5.1 Opracowanie planu działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

Plan działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu jest centralnym, najważniejszym i sprawdzonym instrumentem politycznym służącym wdrażaniu przystosowania się do zmiany klimatu. Określono w nim, co należy zrobić, aby przekształcić priorytetowe warianty przystosowania się do zmiany klimatu w działania, określając, przez kogo i kiedy, oraz uwzględniając potrzeby w zakresie zasobów i ich alokację. Głównym celem planu działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu jest ukierunkowanie procesu wdrażania poprzez przedstawienie szczegółowego planu działania na rzecz wdrożenia wariantów przystosowania się do zmiany klimatu w praktyce.

Dokument dotyczący planu działania przedstawia wyniki polityczne poprzednich etapów kształtowania polityki w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. W związku z tym powinien on być w pełni oparty na wynikach etapów 1–4 cyklu adaptacyjnego. Opierając się na strategii przystosowania się do zmiany klimatu i konkretyzując jej ogólne cele i kierunki strategiczne, w towarzyszącym jej planie działania przedstawiono zestaw wybranych środków przystosowawczych, opisano je pod względem operacyjnym i w sposób ustrukturyzowany oraz nakreślono strategiczny proces i mechanizmy koordynacji wdrażania. W porównaniu z ramami strategicznymi plan działania zazwyczaj odnosi się do krótszego horyzontu czasowego i w związku z tym podlega częstszym przeglądom. Opierając się na krajowym planie działania, szczeble sprawowania rządów na szczeblu niższym niż krajowy powinny opracować własne dokumenty dotyczące polityki przystosowania się do zmiany klimatu, ustalając priorytety i konkretyzując środki przystosowawcze zgodnie z ich specyficznym kontekstem. Narzędzie wspierania przystosowania się do zmiany klimatu w miastach zapewnia odpowiednie wytyczne dla europejskich miast, miasteczek i innych władz lokalnych.

Zgodnie z przekrojowym charakterem przystosowania się do zmiany klimatu plany działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu będą zintegrowanymi, wielosektorowymi dokumentami politycznymi przedstawiającymi działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w szerokim zakresie sektorów wrażliwych na zmianę klimatu i między nimi. Aby ukierunkować i ułatwić uwzględnianie kwestii przystosowania się do zmiany klimatu w odpowiednich obszarach polityki sektorowej, sektorowe plany przystosowania się do zmiany klimatu mogą być opracowywane jako uzupełnienie kompleksowych planów przystosowania się do zmiany klimatu.

Zdecydowanie zalecasię zaangażowanie zainteresowanych stron z odpowiednich sektorów i szczebli, poszukiwanie i zawieranie umów w celu wdrożenia oraz omówienie planu działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w ramach konsultacji publicznych. Są to istotne elementy zarządzania przystosowaniem się do zmiany klimatu i torują drogę do jej skutecznego wdrożenia.

Aby plan działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu był skuteczny, konieczne jest uzyskanie zgody politycznej. Strategie i plany działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu mogą być skuteczne, jeżeli są niewiążącymi prawnie, „miękkimi” strategiami politycznymi, ale zakotwiczenie ich w prawodawstwie stworzy obowiązki ustawowe, a tym samym przyniesie korzyści w ich wdrażaniu.

Opracowanie planu działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

W planie działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu przedstawiono i opisano wybrane warianty przystosowania się do zmiany klimatu, w miarę możliwości zorganizowane w sektorowe obszary działalności oraz działania przekrojowe lub ogólne, a także przedstawiono ścieżki ich realizacji. Chociaż poziom szczegółowości i struktura mogą się różnić, powinny one zawierać między innymi następujące informacje, w miarę możliwości określone dla każdego pojedynczego działania:

Cele działań
Uzasadnienie i adekwatność działań
Etapy i ścieżki wdrażania
Instrumenty, które oferują punkty wejścia do głównego nurtu i wdrażania
Role i obowiązki podmiotów wdrażających, z wyraźnym uwzględnieniem potrzeby koordynacji i współpracy między podmiotami na wszystkich szczeblach
Harmonogram wdrożenia
Oszacowanie potrzebnych zasobów pod względem zasobów ludzkich, finansowych i związanych z wiedzą
Dostępne opcje finansowania i finansowania
Potencjalne konflikty i synergie
Wskaźniki i mechanizmy monitorowania i oceny powodzenia wdrażania
Przepisy dotyczące rewizji działań
Potrzeby informacyjne, otwarte pytania badawcze i sposoby uzupełniania luk w wiedzy
Potencjalne bariery w działaniu i czynniki ułatwiające ich przezwyciężenie

