Bosherstel na klimaatgerelateerde rampen

Bij bosherstelprojecten in Europa zijn doorgaans diverse actoren betrokken, waaronder overheidsinstanties (bv. bosdepartementen, lokale gemeenten), ngo’s (zoals WWF of Rewilding Europe),onderzoeksinstellingen, lokale gemeenschappen, grondeigenaren en belanghebbenden uit de particuliere sector. Betrokkenheid van belanghebbenden neemt vaak vormen aan zoals co-managementovereenkomsten, participatieve workshops en door de gemeenschap geleide initiatieven. Deze processen leggen de nadruk op samenwerking en zorgen ervoor dat wetenschappelijke expertise, lokale kennis en sociaal-economische behoeften worden geïntegreerd.

Bij projecten zoals de Portugese initiatieven voor de weerbaarheid tegen bosbranden worden bijvoorbeeld gemeenten, ngo’s en inwoners betrokken bij het creëren van brandgangen. Een ander Portugees initiatief is het betrekken van bedrijven en andere belanghebbenden om te helpen bij de regeneratie na bosbranden door bomen te planten (Bomenvoor iedereen, Landschapsherstel en herbebossing in het Faia Brava-reservaat).  In Roemenië herstelt het herstel van de uiterwaarden van de Donau de natuurlijke hydrologische cycli door wetlands te herstellen en gebieden te herbebossen met inheemse waterhoudende soorten, waarbij vissers, boeren en natuurbeschermingsgroepen betrokken zijn om de betrokkenheid van de gemeenschap te waarborgen.

Door middel van participatieve processen kunnen potentiële conflicten in een vroeg stadium worden geïdentificeerd en aangepakt, waardoor de negatieve effecten tot een minimum worden beperkt en gezamenlijke oplossingen worden bevorderd. Uiteindelijk draagt de participatie van belanghebbenden bij tot het creëren van een inclusievere en duurzamere toekomst voor herstelde bossen, waarbij ervoor wordt gezorgd dat zij voordelen opleveren voor zowel mensen als ecosystemen.

Bosherstel na extreme weersomstandigheden is nodig om de continuïteit van de verlening van belangrijke ecosysteemdiensten te waarborgen. Communautaire betrokkenheid ondersteunt ook het succes van initiatieven zoals geassisteerde natuurlijke regeneratie, brandpreventie en bodemsanering, waarbij lokaal rentmeesterschap en duurzame landbeheerpraktijken worden bevorderd. Bovendien maken goedkope methoden, zoals natuurlijke en geassisteerde regeneratie, schaalvergroting haalbaar, vooral in regio's met beperkte middelen.

Herstelsuccessen in Europa tonen het potentieel van ecologisch herstel aan om milieu-uitdagingen aan te pakken en verschillende voordelen te bieden. In Zuid-Europa is er sinds de jaren negentig een aanzienlijke toename van bosgebieden als gevolg van bebossings- en herbebossingsprojecten. Veel van deze projecten zijn gericht op het herstel van gebieden die zijn aangetast door bosbranden, bodemdegradatie, woestijnvorming en de conversie van voormalige landbouwgrond. Portugal en Spanje hebben met name aanzienlijke herstelinspanningen na een brand ondernomen na grote brandgebeurtenissen in de afgelopen decennia. Daarnaast richten restauratie-initiatieven in Zuid-Europa zich vaak op het bestrijden van woestijnvorming en het verbeteren van het waterbehoud door technieken te gebruiken om de zaailinginrichting te verbeteren en de toepassing van waterbesparende landbouwmethoden te bevorderen.

Naast Zuid-Europa is het Finse METSO-programma een ander voorbeeld van een succesvol initiatief voor bosherstel. Dit programma richt zich op het behoud van de biodiversiteit van bossen door financiële stimulansen te bieden aan boseigenaren die vrijwillig waardevolle habitats beschermen en natuurbeheerprojecten uitvoeren. Het succes van het programma komt voort uit de gezamenlijke aanpak, waarbij particuliere landeigenaren worden betrokken bij instandhoudingsinspanningen en worden gecompenseerd voor hun bijdragen. De uiteenlopende benaderingen en successen die in heel Europa worden waargenomen, wijzen op het potentieel voor ecologisch herstel om de gezondheid van ecosystemen te verbeteren en bij te dragen tot zowel het behoud van de biodiversiteit als het welzijn van de mens.

