Klimaat aangepast beheer van het Kis-Sárrét gebied in het Körös-Maros Nationaal Park

Uit klimaatwaarnemingen, afgeleid van de E-OBS-dataset (d.w.z. de gerasterde versie van de ERK-dataset over klimaatvariabelen), is gebleken dat in Europa tussen 1960 en 2018 een algemene trend in temperatuurstijging is waargenomen, niet alleen in het Middellandse Zeegebied, maar ook in Midden- en Noordoost-Europa. In dezelfde periode kende Hongarije een aanzienlijke opwarming (+ 0,3-0,35 °C per decennium) en een grote frequentie in hittegolven (+ 6-8 dagen per decennium) (zie de EER-indicatoren voor temperatuur). Neerslag is zeer variabel tijdens seizoenen en jaren, met zware neerslag gebeurtenissen die zich vooral in de winter. Toekomstige prognoses geven aan dat deze extreme gebeurtenissen de komende decennia zullen toenemen (tot 35%). Sinds 1950 is de droogtefrequentie toegenomen, tot +1,3 gebeurtenissen per decennium (zie de EER-indicatoren voor meteorologische en hydrologische droogte). Klimaatprognoses, gebaseerd op EURO-CORDEX-gegevens, wijzen op een stijging van de gemiddelde jaarlijkse temperatuur tussen 2-4 °C tegen het einde van de 21e^eeuw, volgens respectievelijk RCP4.5- en RCP8.5-scenario’s (zie de EER-indicatoren inzake temperatuur),en een lichte stijging van de droogtefrequentie in de periode 2041-2070 in de twee emissiescenario’s (zie de EER-indicatoren inzake meteorologische en hydrologische droogten).

Deze veranderingen zullen naar verwachting uiteenlopende gevolgen hebben voor de habitats en de biodiversiteit van het nationaal park Körös-Maros, waarvan de omvang en het tijdstip zullen afhangen van de individuele gevoeligheden voor klimaatveranderingen, zoals hieronder beschreven.

Panonische zoutsteppes en zoutmoerassen

Deze habitats zijn sterk afhankelijk van de duur van bevochtiging en temperaturen, die beide van invloed zijn op zoutaccumulatie en andere bodemkenmerken. Perioden van weinig of geen neerslag resulteren in het drogen van de steppen en moerassen (merk op dat er al een regelmatige trend van drogen is), terwijl overmatige zomerregenval de uitspoeling van de bodem kan vergroten, wat leidt tot het verminderen van zoutkenmerken en daardoor de afbraak van zoutsteppen en moerassen. Sodische habitats behoren tot de meest bedreigde omdat ze speciale, complexe bodemomstandigheden bieden die zowel steppeweidesoorten (vanwege humusgehalte), weidesoorten (vanwege grondwatereffecten) als sodische soorten (vanwege natriumzoutaccumulatie op ongeveer 1 m diepte) kunnen ondersteunen. Als een van deze processen/omstandigheden verandert (sterker of zwakker wordt), zal de habitatsamenstelling veranderen. Variabele omstandigheden en klimaatextremen, waaronder die als gevolg van de verwachte klimaatverandering, kunnen gunstig zijn voor habitats zoals dichte en hoge Puccinellia-zwemmen of jaarlijkse zoutpionierszwemmen van steppen en meren.

Natuurlijke eutrofe meren met Magnopotamion of Hydrocharition - type vegetatie

Als een verwachte impact van de klimaatverandering schaadt het verminderen van de neerslag de hydrofytenvegetatie, aangezien het verminderde waterniveau de ontwikkeling en overleving van soorten kan beïnvloeden, waardoor de soortensamenstelling wordt vereenvoudigd en de biodiversiteit wordt verminderd. Het aantal soorten kan dalen naarmate soorten met een strikte ecologische tolerantie verdwijnen. Soorten die een hoge natuurlijkheidstoestand van hun habitat vereisen (Myriophyllumverticillatum, Ceratophyllum demersum, C. submersum, Utricularia australis, Salvinia natans) lopen het risico te verdwijnen. Er wordt een toename van minder gevoelige soorten verwacht.

Panonische löss steppegraslanden

Aangezien de soortensamenstelling van deze habitats afhankelijk is van jaarlijkse regenval, kan dit worden beïnvloed door verwachte veranderingen in het klimaat. Afnemend water uit natte gebieden in de zomer bedreigt de soortensamenstelling als gevolg van het verlagen van het grondwaterpeil.

