Dostosowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym

Według Europejskiej Agencji Środowiska skutki powodzi pluwialnych, fluwialnych i przybrzeżnych w Europie ogólnie pogorszą się w wyniku wzrostu intensywności i częstotliwości powodzi spowodowanych zmianą klimatu (EOG, 2016, 2020) Do 2050 r. w scenariuszu biznesowym, jak zwykle, może dojść do niemal pięciokrotnego wzrostu rocznych strat gospodarczych wynikających z powodzi w Europie (SWD(2019) 439).

Powodzie mogą być spowodowane przez: i) obfite opady deszczu lub wody topniejącej, gdy przekroczona zostanie zdolność do infiltracji gleby; (II) rzek, gdy zrzuty przekraczają zdolność cieków wodnych i wypływają ze zwykłych koryt rzecznych, rozprzestrzeniając się po całym lądzie, (iii) lub burzowe fale odpowiedzialne za powodzie przybrzeżne. Oczekuje się, że zmiany klimatu zwiększą częstotliwość i wielkość ekstremalnych opadów, zwiększą średnie i ekstremalne temperatury (które są ważne dla lodu i topnienia), zwiększą poziom mórz i zintensyfikują burze, co ma negatywny wpływ na ekstremalny poziom mórz, a tym samym jeszcze bardziej pogorszy ryzyko powodzi. Z drugiej strony zmiana użytkowania gruntów i presja antropologiczna na rzekach mają stały wpływ na naturalną zdolność retencji i odwadniania ich obszarów zlewni. Można to przełożyć na znaczny wzrost odpływu powierzchniowego, a w konsekwencji do szczytowego zrzutu rzecznego, który ma wzrosnąć w różnych częściach północno-zachodniej Europy (Blöschl i in., 2019). Na nisko położonych obszarach przybrzeżnych współwystępowanie wysokiego poziomu morza i opadów powodujących duże spływy mogą powodować złożone powodzie (Bevaquai in., 2019).

W ostatnich latach zarządzanie powodziami zmieniło się z czystej ochrony przed powodziami na zintegrowane zarządzanie ryzykiem powodziowym. W Europie zmiana ta znajduje odzwierciedlenie w unijnej dyrektywie powodziowej, która ma zostać wdrożona w koordynacji z ramową dyrektywą wodną UE. Dyrektywa powodziowa zobowiązuje państwa członkowskie do opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym w sposób spójny z planami gospodarowania wodami w dorzeczu RDW. W tym procesie kraje są wezwane do oceny ryzyka powodziowego na skali zlewiska, opracowania map obszarów podatnych na powodzie i informowania społeczności lokalnych o tym zagrożeniu. Mapy ryzyka powodziowego muszą obejmować obszary geograficzne, które mogą być zalewane w przypadku zdarzeń o niskim poziomie (scenariusz ekstremalny), średnie (np. okres powrotu ≥ 100 lat) i wysokie prawdopodobieństwo. Dla każdego z tych zdarzeń ocena powinna dostarczyć informacji na temat zasięgu przestrzennego powodzi, poziomu wody i prędkości przepływu wody. Mapy ryzyka powodziowego są również bardzo przydatne do informowania zainteresowanych stron o ekspozycji i podatności obszarów podatnych na powodzie.

Oczekuje się, że plany zarządzania ryzykiem powodziowym będą dotyczyć wszystkich istotnych aspektów zarządzania ryzykiem, koncentrując się na zapobieganiu, ochronie, gotowości oraz średnio- i długoterminowym planowaniu, biorąc pod uwagę cechy charakterystyczne danego dorzecza lub zlewni, którymi się zajmują. W planach zarządzania ryzykiem powodziowym można rozważyć połączenie środków ekologicznych i szarych w celu złagodzenia problemów związanych z powodzią w skali dorzecza. Tradycyjne rozwiązania ochrony przeciwpowodziowej (szary) obejmują zapory, wały, kanały, zabezpieczenia przeciwprzepięciowe i bariery w ogóle. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym mogą również obejmować promowanie ekologicznych środków, w tym: zrównoważone praktyki użytkowania gruntów, zarządzane wycofywanie się z obszarów podatnych na powodzie, poprawa retencji wody poprzez zachowanie i przekwalifikowanie terenów zalewowych i podmokłych, a także kontrolowane powodzie niektórych obszarów w przypadku powodzi. Ważnymi rozwiązaniami, które mogą zmniejszyć narażenie ludzi i aktywów na powodzie, są również podnoszenie świadomości, wczesne ostrzeganie i korzystanie z systemów ubezpieczeniowych.

Kategorie IPCC

Instytucjonalne: polityki i programy rządowe, Instytucjonalne: prawo i regulacje

Udział zainteresowanych stron

Wdrożenie unijnej dyrektywy powodziowej wymaga ustanowienia mechanizmów udziału społeczeństwa w celu zapewnienia zaangażowania obywateli w cykl zarządzania powodziami. Wszystkie oceny, mapy i plany przygotowane zgodnie z dyrektywami w sprawie powodzi i ramowej dyrektywy wodnej muszą być podawane do wiadomości publicznej i zamieszczane we wspólnym repozytorium cyfrowym WISE, zarządzanym przez Europejską Agencję Środowiska.

Plany zarządzania ryzykiem powodziowym wymagają wkładu różnych szczebli instytucji (krajowych i regionalnych) oraz szerokiego zestawu kompetencji. Wykorzystano różnorodne kanały konsultacji ze społeczeństwem i zainteresowanymi stronami, a ogólnie rzecz biorąc, w przygotowanie pierwszych planów zarządzania ryzykiem powodziowym (w 2015 r.) uczestniczyło wiele zainteresowanych stron. Wśród odpowiednich zainteresowanych stron bardzo ważne jest również zaangażowanie podmiotów prywatnych, ponieważ bardzo często własność prywatna ma bezpośredni lub pośredni wpływ na wdrażanie środków przewidzianych w planach zarządzania ryzykiem powodziowym.