Deze strategieën hebben echter ook te maken met beperkingen. Een belangrijke uitdaging is hun afhankelijkheid van de gezondheid van het bestaande ecosysteem. Natuurlijke regeneratie en bodemrehabilitatie vereisen bijvoorbeeld intacte zaadbanken en vruchtbare bodems, omstandigheden die vaak worden aangetast in doelgebieden. Tijdsintensiviteit is een andere beperking; strategieën zoals gemengde beplanting, natuurlijke regeneratie en bodemherstel hebben tientallen jaren nodig om volledige ecologische voordelen te bereiken, wat een belemmering kan vormen voor belanghebbenden die op zoek zijn naar onmiddellijke resultaten. Bovendien vereisen alle strategieën, met inbegrip van brand- en plaagbestrijding en hydrologisch herstel, langetermijnmonitoring en investeringen om de impact ervan te behouden. Conflicterende prioriteiten op het gebied van landgebruik, zoals landbouw of stedelijke uitbreiding, beperken de uitvoering ervan verder. Evenzo beïnvloedt waterschaarste zowel hydrologisch herstel als bodemherstel in droge regio's zoals de Middellandse Zee, waardoor het herstel van de vegetatie en de inspanningen voor bodemstabilisatie worden ondermijnd.

Veel herstelstrategieën kunnen de biodiversiteit ten goede komen. Benaderingen zoals natuurlijke regeneratie, ondersteunde regeneratie, herbebossing met inheemse soorten en gemengde beplanting bevorderen diverse habitats en ecosysteemdiensten zoals bestuiving en ongediertebestrijding door prioriteit te geven aan inheemse flora en fauna. Evenzo bouwen strategieën zoals hydrologisch herstel en brandbeheer of bodemsanering collectief veerkracht op tegen klimaatverandering door watercycli te stabiliseren, brandrisico's te verminderen en koolstof vast te leggen.

Veel factoren zijn van invloed op de kosten van restauratieprojecten. Locatiespecifieke omstandigheden, zoals bodemkwaliteit, topografie en de mate van afbraak, spelen een cruciale rol bij het bepalen van het juiste type en de juiste intensiteit van de herstelinspanningen. Gebieden met ernstig geërodeerde bodem kunnen bijvoorbeeld dure bodemwijzigingen vereisen. "Lage productiviteit" of "moeilijke toegang ", zoals steile hellingen, kan particuliere investeringen ontmoedigen en de herstelkosten verhogen. De keuze van de restauratiemethoden heeft ook een aanzienlijke invloed op de kosten. Actief herstel, met planten of zaaien, is over het algemeen duurder dan passief herstel, dat afhankelijk is van natuurlijke regeneratie. Actieve restauratie biedt meer controle, maar vereist kosten in verband met arbeid, materialen en onderhoud. Bepaalde aanplanttechnieken kunnen bomen helpen bij het overwinnen van ruwe droge omstandigheden, zoals groefsystemen of aanplant onder de grond, waardoor de herstelkosten stijgen (Stavi et al, 2021).

De omvang en reikwijdte van het herstel zijn ook van belang, waarbij grotere projecten vaak profiteren van schaalvoordelen, maar aanzienlijke investeringen vooraf vereisen. Beschikbaarheid van hulpbronnen, met inbegrip van zaden, plantmateriaal en geschoolde arbeidskrachten, heeft directe gevolgen voor de kosten (Leverkus et al, 2021). Het inkopen van inheemse zaden kan bijzonder uitdagend en duur zijn (Agüero et al., 2023).

Het Horizon 2020-onderzoeksproject van de Europese Unie (SUPERB)richtte zich op duurzame financiering voor bosherstel (Bull. et al. 2024)en erkende verschillende financieringsmogelijkheden om initiatieven voor bosherstel te ondersteunen. Het gaat onder meer om overheidsfinanciering, via overheidssubsidies en -investeringen en investeringen in de particuliere sector, die worden aangestuurd door bedrijven die op zoek zijn naar duurzame hulpbronnen of een hogere waarde van activa.  Subsidies en steun zijn ook beschikbaar, bijvoorbeeld via het Europees Bosinstituut, dat zich vaak richt op gemeenschapsinitiatieven en herstel.

Betalingsregelingen voor ecosysteemdiensten bieden financiële stimulansen voor de uitvoering van praktijken die ecosysteemdiensten verbeteren, zoals koolstofvastlegging of verbetering van de waterkwaliteit. Met koolstofcompensatieprogramma’s kunnen personen of bedrijven investeren in koolstofvastleggingsprojecten zoals bosherstel om hun emissies te compenseren Biodiversiteitscompensatie kan, hoewel controversieel, herstel financieren om ontwikkelingseffecten te compenseren. Gemengde financieringsbenaderingen combineren publieke en private middelen om grootschaligere of complexere herstelinitiatieven te ondersteunen (Bull. et al., 2024). Boscertificeringsregelingen bevorderen duurzaam bosbeheer, met inbegrip van herstel, en bieden een marktgebaseerde stimulans (Nichiforel et al., 2024).

 De habitatrichtlijn en de vogelrichtlijn van de EU vormen een basis voor de bescherming en het herstel van bosecosystemen, met name binnen het Natura 2000-netwerk, dat bijna een derde van de bossen in de EU beslaat. Deze richtlijnen verplichten habitats te herstellen tot een “gunstige staat van instandhouding”. Activiteiten zoals herbebossing of hydrologische aanpassingen moeten voorkomen dat bestaande beschermde ecosystemen worden geschaad of dat uitheemse soorten worden geïntroduceerd die de lokale biodiversiteit kunnen verstoren.