Alluviale weiden van rivierdalen van de Cnidion dubii

Als gevolg van de verlaging van het grondwaterpeil dreigen deze weilanden uit te drogen en tegelijkertijd onkruidiger te worden. Verscheidene van hun stands vertrouwen op een kortere voorjaarsoverstroming.

Alluviale bossen met Alnus glutinosa en Fraxinus excelsior

Deze habitats zijn uiterst bedreigd omdat de waterschaarste, als gevolg van de verwachte klimaatverandering, de vernieuwing / regeneratie van boom- en struiksoorten kan belemmeren.

Om de belangrijkste klimaatgerelateerde risico’s voor de habitats en biodiversiteit van het nationaal park Körös-Maros, waar het Kis-Sárrét-gebied ligt, aan te pakken, is een klimaataangepast beheersplan (CAMP) opgesteld met de betrokkenheid van deskundigen en lokale belanghebbenden. De belangrijkste doelstellingen van het CAMP zijn:

• Verbetering van de veerkracht van beschermde en waardevolle habitats in het CAMP-gebied;
• intensivering en verbetering van de dialoog met belanghebbenden binnen het park;
• Verdieping van studies om onzekerheden in klimaatveranderingsprognoses aan te pakken;
• integratie van klimaatveranderingsscenario's in het beheer van habitats;
• verbetering en specificatie van de monitoringactiviteiten;
• Implementatie van een "actief adaptief beheer"-benadering voor het CAMP-gebied;
• Ontwikkeling van voorbeeldige beheersplannen voor Natura 2000-habitatgebieden waarin de meest recente kennis over klimaatverandering en de gevolgen daarvan wordt geïntegreerd;
• Integratie van de resultaten van klimaatmodellering en hydrologische modellering in het beheer van beschermde habitats.

Sinds 2013 zijn in overeenstemming met het CAMP verschillende maatregelen genomen om de gevolgen van de klimaatverandering aan te pakken:

• Handhaving van de waterhuishouding, oplossing van het probleem van de watervoorziening en het wateroverschot als gevolg van verwaarloosde waterwerken, vermijden van een te hoog waterpeil in de lente (geen bedreiging voor broedvogels en particuliere gebieden) of de zomer (maaien en bezuinigen van Typha-standen mogelijk maken) door water in kanalen naar visvijvers te leiden
• Preventie tegen invasieve soorten. Dit omvat het versnipperen, snijden of oogsten van exotische soorten, het verbieden van verbranding, het introduceren van schapen en / of runderen grazen in sommige gebieden (inclusief selectie van de juiste rundveerassen en tijden van grazen voor het optimaliseren van de voordelen), het vermijden van overbegrazing in natte gebieden, maaien, het verbieden van de introductie van exotische vissoorten in de wateren
• Instandhouding en herstel van rivierhabitats en hun connectiviteit met aangrenzende terrestrische habitats (laterale connectiviteit)

Meer recentelijk (2019) heeft het directoraat Nationaal Park (NP) naast CAMP-maatregelen verschillende kleine interventies uitgevoerd in het Kis Sárrét-gebied van het nationaal park Körös-Maros om water in de wetlands te behouden, als onderdeel van het Natura 2000-beheersplan, dat in 2018 is goedgekeurd. Hoewel deze maatregelen officieel niet worden bestempeld als maatregelen voor aanpassing aan de klimaatverandering (maar als project voor behoud, beheer en wederopbouw van habitats), helpen ze de natuurgebieden zeker ook om waterschaarste, droogte en overstromingen het hoofd te bieden en zich aan te passen aan extreme klimaatomstandigheden. De ten uitvoer gelegde maatregelen omvatten:

• Sloop van enkele dijken om water vast te houden in de wetlands
• Hernaturalisatie van sommige kanalen (of behoud van sommige kanalen waardoor ze minder diep zijn) om rivierhabitats en hun connectiviteit met terrestrische habitats te herstellen
• Bouw van een nieuw kanaal om water uit een groter bestaand kanaal naar een waardevol wetland te leiden
• Reconstructie van sluisdeuren waarmee de parkwachters het niveau van inundatie en binnenwaterniveau in de moerassen kunnen regelen.