Czynniki sukcesu i czynniki ograniczające

W niektórych przypadkach wdrożenie dyrektywy w sprawie żywności było korzystne dla poprawy i wzmocnienia braku koordynacji i współpracy między różnymi sektorami (np. ochrona przeciwpowodziowa, planowanie kryzysowe, ochrona ludności, planowanie przestrzenne, ubezpieczenia, rekultywacja rzek), decydenci i zainteresowane strony działające w różnych skalach przestrzennych. Pomimo tak ważnych wysiłków brak koordynacji między różnymi tematami, a w szczególności między planami zarządzania ryzykiem powodziowym a krajowymi strategiami lub planami przystosowawczymi nadal stanowi istotną lukę we wspólnym zarządzaniu ryzykiem powodziowym.

W wyniku procesu mapowania powodzi podatność wielu europejskich cieków wodnych i obszarów przybrzeżnych została odwzorowana i oceniona, zapewniając w ten sposób bardzo przydatną wiedzę do zarządzania obszarami podatnymi na powodzie. W pierwszym cyklu planów zarządzania ryzykiem powodziowym ryzyko powodziowe (ze względu na ulewne opady przekraczające zdolność infiltracji gleby) nie zostało jednak uznane za równie istotne, a jego ocena była mniej szczegółowa w porównaniu z oceną ryzyka rzecznego i przybrzeżnego.

Dostępność danych oraz zasoby ludzkie i finansowe niezbędne do wdrożenia procesu mapowania i oceny powodzi, również z uwzględnieniem prognoz dotyczących zmiany klimatu, należą do głównych ograniczeń w odniesieniu do planów zarządzania ryzykiem powodziowym.

Dyrektywa powodziowa przyjmuje skalę dorzecza jako jednostkę zarządzania i przyjmuje wielopoziomowe podejście do wyznaczania celów i norm, co jest pozytywnym atrybutem zarządzania adaptacyjnego, w szczególności w świetle zmian klimatu. Brak odpowiednich instrumentów formalnie włączonych do systemu prawnego wspierających mechanizm współpracy może jednak ograniczyć współpracę transgraniczną. Ponadto różnice w ramach prawnych, poglądach politycznych dotyczących zarządzania ryzykiem powodziowym oraz uwarunkowaniach gospodarczych, społecznych i fizycznych mogą utrudniać właściwą koordynację i współpracę między skalami.

Koszty i korzyści

Przygotowanie planu zarządzania ryzykiem powodziowym odbywa się zwykle zgodnie z sześcioletnim cyklem planowania, który wymaga zaangażowania szerokiego grona ekspertów, w tym planistów lądowych i przybrzeżnych, hydrologów, modelarzy, naukowców zajmujących się ochroną środowiska, inżynierów itp. Biorąc pod uwagę jego znaczenie, należy również przeznaczyć konkretne zasoby na zaangażowanie zainteresowanych stron i ich konsultacje.

Aspekty Prawne

Unijna dyrektywa powodziowa zobowiązuje państwa członkowskie do oceny, czy obszary w pobliżu cieków wodnych i linii brzegowych są zagrożone powodzią, do określenia zasięgu powodzi, zasobów i zagrożonych ludzi na tych obszarach oraz do podjęcia odpowiednich i skoordynowanych środków w celu zmniejszenia tego ryzyka powodziowego. Dyrektywa zobowiązuje również państwa członkowskie do uwzględnienia wpływu zmiany klimatu na wielkość, częstotliwość i lokalizację powodzi, a tym samym do uwzględnienia takich skutków w ocenie ryzyka powodziowego, ochronie, zapobieganiu i gotowości.

Poza samymi planami zarządzania ryzykiem powodziowym wpływ zmiany klimatu i długoterminowych zmian na występowanie powodzi stanowi część 2 poprzedzających etapy procesu planowania i wymogów sprawozdawczych: zarówno wstępna ocena ryzyka powodziowego, jak i mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powinny jasno określić, w jaki sposób zmiany klimatu są uwzględniane (lub nie) w scenariuszach mapowanych.

Dyrektywę powodziową przeprowadza się w koordynacji z ramową dyrektywą wodną, w szczególności poprzez koordynowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym i planów gospodarowania wodami w dorzeczu oraz poprzez koordynację procedur udziału społeczeństwa w przygotowaniu tych planów. Obie dyrektywy wzmacniają prawa obywateli do dostępu do tych informacji i do udziału w procesie planowania. W celu wsparciatej koordynacji opracowano odrębne wytyczne „Gospodarka wodami w dorzeczu w zmieniającym się klimacie”.

Czas wdrożenia

Przygotowanie planu zarządzania ryzykiem powodziowym opiera się na trzech głównych etapach trwających dwa lata: wstępna ocena ryzyka powodziowego (PFRA); (II) mapowanie zagrożeń powodziowych i ryzyka powodziowego, (iii) opracowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym (FRMP). Czas realizacji planu jest w dużym stopniu uzależniony od ustalonych celów i celów oraz powiązanych zidentyfikowanych środków.

Okres użytkowania

Plany zarządzania ryzykiem powodziowym muszą być poddawane przeglądowi co 6 lat zgodnie z dyrektywą powodziową. Jeśli chodzi o wdrażanie, okres obowiązywania konkretnych środków ujętych w planach zależy od rodzaju środka, który waha się od miesięcy do dziesięcioleci.

Strony internetowe:

Bibliografia: