Rozwiązania oparte na przyrodzie

Główne przesłania

• Komisja Europejska definiuje rozwiązania oparte na zasobach przyrody jako „rozwiązania inspirowane i wspierane przez przyrodę, które są opłacalne, jednocześnie przynoszą korzyści środowiskowe, społeczne i gospodarcze oraz pomagają budować odporność. Takie rozwiązania wprowadzają do miast, krajobrazów i krajobrazów morskich więcej i bardziej zróżnicowanych cech i procesów przyrodniczych dzięki dostosowanym lokalnie, zasobooszczędnym i systemowym interwencjom. Rozwiązania oparte na zasobach przyrody muszą przynosić korzyści różnorodności biologicznej i wspierać świadczenie szeregu usług ekosystemowych.
• Organizacja Narodów Zjednoczonych uzgodniła w marcu 2022 r. na piątym Zgromadzeniu ONZ ds. Środowiska (UNEA 5) rezolucję w sprawie rozwiązań opartych na zasobach przyrody, która wykazuje wiele podobieństw z definicją Komisji Europejskiej.
• Rozwiązania oparte na zasobach przyrody uznaje się za rozwiązania wielofunkcyjne, które często przynoszą większe dodatkowe korzyści niż tradycyjne środki techniczne. W zaktualizowanej w 2021 r. strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu położono silny nacisk na podejścia ekosystemowe, a w szczególności na rozwiązania oparte na zasobach przyrody. Odpowiednimi ramami polityki UE są zatem nie tylko strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, ale także strategia na rzecz zielonej infrastruktury i strategia na rzecz bioróżnorodności. Cele dotyczące odbudowy ekosystemów są w tym względzie szczególnie istotne.
• Wzmocnienie pozycji władz regionalnych i lokalnych oraz społeczności zainteresowanych stron w celu określenia i wdrożenia rozwiązań opartych na zasobach przyrody wymaga budowania zdolności i dzielenia się wiedzą. Na szczeblu UE utworzono w tym celu kilka odpowiednich platform informacyjnych. Inicjatywy regionalne są dodatkowo wspierane za pośrednictwem specjalnych unijnych systemów finansowania i inicjatyw służących tworzeniu sieci kontaktów, w tym misji UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.

Potencjał rozwiązań opartych na zasobach przyrody na potrzeby polityki i działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

Adaptacja oparta na ekosystemach koncentruje się na odbudowie ekosystemów i wzmocnieniu usług ekosystemowych w celu ochrony społeczeństwa przed negatywnymi skutkami zmiany klimatu. W miarę jak skutki zmiany klimatu stają się bardziej oczywiste, np. susze, powodzie lub ekstremalne temperatury, rośnie pilność działań dostosowawczych. Zmiana klimatu wpływa na wiele sektorów i regionów w całej Europie. Rozwiązania oparte na zasobach przyrody obejmują szereg podejść ekosystemowych, których celem jest zwiększenie odporności na zmianę klimatu. NbS są zazwyczaj zorientowane na zainteresowane strony i dostosowane do warunków regionalnych (szóstesprawozdanie IPCC; Strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu). Sprawozdanie EEA na temat NbS w Europie zawiera szczegółowy przegląd różnych koncepcji NbS i ich zastosowania w sektorach polityki.  NbS są jednym z pięciu kluczowych rodzajów środków dostosowawczych w dobrowolnej sprawozdawczości państw członkowskich na temat środków dostosowawczych.

NbS zazwyczaj obejmuje ochronę stref przybrzeżnych, odbudowę terenów podmokłych, odbudowę rzek i równin zalewowych, system rolno-leśny, leśnictwo bliskie naturze, zazielenianie (peri)miejskie i ochronę gleby. NbS może zatem świadczyć usługi takie jak kontrola erozji, zapobieganie suszom i powodziom, sekwestracja dwutlenku węgla, chłodzenie i zapobieganie pożarom lasów. Dowody naukowe potwierdzające te liczne korzyści i praktyczną wiedzę fachową szybko się rozwijają w Europie, przy wsparciu projektów badawczych finansowanych w ramach unijnych programów „Horyzont 2020” i „Horyzont Europa”.