De belangrijkste belanghebbenden bij de uitwerking en uitvoering van het CAMP waren instanties voor natuurbehoud op lokaal, regionaal en nationaal niveau, instanties voor waterbeheer op regionaal niveau, regionale verenigingen voor toerisme en onderzoeksinstellingen. Ook de administratie van het Nationaal Park en de nationale natuurbeschermings- en waterbeheersautoriteiten maakten deel uit van de belangrijkste belanghebbenden. Mediacommunicatie, zoals persberichten en krantenartikelen, werd geproduceerd om het bewustzijn over klimaatverandering te vergroten en de aandacht van het publiek te vestigen op de noodzaak om maatregelen vast te stellen om het park onder klimaatveranderingsomstandigheden te beheren.

Momenteel zijn lokale belanghebbenden niet rechtstreeks betrokken bij de beslissing over het adaptieve beheer van het nationaal park Körös-Maros. Het park bevordert echter bewustmakingsinitiatieven, bijvoorbeeld door middel van milieueducatieprogramma's voor kinderen en beurs- en tentoonstellingsevenementen waarbij de lokale en regionale belanghebbenden betrokken zijn.

Een van de belangrijkste succesfactoren bij de uitvoering van de aanpassingsmaatregelen was de grondige kennis van de officieren en parkwachters van de nationale parken en hun directe band met de grondeigenaren en -gebruikers (landbouwers). Anderzijds zijn de maatregelen die zijn genomen om de waterregeling in stand te houden rechtstreeks van invloed op gebieden die in handen zijn van de staat en die door het NP worden beheerd. In feite moeten de landbouwers die het land van de staat huren, zich strikt houden aan specifieke natuurbeschermingsbeperkingen die door de NP zijn opgelegd (bv. laat maaien, geen nachtarbeid, geen irrigatie van graslanden, onbewogen strepen achterlaten, enz.), maar ze worden gecompenseerd voor deze beperkingen met een lage huurprijs).

De kosten voor de gehele basisstudie en het CAMP-planningsproces bedroegen ongeveer 50.000 EUR; Financieringsbronnen waren 85 % EFRO van de EU en 15 % nationaal. Gegevens over de kosten voor de uitvoering van maatregelen zijn niet openbaar beschikbaar.

Voordelen zijn onder meer: handhaving van de waterregeling (die heeft geholpen het probleem van de watervoorziening en -overschotten aan te pakken), vergroting van de veerkracht van landbouwsystemen, instandhouding of herstel van verschillende beschermde habitats en bedreigde soorten, en versterking van het bewustzijn en de bereidheid van lokale belanghebbenden om de koolstofvoetafdruk te verkleinen en zich aan de klimaatverandering aan te passen. Voordelen zijn moeilijk te kwantificeren. Volgens het Department of Nature Conservation and Landscape Management (Szent István University, Gödöllő, Hongarije) zien moerassen er echter beter uit dan in de voorgaande decennia en lijken ze waarschijnlijk meer op hun oorspronkelijke uiterlijk 200 jaar geleden. Ook onkruidbesmetting en penetratie van invasieve soorten werd voorkomen dankzij de uitvoering van de maatregel om te zorgen voor voldoende waterhoeveelheid.

Aanbevelingen voor het beheer van door het klimaat veroorzaakte veranderingen voor regionale partners werden ontwikkeld in de vorm van een verslag over beste praktijken en richtsnoeren voor beheersstrategieën. Uit de opgedane ervaring zijn beleidsaanbevelingen opgesteld die nuttig kunnen zijn om nationale en Europese wetgeving te informeren, met bijzondere aandacht voor de kaderrichtlijn water en het Natura 2000-kader (habitatrichtlijn, vogelrichtlijn).

Het CAMP-plan is ontwikkeld tussen maart 2010 en februari 2013. De CAMP-maatregelen werden tussen 2013 en 2019 uitgevoerd. De laatste maatregelen die door het directoraat Nationaal Park werden gepromoot, werden in 2019 uitgevoerd.

Adaptief beheer van de natuurlijke habitats van het nationaal park Körös-Maros is een voortdurende activiteit die monitoring, evaluatie en aanpassing vereist. Nieuwe maatregelen worden uitgevoerd wanneer dat nodig is en in overeenstemming met de beschikbare middelen.

Ákos Malatinszky
Szent István University
Department of Nature Conservation and Landscape Management
Pater K. 1., 2103 Gödöllő, Hungary
E-mail: malatinszky.akos@szie.hu 

Vakgroep Natuurbehoud en Landschapsbeheer van de Universiteit van Szent István en het Aangepast Beheersplan Klimaatverandering (CAMP) voor de NP-gebieden van Körös-Maros