European Union flag

5.1 Ontwikkeling van een actieplan voor aanpassing

Een adaptatieactieplan is het centrale, belangrijkste, gevestigde en beproefde beleidsinstrument voor de uitvoering van adaptatie. Daarin wordt uiteengezet wat er moet worden gedaan om geprioriteerde aanpassingsopties om te zetten in acties, door te specificeren door wie en wanneer, en door tegemoet te komen aan de behoeften aan middelen en toewijzing. Het belangrijkste doel van een aanpassingsactieplan is om het uitvoeringsproces te sturen door een gedetailleerd stappenplan te verstrekken voor het in de praktijk brengen van aanpassingsopties.

Het actieplandocument geeft de beleidsoutput weer van de voorgaande fasen van de beleidsvorming op het gebied van aanpassing. Het moet dus stevig gebaseerd zijn op de resultaten van de stappen 1 tot en met 4 van de aanpassingscyclus. Voortbouwend op de aanpassingsstrategie en de concretisering van de algemene doelstellingen en strategische richtingen ervan, presenteert het begeleidende actieplan de portefeuille van geselecteerde aanpassingsmaatregelen, beschrijft het deze in operationele termen en op gestructureerde wijze, en schetst het een strategisch proces en coördinatiemechanismen voor de uitvoering. In vergelijking met het strategisch kader heeft een actieplan doorgaans betrekking op een kortere tijdshorizon en wordt het daarom vaker herzien. Voortbouwend op het nationale actieplan moeten subnationale bestuursniveaus binnen een land hun eigen adaptatiebeleidsdocumenten ontwikkelen, waarbij aanpassingsmaatregelen worden geprioriteerd en geoperationaliseerd op basis van hun specifieke context. Het steuninstrument voor stedelijke aanpassing biedt respectievelijke richtsnoeren voor Europese steden en andere lokale overheden. Het Regional Adaptation Support Tool (RAST) is ontwikkeld om lokale en regionale overheden te helpen bij strategieën en plannen voor aanpassing aan de klimaatverandering.

Gezien het horizontale karakter van de aanpassing aan de klimaatverandering zullen adaptatieactieplannen worden geïntegreerd in multisectorale beleidsdocumenten waarin adaptatiemaatregelen binnen en tussen een breed scala van klimaatgevoelige sectoren worden voorgesteld. Om de mainstreaming van aanpassing in relevante sectorale beleidsgebieden te sturen en te vergemakkelijken, kunnen sectorale aanpassingsplannen worden ontwikkeld als aanvulling op alomvattende aanpassingsplannen.

Het wordt ten zeerste aanbevolen belanghebbenden uit relevante sectoren en niveaus te betrekken, alle maatschappelijke groepen te betrekken, overeenkomsten te zoeken en vast te stellen met het oog op de uitvoering, en het aanpassingsactieplan in een openbare raadpleging te bespreken. Dit zijn essentiële elementen van de governance van de aanpassing en effenen de weg voor een doeltreffende uitvoering.

Wil een aanpassingsactieplan doeltreffend zijn, dan is het van essentieel belang politieke goedkeuring te verkrijgen. Aanpassingsstrategieën en actieplannen kunnen doeltreffend zijn als ze juridisch niet-bindend, “zacht” beleid zijn, maar als ze in wetgeving worden verankerd, ontstaan wettelijke verantwoordelijkheden en komt de uitvoering ervan ten goede.

Opstellen van het adaptatieactieplan

In het aanpassingsactieplan worden de geselecteerde aanpassingsopties gepresenteerd en beschreven, eventueel georganiseerd in sectorgerelateerde activiteitengebieden en horizontale of generieke acties, en worden trajecten voor de uitvoering ervan geschetst. Hoewel de mate van gedetailleerdheid en de structuur kunnen variëren, moet deze onder meer de volgende informatie bevatten, voor zover mogelijk voor elke afzonderlijke actie:

  • Doelstellingen van de acties
  • Motivering en relevantie van de acties
  • Uitvoeringsstappen en -trajecten
  • Instrumenten die toegangspunten bieden voor mainstreaming en uitvoering
  • Rollen en verantwoordelijkheden van uitvoerende actoren, waarbij uitdrukkelijk rekening wordt gehouden met de noodzaak van coördinatie en samenwerking tussen actoren op alle niveaus
  • Tijdschema voor de uitvoering
  • Raming van de benodigde personele, financiële en kennismiddelen
  • Beschikbare opties voor financiering en financiering
  • Potentiële conflicten en synergieën
  • Indicatoren en mechanismen om het succes van de uitvoering te monitoren en te evalueren
  • Bepalingen voor de herziening van acties
  • Informatiebehoeften, open onderzoeksvragen en manieren om kennislacunes te dichten
  • Potentiële belemmeringen voor actie en faciliterende factoren om deze te overwinnen