Już podczas opracowywania planu działania zdecydowanie zaleca się uwzględnienie potrzeby monitorowania i oceny postępów w realizacji i wyników w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Określenie celów każdego działania w jasny i weryfikowalny sposób oraz zaproponowanie możliwych wskaźników wspiera późniejszy pomiar sukcesu wdrożenia. Każde działanie przystosowawcze może mieć potencjał synergii i konfliktów z innymi działaniami, interesami sektorowymi lub innymi celami polityki publicznej, w tym łagodzeniem zmiany klimatu i zmniejszaniem ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi. Jeżeli konflikty i kompromisy są ukryte, zagraża to spójności różnych polityk i może prowadzić do niezamierzonych niezrównoważonych lub nieodpowiednich wyników. Aby wspierać synergię i uniknąć antagonistycznych skutków działań przystosowawczych, pomocne jest zatem zidentyfikowanie i sygnalizowanie potencjalnych konfliktów i synergii w dokumencie strategicznym, a tym samym wspieranie włączania ich do głównego nurtu polityki. W zależności od zakresu i ambicji planu działania grupy docelowe, do których się on odnosi, mogą się różnić i mogą być tak szerokie, jak organy publiczne na różnych szczeblach, dostawcy infrastruktury/usług, grupy interesu/organizacje pozarządowe, organizacje badawcze i edukacyjne, przedsiębiorstwa prywatne (w tym ubezpieczeniowe i przemysłowe), podmioty zarządzające zasobami i właściciele gruntów, prywatne gospodarstwa domowe i ogół społeczeństwa obywatelskiego. W stosownych przypadkach przydatne może być podzielenie ich na podmioty wdrażające ponoszące główną odpowiedzialność za dane działanie, partnerów współpracujących i inne zainteresowane strony.

Planowanie ścieżek przystosowania się do zmiany klimatu

Plan działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu można zorganizować w ramach ścieżek przystosowania się do zmiany klimatu, w których system wdrażania dla każdego wariantu przystosowania się do zmiany klimatu składa się z sekwencji środków służących osiągnięciu wcześniej określonego celu w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. W ten sposób każdy etap wdrażania stanowi element składowy powiązany z horyzontami czasowymi i uwzględnia niepewność w całym procesie wdrażania. Ścieżki adaptacji oferują koncepcyjne ramy elastycznego planowania polityki, umożliwiając iteracyjny i dynamiczny proces wdrażania w celu radzenia sobie z niepewnością, zarządzania zmianami w złożonych systemach społeczno-ekologicznych oraz ograniczania niepożądanych i niedostosowujących się skutków. Ścieżki adaptacyjne składają się z sekwencji możliwych działań przypominających drzewo decyzyjne. Z biegiem czasu ewentualne „punkty krytyczne” (np. zdarzenia klimatyczne, zmiany zewnętrznych warunków ramowych) mogą uruchomić mechanizm przeglądu w celu sprawdzenia, czy linia działania nadal spełnia określony cel, czy też nie. Może to spowodować konieczność przejścia na inną ścieżkę wdrażania. W połączeniu z należytym monitorowaniem i oceną wdrażania podejście to może pomóc we wspieraniu uczenia się w miarę upływu czasu i zwiększaniu odporności lub zdolności adaptacyjnych.

Źródło: Zandvoort i wsp. (2017): Ścieżki przystosowania się do zmiany klimatu w planowaniu niepewnej zmiany klimatu: Wnioski w Portugalii, Republice Czeskiej i Niderlandach. Environmental Science and Policy [Nauka o środowisku i polityka środowiskowa] 78 (2017) 18–26.

Uczenie się na podstawie dobrych przykładów ze szczebla transnarodowego, krajowego i niższego niż krajowy

Dostępne strategie przystosowawcze i plany działania innych krajów europejskich, a także takie istniejące w niektórych transnarodowych (makro)regionach, mogą służyć jako pomocne przykłady dla krajów lub rządów na szczeblach terytorialnych niższych niż krajowy przy opracowywaniu własnych dokumentów dotyczących planowania przystosowania się do zmiany klimatu. Najlepiej jest oceniać i porównywać dokumenty z kilku krajów, uczyć się na podstawie najlepszych praktyk i stosować je w niestandardowy sposób. Struktury i sieci współpracy transnarodowej, takie jak europejskie regiony współpracy transnarodowej, strategie makroregionalne i konwencje międzynarodowe, mogą w znacznym stopniu wspierać wymianę wiedzy i wzajemne uczenie się doświadczeń między krajami i regionami. Transnarodowe tworzenie sieci kontaktów może również przyczynić się do lepszego dostosowania kształtowania polityki w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu na szczeblu unijnym, transnarodowym i krajowym oraz do uwzględnienia transgranicznych kwestii związanych z przystosowaniem się do zmiany klimatu w dokumentach dotyczących polityki w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.