5.2 Skipuleggja stjórnunarhætti við framkvæmd þvert á geira og stig

5.2 Skipuleggja stjórnunarhætti við framkvæmd þvert á geira og stig

Aðlögun að loftslagsbreytingum er stefnusvið þvert á atvinnugreinar, á mörgum stigum og á mörgum sviðum sem varðar öll svið samfélagsins og krefst aðgerða á mörgum stigum, frá ríkisstjórnum til staðbundinna aðila. Framkvæmd aðlögunaráætlana og -áætlana útheimtir því fullnægjandi stofnanauppsetningar og stjórnunarramma til að tryggja skilvirka, samfellda og áframhaldandi framkvæmd.

Samræming og samvinna eftir láréttum og lóðréttum málum er nauðsynleg til að aðlaga aðlögun að viðkomandi málaflokkum og á öllum stigum stjórnarhátta. Stjórnunarhættir eru mikilvægir á öllum stigum aðlögunarstefnunnar, frá upphafi aðlögunarferlisins, en þörfin fyrir bæði lárétta og lóðrétta samræmingu eykst þegar lönd fara fram á framkvæmdar- og matsstigin.

Með því að koma á stjórnunarramma til að hrinda aðlögun í framkvæmd er í meginatriðum fólgið í því að skipuleggja samskipti, samvinnu og samræmingu milli geira og stiga með því að koma á viðeigandi skipulagi, reglum, fyrirkomulagi, fyrirkomulagi, stillingum fyrir þátttöku hagsmunaaðila, þ.m.t. öllum hópum samfélagsins (þátttökuréttlæti) og sniðum. Það er kostur ef framkvæmd loftslagsaðlögunar nýtir mismunandi stjórnarhætti og sameinar þá í mismiklum mæli á samhengisháðan hátt. Mögulegt svið aðferða innan eftirfarandi sviðs stjórnunarhátta:

• Formlegir stjórnunarhættir: lagalega grundvallaðar, stofnanamiðaðar, varanlegar, ofanáliggjandi, „harðar“ (t.d. bindandi kvaðir um skýrslugjöf, varanlegar samræmingarstofnanir með lagalegt umboð, kröfur samkvæmt reglum fyrir áætlanir um aðlögun sviða),
• Óformlegir stjórnunarhættir: valfrjálsar, óformlegar, ekki stigskiptar, samstarfsmiðaðar, „mjúkar“ (t.d. fortölur, frjálsir samningar, skoðanaskipti og skiptisnið, þekkingarmiðlun, tilboð um uppbyggingu færni).

Báðar leiðirnar hafa sína styrkleika og veikleika. Annars vegar skapa formlegri stjórnarhættir meiri framkvæmdaþrýsting með bindandi skuldbindingum. Á hinn bóginn geta óformlegir stjórnarhættir notið góðs af því að vera minna pólitískir og átakalausir, vegna þess að það að vera út úr pólitísku sviðsljósinu gerir oft skjótari ákvarðanir og getur opnað skapandi svigrúm fyrir skuldbundna aðila. Með því að sameina formlega og óformlega stjórnarhætti á sveigjanlegan hátt er hægt að nýta styrk beggja aðferða.

Árangursrík samræming ætti að jafnaði að draga úr framkvæmdarhindrunum sem venjulega koma upp við lélegar stjórnunaraðstæður, þ.e. óljós ábyrgð, takmörkuð samvinna meðal hagsmunaaðila, skortur á þekkingarskiptum, takmörkuð stofnanageta (t.d. með tilliti til fjármagns og mannauðs og verkkunnáttu), ósamfelld eða ósamrýmanleg löggjöf og andstæð gildi og hagsmunir.

Meginreglur og þættir sem auðvelda aðlögun stjórnunarhátta

Hvert aðlögunarferli er einstakt, ýmis stjórnunar- og stofnanafyrirkomulag er mögulegt. Stöðlun aðferða stjórnarhátta er því hvorki möguleg né gagnleg, þ.e. það er engin ein aðferð sem hentar öllum. Af fenginni reynslu af því að hrinda aðlögun í framkvæmd hafa þó komið fram nokkrar meginreglur um góðar starfsvenjur og að auðvelda þætti. Þeim hefur verið lýst í skýrslum EEA (4/2014skýrsla EEA)og öðrum evrópskum rannsóknum. Eftirfarandi árangursþættir hjálpa til við að sigrast á framkvæmdarhindrunum og gilda bæði um lóðrétta og lárétta stjórnunarhætti:

