja hamfarastjórnun í Evrópu.

Áætlun ESB um aðlögun að loftslagsbreytingum 2021 hvetur til frekari samlegðaráhrifa milli minnkunar á hamfaraáhættu (DRR) og aðlögunar að loftslagsbreytingum (CCA), með sérstakri áherslu á vatnstengda hamfaraáhættu og mikilvæga innviði. Áætlunin styður einnig fjármögnun á hamfaraáhættu, opnar einkafjármögnun og samþættir viðnámsþrótt í loftslagsmálum í skattastefnu aðildarríkjanna.

DRM er til staðar á nokkrum meginstefnusviðum ESB: flóðatilskipuninni, aðgerðinni um vatnsskort og þurrka (sjá stefnusíðuna um vatnsstjórnun) og tillögunni að tilskipun um þýðingarmikil grunnvirki í Evrópu.

Að bæta þekkingargrunninn

Evrópska matið á loftslagsáhættu 2024 veitir yfirgripsmikið mat á helstu loftslagsáhættum sem Evrópa stendur frammi fyrir í dag og í framtíðinni. Það greinir 36 helstu loftslagsáhættur sem ógna orku- og matvælaöryggi okkar, vistkerfum, innviðum, vatnsauðlindum, fjármálakerfum og heilsu fólks, einnig með tilliti til áhættu fyrir DRR geirann.

IPCC AR6 WG II skýrslan Loftslagsbreytingar 2022: Áhrif, aðlögun og viðkvæmni meta áhrif og áhættu í tengslum við mældar og áætlaðar loftslagsbreytingar sem og valkosti, ferla og aðstæður til að stjórna loftslagsáhættu. Spár um öfgar í loftslagi sem fall af hnattrænni hlýnun (1,5 samanborið við 2°C) og áhrif þeirra á DRM hafa verið teknar til athugunar í sérstakri skýrslu IPCC um hnattræna hlýnun um 1,5°C. Öfgar og skyndilegar eða óafturkræfar breytingar á hafinu og lághitahvolfinu í breytilegu loftslagi hafa verið metnar í sérstakri skýrslu um haf- og lághitahvolfið í breytilegu loftslagi til að greina sjálfbærar og álagsþolnar áhættustýringaráætlanir. Í sérstakri skýrslu IPCC um loftslagsbreytingar og landbreytingar er fjallað um áhættustjórnun og ákvarðanatöku í tengslum við sjálfbæra þróun.

Árið 2015 hleypti EB af stokkunum Þekkingarmiðstöð um stjórnun hamfaraáhættu (DRMKC) til að stuðla að því að auka viðnámsþrótt ESB og aðildarríkja gegn hamförum og getu þeirra til að koma í veg fyrir, undirbúa og bregðast við neyðarástandi með því að styrkja tengsl milli vísinda og stefnu við gagnasafn á netinu um hamfaratengdar rannsóknir og aðgang að ýmsum netkerfum og samstarfi. The Joint Research Center (JRC) stýrir DRMKC og síðan 2017, GIS vefur-pallur Risk Data Hub. Miðstöðin miðar að því að bæta aðgang og deila áhættugögnum sem ná til alls Evrópusambandsins til að hlúa að DRM. Sem þekkingarmiðstöð er gert ráð fyrir að áhættugagnamiðstöðin sé viðmiðunarpunkturinn fyrir stýrð áhættugögn innan alls Evrópusambandsins, annaðhvort með því að hýsa viðeigandi gagnasöfn eða með því að tengja við landsbundna vettvanga og við skýrslur sameiginlegu rannsóknarmiðstöðvarinnar um vísindi fyrir DRM (skýrslurfrá 2017 og 2020).

EB hvetur til betri upplýsinga og samanburðarhæfi gagna um hamfarir, svo sem upplýsingar um efnahagslegt tap á hamförum. Í þessu samhengi veitir skýrsla, sem Sameiginlega rannsóknarmiðstöðin birti árið 2018, greiningu á nokkrum gagnagrunnum sem eru þróaðir til að safna, skrá og safna upplýsingum varðandi mismunandi hættutap og bæta þannig samanburðarhæfi margs konar atburða sem orsakast af hvers konar hættu. Þar að auki veitir röð PESETA verkefna JRC yfirlit yfir hugsanlegar lífeðlislegar og efnahagslegar afleiðingar loftslagsbreytinga í framtíðinni fyrir Evrópu.

Neyðarstjórnunarþjónusta Kópernikusaráætlunarinnar (CEMS) veitir upplýsingar um nokkrar loftslagstengdar hættur, þar á meðal flóð, þurrka og skógarelda, til neyðarviðbragða og áhættustjórnunar vegna hamfara.