Onlangs was de wet inzake natuurherstel een belangrijke mijlpaal, met als doel om tegen 2030 ten minste 20 % van de aangetaste land- en zeegebieden in de EU te herstellen, en geleidelijk op te trekken tot 90 % tegen 2050. Het benadrukt het verbeteren van de biodiversiteit en de veerkracht van ecosystemen in alle bossen, ongeacht of deze worden beschermd of voor de productie worden gebruikt. Deze wet verplicht de lidstaten herstelplannen op te stellen die ervoor zorgen dat habitats een gunstige staat van instandhouding bereiken, waarbij ecologisch herstel in evenwicht wordt gebracht met duurzaam gebruik.

De EU-wetgeving bevordert ook duurzame bosbeheerpraktijken die verdere aantasting voorkomen en het herstel van aangetaste boslandschappen aanmoedigen. Dit omvat voorschriften voor de handel in hout en boscertificeringsregelingen zoals FSC. Verordeningen, zoals de EU-verordening inzake wetshandhaving, governance en handel in de bosbouw (FLEGT)en de EU-verordening inzake ontbossingsvrije producten, hebben tot doel de legale en duurzame inkoop van houtproducten te waarborgen en zo indirect de herstelinspanningen in de leverende landen te ondersteunen.

Grondbezit speelt een cruciale rol bij het herstel van bossen. In veel Europese landen is een aanzienlijk deel van de bossen in particulier bezit. Herstel-inspanningen vereisen juridische overeenkomsten met grondeigenaren, waarbij hun deelname wordt gewaarborgd met inachtneming van eigendomsrechten. Overheden stimuleren vaak herstel door middel van subsidies of belastingvoordelen in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) of andere nationale regelingen.

Bosherstel is een langetermijninspanning, die vaak jaren of zelfs decennia overspant voordat significante positieve veranderingen zichtbaar worden. Meetbare vooruitgang bij bosherstel vereist vaak een langdurige inzet. De implementatietijd voor bosherstel hangt af van verschillende factoren, waaronder de omvang en het type degradatie, ecologische omstandigheden en de gebruikte methode. Gebieden met ernstige bodemerosie, verlies van zaadbanken of invasieve soorten vereisen bijvoorbeeld intensievere interventies, nemen meer tijd in beslag. Herbebossing met inheemse soorten en diversificatie door gemengde aanplant vereisen over het algemeen 20 tot 50 jaar om volwassen bosecosystemen te ontwikkelen. Hoewel het planten van bomen binnen een paar jaar vegetatie kan creëren, duurt het tientallen jaren voordat de biodiversiteit, ecologische functies en structurele complexiteit volledig zijn hersteld.

Ecologische factoren zoals klimaat, neerslag, bodemvruchtbaarheid en de aanwezigheid van nabijgelegen zaadbronnen beïnvloeden de herstelsnelheid aanzienlijk, met gunstige omstandigheden die de groei versnellen en het ecosysteem stabiliseren. De restauratieaanpak speelt ook een cruciale rol: passieve methoden zoals natuurlijke regeneratie zijn afhankelijk van natuurlijke processen en duren langer, vaak duurt het 10 tot 50 jaar of langer om significante vooruitgang te laten zien. Deze methode is volledig afhankelijk van natuurlijke processen, zoals zaadverspreiding en bodemherstel, die worden beïnvloed door omgevingsomstandigheden en de tijdlijn voor herstel kunnen verlengen.

Actieve technieken, zoals herbebossing met inheemse soorten of bodemrehabilitatie, kunnen snellere eerste resultaten opleveren, maar hebben nog tientallen jaren nodig om een volwassen bosecosysteem tot stand te brengen. Vaak zijn de resultaten binnen 3 tot 10 jaar merkbaar. Deze inspanningen zijn gericht op het verbeteren van de gezondheid van de bodem, het vasthouden van water en erosiebestrijding, waardoor een basis wordt gelegd voor het daaropvolgende herstel van bossen. De eerste verbeteringen in bosstructuur en vegetatie kunnen binnen 5 tot 15 jaar zichtbaar zijn met Assisted Natural Regeneration (ANR); met interventies zoals het verwijderen van invasieve soorten en het beschermen van jonge bomen die natuurlijke groeiprocessen versnellen.

Sociale en economische overwegingen, zoals financiering, betrokkenheid van belanghebbenden en beleidskaders, kunnen het uitvoeringstempo verder beïnvloeden, hetzij door vooruitgang te bevorderen, hetzij door vertragingen in te voeren.

Duurzaam en veerkrachtig bosherstel kan tientallen jaren of eeuwen duren als het op de juiste manier wordt uitgevoerd. Extreme gebeurtenissen in verband met de klimaatverandering kunnen de belangrijkste factor zijn die de voortgang van goed uitgevoerde herstelinspanningen verstoort.