Dokument dotyczący planu działania przedstawia wyniki polityczne poprzednich etapów kształtowania polityki dostosowawczej. W związku z tym powinien on być ściśle oparty na wynikach etapów 1–4 cyklu adaptacyjnego. Opierając się na strategii dostosowawczej i precyzując jej ogólne cele i kierunki strategiczne, towarzyszący plan działania przedstawia portfel wybranych środków dostosowawczych, opisuje je w kategoriach operacyjnych i ustrukturyzowanych oraz przedstawia strategiczny proces i mechanizmy koordynacji wdrażania. W porównaniu z ramami strategicznymi plan działania zazwyczaj odnosi się do krótszego horyzontu czasowego i w związku z tym podlega częstszym przeglądom. Opierając się na krajowym planie działania, niższe niż krajowy szczeble sprawowania rządów w danym kraju powinny opracować własne dokumenty dotyczące polityki dostosowawczej, traktując priorytetowo i konkretyzując środki dostosowawcze zgodnie z ich specyficznymi kontekstami. Narzędzie wspierania przystosowania się do zmiany klimatu zawiera odpowiednie wytyczne dla europejskich miast, miasteczek i innych władz lokalnych.

Zgodnie z przekrojowym charakterem przystosowania się do zmiany klimatu plany działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu zostaną zintegrowane, wielosektorowe dokumenty polityczne przedstawiające działania przystosowawcze w szerokim zakresie sektorów wrażliwych na zmianę klimatu i w ich obrębie. Aby ukierunkować i ułatwić uwzględnianie adaptacji w odpowiednich dziedzinach polityki sektorowej, można opracować sektorowe plany przystosowania się do zmiany klimatu w uzupełnieniu kompleksowych planów dostosowawczych.

Zdecydowanie zaleca sięangażowanie zainteresowanych stron z odpowiednich sektorów i szczebli, poszukiwanie i zawieranie porozumień z myślą o wdrożeniu oraz omówienie planu działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w ramach konsultacji publicznych. Są to istotne elementy zarządzania przystosowaniem się do zmiany klimatu i utorują drogę do skutecznego wdrożenia.

Aby plan działań dostosowawczych był skuteczny, konieczne jest uzyskanie zgody politycznej. Strategie adaptacyjne i plany działania mogą być skuteczne, jeśli są prawnie niewiążące, „miękkie” polityki, ale zakotwiczenie ich w prawodawstwie stworzy ustawowe obowiązki i tym samym przyniesie korzyści ich realizacji.

Opracowanie planu działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

W planie działań dostosowawczych przedstawiono i opisano wybrane warianty dostosowawcze, ewentualnie zorganizowane w dziedzinach działalności sektorowej oraz działania przekrojowe lub ogólne, a także przedstawiono sposoby ich realizacji. Chociaż poziom szczegółowości i struktura mogą się różnić, powinny one zawierać między innymi następujące informacje, w miarę możliwości określone dla każdego pojedynczego działania:

• Cele działań
• Uzasadnienie i adekwatność działań
• Etapy i ścieżki wdrażania
• Instrumenty oferujące punkty wejścia do głównego nurtu polityki i wdrażania
• Role i obowiązki podmiotów wdrażających, wyraźnie biorąc pod uwagę potrzebę koordynacji i współpracy między podmiotami na wszystkich szczeblach
• Harmonogram wdrożenia
• Szacowanie potrzebnych zasobów pod względem zasobów ludzkich, finansowych i związanych z wiedzą
• Dostępne opcje finansowania i finansowania
• Potencjalne konflikty i synergie
• Wskaźniki i mechanizmy monitorowania i oceny sukcesu wdrożeniowego
• Przepisy dotyczące przeglądu działań
• Potrzeby informacyjne, otwarte pytania badawcze i sposoby zlikwidowania luk w wiedzy
• Potencjalne bariery w działaniu i czynniki ułatwiające ich przezwyciężenie