Á undanförnum árum hefur verið unnið að því að auka samræmi milli CCA og DRR rannsókna, stefnu og starfshátta. Innan H2020 PLACARD verkefnisins var þróaður vettvangur fyrir samræður, þekkingarskipti og samvinnu milli ólíkra samfélaga. Ennfremur birti EEA skýrslu þar sem lagt var mat á núverandi starfshætti og stig verkkunnáttu DRR og CCA.

EEA uppfærir árlega vísi um efnahagslegt tap vegna öfga í loftslagsmálum. Evrópsk verkefni eins og LODE beindust að þróun gagnaupplýsingakerfis um tjón og tap fyrir DRR og CCA. Einnig gerði Alþjóðabankinn rannsóknir fyrir Evrópusambandið um hagfræði til að koma í veg fyrir hörmungar og viðbúnað í Evrópu (2021). Evrópska vátrygginga- og lífeyrissjóðaeftirlitsstofnunin þróaði tilraunamælaborð sem fjallaði um náttúruhamfaraverndarbilið.

Stuðningur við fjárfestingar og fjármögnun

Að hvetja til árangursríkrar og meiri fjárfestingar í forvörnum gegn hamförum er forgangsaðgerð fyrir framkvæmdastjórn Evrópusambandsins. Fjármögnun ESB til aðlögunar er studd af fjárhagsrammanum til margra ára 2021-2027, sem tryggir að aðgerðir vegna loftslagsaðlögunar hafi verið felldar inn í allar helstu útgjaldaáætlanir ESB.

Samstöðusjóður ESB var stofnaður til að fjármagna aðildarríki ef meiriháttar hamfarir áttu sér stað. Það var stofnað til að bregðast við miklum flóðum í Mið- og Austur-Evrópu árið 2002 og stuðningur við hörmungar, endurreisn opinberra innviða og verndun menningararfs.

Rannsóknirnar á minnkun hættu á hamförum eru fjármagnaðar með rammaáætlunum ESB um rannsóknir og nýsköpun, einkum frá 2021 til 2027 af Horizon Europe, sem felur í sér aðlögun að loftslagsbreytingum sem verkefnissvæði, sem miðar að því að aðstoða evrópsk samfélög og svæði við betri skilning, undirbúning og stjórnun á loftslagsáhættu. Cluster 3- Civil security for society aim to respond to challenges arising from natural and man-made hazards and is therefore particularly relevant for the DRR sector.

Ennfremur opnar almannavarnakerfi ESB á hverju ári ákall um fjármögnun verkefna um forvarnir og viðbúnað. Styrking DRM er einnig innan markmiða LIFE fjármögnunaráætlunarinnar.

Ítarlegt yfirlit er að finna á síðu ESB um fjármögnun aðlögunarráðstafana.

Stuðningur við framkvæmd

Unnið er að viðbúnaði á vettvangi Evrópusambandsins til að stuðla að því að mannauður og efnisleg úrræði verði reiðubúin og að tryggja skilvirk og skjót viðbrögð við hamförum eða stóráföllum. Early Warning Systems (fyrir hamfariralmennt, meira í smáatriðum fyrir flóð, þurrka og skógarelda), einingar og þjálfunaráætlanir eru nauðsynlegir hlutar þessarar starfsemi. Í þessu samhengi var komið á fót þekkingarneti Sambandsins á sviði almannavarna til að auka samvinnu, samræmingu, færni og sérþekkingu og bæta getu ESB til að undirbúa sig fyrir, koma í veg fyrir og bregðast við hamförum eða stóráföllum.

Enn fremur var evrópska almannavarnaráðinu komið á fót til að efla evrópskt samstarf á sviði almannavarna og gera kleift að bregðast við hamförum og náttúruhamförum af mannavöldum með hraðari, samræmdari og skilvirkari hætti í Evrópu.

Lágmarkskrafa um aðlögun

Í samræmi við áætlun Evrópusambandsins um samþættar varnir gegn skaðvöldum verða aðildarríkin að gefa framkvæmdastjórn Evrópusambandsins skýrslu á þriggja ára fresti (1) samantekt um áhættumat, (2) mat á getu til áhættustjórnunar sem og (3) upplýsingar um forvarnar- og viðbúnaðarráðstafanir. Skýrslugjöfin felur einnig í sér áherslu á ráðstafanir til aðlögunar að loftslagsbreytingum: Aðildarríki verða að taka með samlegðaráhrif milli DRR og CCA ráðstafana sem komið er á fót á landsvísu eða innanlandsvísu vegna lykiláhættu í tengslum við loftslagsbreytingar. Á grundvelli samantekta úr landsbundnu áhættumati, sem lagðar voru fram í lok árs 2018, birti EB uppfært yfirlit ESB yfir áhættur.

Á hinn bóginn er ekki til staðar kerfisbundið fyrirkomulag fyrir lönd til að tilkynna tap til framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins eða EES.