Skuteczność NbS jest w dużym stopniu uzależniona od kontekstu lokalnego. Normy techniczne, zarządzanie oparte na współpracy, transfer wiedzy, budowanie zdolności i wystarczające finansowanie usprawnią ich wdrażanie. Zaangażowanie lokalnych zainteresowanych stron ma kluczowe znaczenie.

Odbudowane ekosystemy, takie jak torfowiska i lasy, same mogą być dotknięte zmianą klimatu, co potencjalnie zmniejsza skuteczność NbS w perspektywie długoterminowej. W związku z tym projektowanie projektów NbS powinno opierać się na przyszłościowych badaniach prognozowanych skutków zmiany klimatu.

Ramy polityki

Na szczeblu globalnym Konwencja ONZ o różnorodności biologicznej wyraźnie wspierała podejścia ekosystemowe, wyznaczając powiązane cele, a ostatnio przyjmując dobrowolne wytyczne dotyczące ich opracowywania i skutecznego wdrażania. Również ramy z Sendai dotyczące ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych w latach 2015–2030 zachęcają do stosowania podejść ekosystemowych w celu budowania odporności i zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi.

W ramach Europejskiego Zielonego Ładu Komisja Europejska przyjęła unijną strategię na rzecz bioróżnorodności 2030, w której uznaje się odbudowę zasobów przyrodniczych za kluczowy wkład zarówno w łagodzenie zmiany klimatu, jak i w przystosowanie się do niej, a także promuje jej włączenie do miejskiego planowania przestrzennego. 22 czerwca 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła wniosek dotyczący prawnie wiążących celów UE w zakresie odbudowy zasobów przyrodniczych, mających na celu zwiększenie różnorodności biologicznej, łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej oraz zapobieganie skutkom klęsk żywiołowych i ich ograniczanie.

Niedawno zaktualizowana strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu kładzie silny nacisk na NbS jako przekrojowy priorytet. Ich wdrożenie ma na przykład zasadnicze znaczenie dla zintegrowanego gospodarowania wodami w dorzeczu na mocy ramowej dyrektywy wodnej.

NbS na dużą skalę odgrywają ważną rolę w promowaniu zasady solidarności, o której mowa w dyrektywie powodziowej, ponieważ wymagają strategii dotyczących gospodarowania gruntami w transgranicznych krajobrazach lub jurysdykcjach, z udziałem wielu różnych podmiotów i zainteresowanych stron.

W przeglądzie strategii na rzecz zielonej infrastruktury z 2019 r. podkreślono korzyści gospodarcze, społeczne i inne dodatkowe korzyści wynikające z zielonej infrastruktury i rozwiązań ekosystemowych. Dwa dokumenty zawierające wytyczne dotyczące usług ekosystemowych izielonej infrastruktury I koncentrują sięna wdrażaniu zielonej i niebieskiej infrastruktury na szczeblu UE przez decydentów: wytyczne UE w sprawie ram strategicznych oraz wytyczne UE w sprawie uwzględniania ekosystemów i ich usług w procesie decyzyjnym.

Poprawa bazy wiedzy

W sprawozdaniu EEA dotyczącym rozwiązań NbS w Europie zbadano, w jaki sposób NbS może pomóc w zapobieganiu najgorszym skutkom zmiany klimatu oraz utracie różnorodności biologicznej i ekosystemów. Niniejsza publikacja zawiera bieżącą i terminową analizę NbS, a jednocześnie identyfikuje luki w wiedzy i pozostałe wyzwania uniemożliwiające szersze wdrożenie na szczeblu lokalnym. Projekty badawcze finansowane przez UE, z których większość dotyczy przystosowania się do zmiany klimatu, są wymienione na infografice. Ponadto IUCN opracowała globalny standard dla NbS i zapewnia narzędzia NbS do przeciwdziałania zmianie klimatu.

Pod parasolem NbS kryje się koncepcja zielonej infrastruktury. Państwa członkowskie UE opracowały szeroki zakres działań dotyczących krajowych ram polityki, włączając zieloną infrastrukturę do polityk sektorowych, poszerzając bazę wiedzy i wdrażając konkretne projekty w zakresie zielonej infrastruktury.  Informacje te można znaleźć w europejskim systemie informacji o różnorodności biologicznej,BISE.