• Tilnefning varanlegra samræmingaraðila: Koma skal á fót varanlegum og miðlægum stofnunum til að stýra og hafa eftirlit með framkvæmdarferlum og koma þeim á stofnanasamstarfi hjá ábyrgum opinberum yfirvöldum á öllum stigum, frá ríkisstjórnum til staðaryfirvalda. Mikilvæg ábyrgð slíkra samræmingareininga felur í sér að stýra ferlinu milli geira innan yfirvaldsins, hafa samráð við samræmingaraðila fyrir aðlögun á öðrum stigum, móta stefnudrög, vera tengiliður við aðlögun að öðrum yfirvöldum og ytri stofnunum, miðla aðlögun til hagsmunaaðila og almennings, stjórna verklagsreglum við skýrslugjöf, vöktun og mat o.s.frv. Stofnaðar miðlægar samræmingarstofnanir eru árangursþáttur ef þær eru sameinaðar skýrt úthlutuðum ábyrgðum, öflugu pólitísku umboði, leiðtogahæfileikum, nægu fjármagni og persónulegri skuldbindingu meðlima.
• Að viðhalda samfellu í vinnsluaðilum: Fyrirkomulag og snið fyrir samræmingu geta breyst á mismunandi stigum aðlögunarstefnuferlisins, t.d. frá mótun til framkvæmdar. Hins vegar er augljóslega kostur að viðhalda nokkurri samfellu að því er varðar lykilaðila í öllum þrepum aðlögunarferilsins. Reyndir meðlimir kjarnateymisins, sem komið var fyrir við upphaf aðlögunarferlisins, sem og stýrihópurinn, sem sér um að samræma þróun aðgerðaáætlunarinnar, skulu því taka þátt í varanlegu samræmingardeildinni, eftir því sem unnt er.
• Notkun óformlegra stjórnunarhátta: Lagalegar skyldur fyrir lægri stig og geira til að setja upp eigin aðlögunaráætlanir eða samþætta aðlögun í starfsemi sinni eru sterkur drifkraftur láréttrar og lóðréttrar framkvæmdar. Á sama hátt getur lagaleg festing umboða fyrir samræmingaraðila styrkt hlutverk þeirra verulega. Hins vegar eru stofnanavædd samræmingarkerfi ein og sér sjaldan fullnægjandi og í flestum löndum eru aðlögunarstefnur frekar óbindandi eins og er, „mjúk stefna“. Þetta er þar sem valfrjálsir stjórnunarhættir, „mjúkir“, sem byggjast á samvinnu, verða að stíga inn í og geta skilað verulegum virðisauka. Það er því í öllum tilvikum gagnlegt að þróa menningu óformlegra stjórnunarhátta. Þetta felur í sér sérstök samskipti, óformlegar viðræður, upplýsingaskipti, samræðusnið, uppbyggingu getu, tengslamyndun, fundir sem byggjast á málum eða frjálsir samningar.
• Aðilar sem sjá um aðlögun til að styðja samræmingu: Til að stýra og hafa eftirlit með framkvæmdarferlum þvert á stjórnsýslusvið og stjórnsýslustig verða samræmingaraðilar fyrir aðlögun að hafa yfir að ráða lágmarksfjölda handvirkra og áreiðanlegra samræmingarráðstafana. Þetta felur í sér ákvæði eins og lotubundnar vinnuáætlanir, eftirlit, skýrslugerð og matsaðferðir og reglulegar framvinduskýrslur. Ef ekki er kveðið á um það í formlegum kröfum þurfa slíkar skuldbindingar að byggjast á frjálsum samningum.
• Styrkja samræmingargetu á öllum stigum: Sýnt hefur verið fram á að afgreiðsla framvirkra og skuldbundinna samræmingaraðila hjá opinberum yfirvöldum á öllum stigum, ásamt skýrri ábyrgð og stofnanalegum hlutverkum, er mikilvægur árangur við framkvæmd aðlögunar. Þessi „umbreytingarefni“ eru frumkvöðlar, boðberar og drifkraftar aðlögunarferla, eru helstu áhrifavaldar lóðréttrar og láréttrar samræmingar og eru mikilvægir milliliðir milli stiga og geira. Mikilvægar forsendur fyrir samræmingaraðila aðlögunar sem gera þeim kleift að gegna hlutverki sínu sem „umsjónarmenn“ eru m.a.: forvirkt viðhorf, persónuleg skuldbinding, leiðtogahæfileikar, stuðningur með öflugu pólitísku umboði, nægt fjármagn (vinnutími, starfsfólk, fjárhagsáætlun, utanaðkomandi sérþekking), formlegt ákvarðanatökuvald, samhæfingar- og samskiptafærni, traust fagleg sérþekking og góð tengsl við rétta stefnu og samfélag leikara. Því ætti að efla samræmingargetu á öllum stigum, þ.m.t. með lögboðnum kröfum um að skapa viðkomandi ábyrgð, opinbera (sam-)fjármögnun á starfsmannakostnaði og menntun og hæfi og þjálfun.
• Fjölþjóðleg fræðsla um stjórnunarhætti aðlögunar: Ríkisstjórnir og undirþjóðir hafa margs konar samræmingaraðferðir og stjórnunarhætti til að framkvæma aðlögun. Að teknu tilliti til aðstæðna í hverju landi fyrir sig geta lönd bætt samræmingu sína á aðlögun enn frekar með því að læra um fjölbreytni í nálgunum milli landa og svæða og með því að deila reynslu og fenginni reynslu. Landssíður  Climate-ADAPT styðja slíka viðleitni og verkefni og samstarfsskipulag á fjölþjóðlegum svæðum bjóða upp á frjóa möguleika fyrir slík skipti og nám. Þetta felur í sér könnun og prófun á nýjungum í stjórnarháttum.

Lárétt og lóðrétt stjórnun aðlögun deila mörgum líkt og geta að miklu leyti byggt á sömu þáttum velgengni. Samþætting aðlögunar að geirum og samræming á mörgum stigum stendur þó einnig frammi fyrir sérstökum áskorunum sem krefjast mismunandi aðferða til að sigrast á þeim. Að tryggja fjármögnun, þekkingaröflun og yfirfærslu og bara þátttöku tilheyra einnig stjórnarháttum sem ætti að hafa í huga við viðeigandi aðlögun stjórnarhátta.

Viðbótarúrræði

• Landssnið
• Millilandasvæði
• Aðlögunarstefna og þekkingargrunnur á fjölþjóðlegum svæðum í Evrópu
• Kortlagning stjórnunarhátta varðandi aðlögun að loftslagsbreytingum í Alpine Space