Al bij het opstellen van het actieplan wordt ten zeerste aanbevolen rekening te houden met de noodzaak om de voortgang van de uitvoering en de aanpassingsresultaten te monitoren en te evalueren. Het vaststellen van de doelstellingen van elke actie op een duidelijke en verifieerbare manier en het voorstellen van mogelijke indicatoren ondersteunt de daaropvolgende meting van het succes van de uitvoering. Elke aanpassingsactie kan synergieën en conflicten opleveren met andere acties, sectorale belangen of andere doelstellingen van het overheidsbeleid, en voor verschillende maatschappelijke groepen, waaronder mitigatie van klimaatverandering en beperking van het risico op rampen. Als conflicten en trade-offs worden verborgen, bedreigt dit de samenhang van verschillende beleidsmaatregelen en kan dit resulteren in onbedoelde niet-duurzame of onaangepaste uitkomsten. Om synergetische effecten te bevorderen en antagonistische effecten van aanpassingsmaatregelen te voorkomen, is het dus nuttig om potentiële conflicten en synergieën in het beleidsdocument te identificeren en te signaleren, en zo mainstreaming te ondersteunen. Afhankelijk van het toepassingsgebied en de ambitie van het actieplan kunnen de doelgroepen variëren en zo breed zijn als overheden op verschillende niveaus, aanbieders van infrastructuur/diensten, belangengroepen/ngo’s, onderzoeks- en onderwijsorganisaties, particuliere ondernemingen (met inbegrip van verzekeringen en het bedrijfsleven), beheerders van hulpbronnen en grondeigenaren, particuliere huishoudens en het maatschappelijk middenveld in het algemeen, met inbegrip van alle groepen die mogelijk door het plan worden getroffen. Voor zover van toepassing kan het nuttig zijn deze op te splitsen in uitvoerende actoren die de hoofdverantwoordelijkheid dragen voor een actie, samenwerkingspartners en verder betrokken belanghebbenden.

Planning van aanpassingstrajecten

Een aanpassingsactieplan kan worden georganiseerd in aanpassingstrajecten, waarbij de uitvoeringsregeling voor elke aanpassingsoptie bestaat uit een opeenvolging van maatregelen in de richting van een vooraf gedefinieerd aanpassingsdoel. Daarbij vormt elke uitvoeringsstap een bouwsteen die gekoppeld is aan tijdshorizons en rekening houdt met onzekerheid tijdens het uitvoeringsproces. Aanpassingstrajecten bieden een conceptueel kader voor flexibele beleidsplanning, waardoor een iteratief en dynamisch uitvoeringsproces mogelijk wordt om met onzekerheden om te gaan, veranderingen binnen complexe sociaal-ecologische systemen te beheren en ongewenste en onaangepaste gevolgen te beperken. Adaptatiepaden bestaan uit een opeenvolging van mogelijke acties die lijken op een beslissingsboom. In de loop van de tijd kunnen mogelijke “omslagpunten” (bv. klimaatgebeurtenissen, veranderingen in de externe randvoorwaarden) aanleiding geven tot een herzieningsmechanisme om te controleren of de actielijn nog steeds aan de gespecificeerde doelstelling voldoet of niet. Dit kan ertoe leiden dat moet worden overgestapt op een ander uitvoeringstraject. In combinatie met degelijke monitoring en evaluatie van de uitvoering kan deze aanpak helpen om het leren in de loop van de tijd te ondersteunen en de veerkracht of het aanpassingsvermogen te vergroten.

Bron: Zandvoort et al. (2017): Aanpassingstrajecten in de planning voor onzekere klimaatverandering: Aanvragen in Portugal, Tsjechië en Nederland. Milieuwetenschappen en -beleid 78 (2017) 18-26.

Leren van goede voorbeelden op transnationaal, nationaal en subnationaal niveau

Aanpassingsstrategieën en actieplannen van andere Europese landen en dergelijke die in sommige transnationale (macro)regio's bestaan, kunnen als nuttig voorbeeld dienen voor landen of regeringen op subnationaal territoriaal niveau bij het ontwikkelen van hun eigen documenten voor aanpassingsplanning. Het is het beste om documenten uit verschillende landen te beoordelen en te vergelijken, te leren van beste praktijken en deze op maat toe te passen. Transnationale samenwerkingsstructuren en -netwerken, zoals Europese regio's voor transnationale samenwerking, macroregionale strategieën en internationale verdragen, kunnen de uitwisseling van kennis en het wederzijds leren van ervaringen tussen landen en regio's in hoge mate ondersteunen. Transnationale netwerken kunnen ook helpen om de beleidsvorming inzake aanpassing op EU-, transnationaal en binnenlands niveau beter op elkaar af te stemmen en grensoverschrijdende aanpassingskwesties in de documenten over het aanpassingsbeleid in aanmerking te nemen.

Verschillende Climate-ADAPT-casestudy’s, gefilterd op bestuursniveaus en kerntypemaatregelen in de catalogus van klimaat-ADAPT-middelen, brengen verslag uit over de meest geavanceerde governancebenaderingen voor de planning en uitvoering van aanpassing op verschillende bestuursniveaus.

Climate-ADAPT database items

Guidelines on developing adaptation strategies

Extra middelen

Language preference detected

Do you want to see the page translated into ?

Exclusion of liability
This translation is generated by eTranslation, a machine translation tool provided by the European Commission.