Już przy opracowywaniu planu działania zaleca się uwzględnienie potrzeby monitorowania i oceny postępów we wdrażaniu oraz wyników adaptacji. Określenie celów każdego działania w jasny i weryfikowalny sposób oraz sugerowanie możliwych wskaźników wspiera późniejszy pomiar sukcesu wdrożenia. Każde działanie dostosowawcze może mieć potencjał synergii i konfliktów – z innymi działaniami, interesami sektorowymi lub innymi celami polityki publicznej, w tym łagodzeniem zmiany klimatu i zmniejszaniem ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi. Jeśli konflikty i kompromisy są ukryte, zagraża to spójności różnych polityk i może skutkować niezamierzonymi, niezrównoważonymi lub niedostosowawczymi skutkami. Aby wspierać synergię i unikać antagonistycznych skutków działań dostosowawczych, pomocne jest zatem zidentyfikowanie i wskazanie potencjalnych konfliktów i synergii w dokumencie politycznym, wspierając tym samym uwzględnianie głównego nurtu polityki. W zależności od zakresu i ambicji planu działania grupy docelowe mogą się różnić i mogą być tak szerokie, jak organy publiczne na różnych szczeblach, dostawcy infrastruktury/usług, grupy interesu/organizacje pozarządowe, organizacje badawcze i edukacyjne po przedsiębiorstwa prywatne (w tym ubezpieczenia i przemysł), zarządców zasobów i właścicieli gruntów, prywatnych gospodarstw domowych i ogółu społeczeństwa obywatelskiego. W stosownych przypadkach przydatne może okazać się podzielenie ich na podmioty wdrażające, które ponoszą główną odpowiedzialność za działanie, partnerów współpracy i dalsze zaangażowane zainteresowane strony.

Planowanie ścieżek adaptacyjnych

Plan działań dostosowawczych można zorganizować na ścieżkach przystosowawczych, w przypadku gdy system wdrażania dla każdego wariantu adaptacyjnego składa się z sekwencji środków zmierzających do osiągnięcia wcześniej określonego celu adaptacyjnego. W ten sposób każdy etap wdrażania stanowi element składowy, który jest powiązany z horyzontami czasowymi i uwzględnia niepewność w całym procesie wdrażania. Ścieżki adaptacyjne oferują ramy koncepcyjne dla elastycznego planowania polityki, umożliwiając iteracyjny i dynamiczny proces wdrażania umożliwiający radzenie sobie z niepewnością, zarządzanie zmianami w złożonych systemach społeczno-ekologicznych oraz ograniczanie niepożądanych i niedostosowujących skutków. Ścieżki adaptacyjne składają się z sekwencji możliwych działań przypominających drzewo decyzyjne. Z biegiem czasu ewentualne „punkty zwrotne” (np. zdarzenia klimatyczne, zmiany zewnętrznych warunków ramowych) mogą uruchomić mechanizm przeglądu w celu sprawdzenia, czy linia działania nadal spełnia określony cel, czy też nie. Może to skutkować koniecznością przejścia na inną ścieżkę wdrażania. W przypadku gdy podejście to wiąże się z należytym monitorowaniem i oceną wdrażania, może przyczynić się do wsparcia procesu uczenia się w czasie i zwiększenia odporności lub zdolności adaptacyjnych.

Źródło: Zandvoort et al. (2017): Ścieżki adaptacyjne w planowaniu niepewnych zmian klimatu: Wnioski w Portugalii, Republice Czeskiej i Niderlandach. Nauka o środowisku i polityka 78 (2017) 18–26.

Uczenie się na dobrych przykładach z poziomu ponadnarodowego, krajowego i niższego niż krajowy

Dostępne strategie dostosowawcze i plany działania innych krajów europejskich, jak również istniejące w niektórych regionach transnarodowych (makro) mogą posłużyć za pomocne przykłady dla krajów lub rządów na niższych szczeblach terytorialnych w opracowywaniu własnych dokumentów dotyczących planowania przystosowania się do zmiany klimatu. Najlepiej jest oceniać i porównywać dokumenty z kilku krajów, uczyć się na podstawie najlepszych praktyk i stosować je w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Struktury i sieci współpracy transnarodowej, takie jak regiony europejskiej współpracy transnarodowej, strategie makroregionalne i konwencje międzynarodowe, mogą w znacznym stopniu wspierać wymianę wiedzy i wzajemne uczenie się doświadczeń między krajami i regionami. Sieci transnarodowe mogą również przyczynić się do lepszego dostosowania procesu kształtowania polityki dostosowawczej na szczeblu UE, transnarodowym i krajowym oraz do rozważenia w dokumentach dotyczących polityki adaptacyjnej transgranicznych kwestii adaptacyjnych.