W ramach finansowanego przez UE programu „Horyzont 2020” podjęto znaczne wspólne wysiłki w celu zapewnienia praktykom kompleksowych ram oceny skutków NbS oraz solidnego zestawu wskaźników i metod oceny wpływu NbS. Doprowadziło to do powstania podręcznika dla praktyków i odpowiedniego dodatku metod oraz przeglądu badań i publikacji na temat zielonej infrastruktury finansowanych przez Komisję Europejską.

Kilka portali i stron internetowych zawiera przykłady i podstawowe informacje na temat NbS:

• Platforma OPPLA dzieli się praktyczną wiedzą na temat kapitału naturalnego, usług ekosystemowych i NbS, oferując szeroki zakres studiów przypadków, produktów i narzędzi;
• W ramach projektu Natura-based Urban Innovation H2020 NATURVATION opracowano kluczowe zasoby dotyczące NbS dla klimatu, w tym miejski atlas przyrody zawierający prawie 1000 przykładów NbS ze 100 europejskich miast, które przyczyniają się do dostosowania systemu miejskiego do zmiany klimatu, oraz europejskie mapy oceny korzyści NbS dla zmniejszenia miejskiej wyspy ciepła dla 775 obszarów miejskich w całej UE;
• Projekt „H2020 Network Nature” wspiera systemowy transfer wiedzy dzięki swojej bibliotece zasobówi wyszukiwarce studium przypadku. Obydwa obejmują informacje na temat NbS dla klimatu;
• Platforma Natural Water Retention Measures (NWRM)zgromadziła informacje na temat oznaczeń geograficznych stosowanych w sektorze wodnym, wraz z obszernym katalogiem działań i studiów przypadków;
• Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) zawiera „bazę danych na temat podejść ekosystemowych do przystosowania się do zmiany klimatu” w ramach portalu wiedzy na temat przystosowania się do zmiany klimatu;
• Inicjatywa NbS jest interdyscyplinarnym programem skupiającym się na nauce, polityce i praktyce NbS i oferuje dwie powiązane platformy globalne („platformadowodowa NbS”i „platforma polityczna NbS”);
• Portal rozwiązań EbAwspiera dzielenie się studiami przypadków i przykładami adaptacji opartej na ekosystemach z różnych regionów i ekosystemów na całym świecie;
• Knowledge4Policy (K4P) to platforma Komisji Europejskiej służąca kształtowaniu polityki opartej na dowodach. Platforma ta łączy się m.in. z podręcznikiem na temat wpływu NbS dla praktykóworaz ze stanem finansów na rzecz przyrody;
• Baza danych BiodivERsAzawiera aktualny stan badań nad różnorodnością biologiczną i powiązanymi usługami ekosystemowymi w Europie pod względem projektów, programów i finansowania. BiodivERsA prowadzi obecnie projekty w wyniku wyraźnego wezwania dotyczącego różnorodności biologicznej i zmiany klimatu. Jednym z czterech tematów zaproszenia była adaptacja oparta na NbS/Ekosystemie.

Wspieranie finansowania i inwestycji

Wieloletnie ramy finansowe (WRF) określają budżet UE. W okresie wydatkowania 2021–2027 co najmniej 30 % całkowitego budżetu UE przeznaczono na cele klimatyczne. W nowej unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 podkreślono, że znaczna część budżetu UE przeznaczona na działania w dziedzinie klimatu zostanie zainwestowana w różnorodność biologiczną i NbS. Ogólnie rzecz biorąc, finansowanie przystosowania się do zmiany klimatu można łączyć z różnych źródeł, a wiele z nich wspiera również NbS w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.

Badania UE do 2030 r., istotne dla NbS, są finansowane w ramach:

• program „Horyzont Europa”, przy czym klaster 6 ma największe znaczenie dla środowiskowych podejść do przystosowania się do zmiany klimatu i zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi,
• Life Climate Action, wspierające przejście na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu.
• Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, a w szczególności Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
• działania w ramach COST, finansowanie oddolnych, otwartych sieci badań naukowych i innowacji.

Wsparcie finansowe dla NbS można również zapewnić w ramach polityki spójności UE lub wspólnej polityki rolnej UE.

Misja UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu wspiera regiony, miasta i władze lokalne w ich wysiłkach na rzecz budowania odporności na skutki zmiany klimatu, zapewniając finansowanie w ramach programu ramowego UE w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa”. W działania misji mogą być zaangażowane regiony i władze lokalne w państwach stowarzyszonych z programem „Horyzont Europa” lub w państwach negocjujących stowarzyszenie z programem „Horyzont Europa”. Przedsiębiorstwa mogą również kwalifikować się do uczestnictwa, na przykład jako innowatorzy oferujący innowacyjne rozwiązania lub usługi klimatyczne. Możliwości finansowania można znaleźć na portalu „Funding and Tenders”, w szczególności w ramach programu prac „Horyzont Europa” na lata 2023–2024.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu przez UE działań przystosowawczych.

Wspieranie wdrażania

Komisja Europejska przedstawiła wytyczne w podręczniku wdrażania NbS na rzecz bezpieczeństwa wodnego, podręczniku dla praktyków służącym ocenie wpływu NbS i wielu innych zasobów związanych z planowaniem przestrzennym, zamówieniami publicznymi, finansami, biznesem i zarządzaniem NbS przegrupowanym na platformie Network Nature EU na NbS.

Udział państw członkowskich, regionów i miast będzie miał kluczowe znaczenie dla UE, aby stała się odporna na zmianę klimatu, ponieważ są one kluczowymi czynnikami zmian we wdrażaniu nowych technologii, eksperymentowaniu z innowacyjnymi rozwiązaniami zaspokajającymi lokalne potrzeby oraz w prowadzeniu różnych zainteresowanych stron w kierunku transformacji ekologicznej. W związku z tym Komisja Europejska wykorzystuje ten nowy instrument misji UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu do przyspieszenia działań przystosowawczych w państwach członkowskich UE. Misja jest mechanizmem realizacji Europejskiego Zielonego Ładu i strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. NbS uznaje się za centralny element innowacyjnych rozwiązań na rzecz transformacji systemowej.

Porozumienie Burmistrzów jest inicjatywą UE, której celem jest zaangażowanie i wspieranie miast i miasteczek w osiąganiu celów UE w zakresie łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej. W ramach nowego instrumentu wspierania polityki Porozumienia Burmistrzów Komisja Europejska wspiera władze lokalne i regionalne we wdrażaniu strategii przystosowawczych dla 12 wybranych krajów. Jednym ze wspieranych działań jest wykorzystanie NbS.

MRE postępów w stosowaniu przystosowania się do zmiany klimatu opartego na zasobach przyrody

Wiele państw członkowskich uwzględnia skutki zmiany klimatu w swoich planach zarządzania ryzykiem powodziowym. Ocena adekwatności unijnych przepisów dotyczących wody z 2019 r. wykazała, że wszystkie 26 państw strefy Schengen uwzględniło NbS (tj. środki naturalnej retencji wody) w swoich planach zarządzania ryzykiem powodziowym w celu przeciwdziałania zmianie klimatu. Szósta ramowa dyrektywa wodna i sprawozdanie z wdrażania dyrektywy powodziowej zawierają krajowe oceny postępów w zakresie środków dotyczących naturalnej retencji wody w poszczególnych krajach.

Aby opracować solidną metodykę i zintegrowany system rozliczania kapitału naturalnego, UE zainicjowała projekt INCA, ściśle powiązany z jej ogólnymi pracami nad „mapowaniem i oceną stanu ekosystemów i ich usług” (MAES). INCA-MAES opublikował przegląd i sprawozdanie z postępów w zakresie rachunkowości kapitału naturalnego w Unii Europejskiej.

W kwietniu 2022 r. Komisja Europejska opublikowała sprawozdanie pt. „Thevital role of nature-based solutions in a nature positive economy” [Istotna rola rozwiązań opartych na zasobach przyrody w gospodarce sprzyjającej przyrodzie],w którym zajęła się lukami w wiedzy na temat potencjalnych korzyści gospodarczych płynących z NbS i wyzwań stojących przed przedsiębiorstwami opartymi na zasobach przyrody (np. tworzenie nowych miejsc pracy i umiejętności, innowacje i szersze skutki gospodarcze dzięki podejściu opartemu na zasobach przyrody, które uwzględnia potrzeby środowiska i społeczności). W sprawozdaniu przeanalizowano niektóre kluczowe kwestie, z którymi borykają się zainteresowane strony, w tym „pseudoekologiczny marketing”.