Dostosowanie planów zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną

Oczekuje się, że zmiana klimatu będzie miała poważny wpływ na obszary przybrzeżne, w szczególności ze względu na wzrost poziomu mórz. Może to spowodować wzrost ryzyka powodziowego, erozję wybrzeża i utratę nisko położonych systemów (np. delty, laguny przybrzeżne i wyspy barierowe) z powodu stałego zalewania. Może również indukować lub zwiększać ingerencję w słoną wodę w systemach słodkowodnych, co jeszcze bardziej zagraża ekosystemom przybrzeżnym. Ponadto spodziewany wzrost temperatury wody morskiej przyczyni się do restrukturyzacji ekosystemów przybrzeżnych, co ma wpływ na cyrkulację oceanów, kolarstwo biogeochemiczne i plony rybne. Systemy biologiczne będą również dotknięte zakwaszeniem oceanów.

Wyzwania związane ze zmianą klimatu na obszarach przybrzeżnych należy rozwiązać za pomocą podejścia zintegrowanego i opartego na ekosystemie, biorąc pod uwagę również inne presje, jako proces oczyszczania, tj. koncentrację ludności ludzkiej, działalności i osiedli na obszarach przybrzeżnych. Zintegrowane zarządzanie strefą przybrzeżną (ICM) to uznany proces mający na celu sprostanie obecnym i długoterminowym wyzwaniom przybrzeżnym, w tym zmianom klimatycznym. ICM promuje strategiczne (długoterminowe spojrzenie), zintegrowane i adaptacyjne podejście do planowania stref przybrzeżnych i zarządzania nimi w celu przyczynienia się do zrównoważonego rozwoju obszarów przybrzeżnych. Jego celem jest zapewnienie lepszego kontekstu umożliwiającego czerpanie korzyści z synergii i wyeliminowanie niespójności w różnych politykach i sektorach. W tej perspektywie zaangażowanie zainteresowanych stron oraz integracja pionowa i horyzontalna między władzami i sektorami (krajowymi, regionalnymi i lokalnymi) są kluczowymi czynnikami procesu ICM. W zaleceniu UE z 2002 r. (2002/413/WE) określono ogólne zasady podejścia MCM i promuje się rozwój krajowych strategii ICM, a także współpracę transgraniczną w zakresie planowania i zarządzania strefą przybrzeżną. Ponadto UE ratyfikowała protokół ICZM do konwencji barcelońskich, który wszedł w życie w marcu 2011 r., określając tym samym wspólne wiążące ramy prawne dla MCM na Morzu Śródziemnym.

Kilka krajów europejskich promowało inicjatywy ICM, w tym strategie, plany, programy, działania pilotażowe itp. W realizacji działań ICM właściwe organy pozostawiają dużą elastyczność. W zaleceniu UE z 2002 r. i COM(2013) 133 określono jednak pewne minimalne wymogi dotyczące strategii ICM, tj.:

• Podsumowanie głównych podmiotów, instytucji i przepisów;
• Wykaz istniejących środków (np. planów) już zastosowanych w strefie przybrzeżnej oraz analizy dalszych potrzeb;
• Połączenie instrumentów służących osiągnięciu celów ICM, np.: Plany ICM określające działania na rzecz zidentyfikowanej kluczowej działalności przybrzeżnej (w tym łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej), mechanizmów zakupu gruntów i deklaracji własności publicznej, dobrowolnych porozumień, zachęt gospodarczych i podatkowych itp.;
• Działania mające na celu promowanie udziału społeczeństwa i mechanizmów zapewniających koordynację wertykalną i horyzontalną;
• Systemy monitorowania i rozpowszechniania informacji na temat strefy przybrzeżnej (np. atlasu przybrzeżnego) oraz procesu ICM;
• Trwałe źródła finansowania procesu ICM;
• Mechanizm zapewniający integrację i spójność z morskimi planami przestrzennymi.

Najnowszy przegląd wdrażania MCM w państwach członkowskich UE (2011 r.) przedstawiono w badaniu UE pt. „Analiza sprawozdań państw członkowskich z postępów w zakresie zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną”, natomiast szeroki zestaw najlepszych praktyk w ICM można znaleźć w bazie danych projektu Ourcoast (zob. sekcja stron internetowych poniżej).

Wśród instrumentów związanych z ICM plany zarządzania zasobami morskimi zapewniają ocenę ryzyka przybrzeżnego (głównie powodzi i erozji wybrzeża) i przedstawiają długoterminowe ramy (w tym konkretne działania) mające na celu zmniejszenie tego ryzyka dla ludzi i środowiska przybrzeżnego w sposób zrównoważony. SMP jest dokumentem operacyjnym wysokiego szczebla, który stanowi ważny element strategii zarządzania ryzykiem powodziowym i erozyjnym przybrzeżnym. SMS często opiera się na identyfikacji jednostek zarządzania, które można określić zgodnie z kryteriami transportu hydraulicznego, morfologicznego i osadu. W odniesieniu do zmiany klimatu i podnoszenia się poziomu mórz opcje interwencji w zakresie zarządzania liniami brzegowymi można podzielić na pięć głównych kierunków:

• Nic nie róbcie;
• Przytrzymaj linię; utrzymanie istniejącej linii obronnej poprzez utrzymanie lub poprawę obecnego standardu ochrony;
• Zarządzanego dostosowania; określenie nowej linii obrony na lądzie pierwotnym oraz, w stosownych przypadkach, budowę nowych środków obronnych;
• Poruszać się w kierunku morza; rozwój istniejącej linii obronnej w kierunku morza poprzez budowę nowych środków obronnych, np. stosowanych w przypadku ważnych projektów rekultywacji gruntów;
• Ograniczona interwencja linii brzegowej w naturalnych procesach zmniejszania ryzyka przy jednoczesnym umożliwieniu naturalnej zmiany wybrzeża (np. żywność na plaży, systemy ostrzegania przed powodziami, utrzymanie i odbudowa wydm i lasów, planowanie zagospodarowania przestrzennego określające ograniczenia budynków w pasie przybrzeżnym).

Kategorie IPCC

Instytucjonalne: polityki i programy rządowe, Instytucjonalne: prawo i regulacje

Udział zainteresowanych stron

Zaangażowanie i uczestnictwo zainteresowanych stron jest jedną z kluczowych zasad i wymogów dotyczących procesu ICM. Zarówno w zaleceniu UE z 2002 r. w sprawie ICM (2002/413/WE), jak i w komunikacie z 2013 r. (COM(2013) 133), w którym zaproponowano dyrektywę ramową w sprawie MCM i MSP, podkreślono znaczenie zaangażowania wszystkich stron i wszystkich zainteresowanych szczebli (w tym administracji krajowej, regionalnej i lokalnej, podmiotów gospodarczych, podmiotów społecznych, organizacji pozarządowych, organizacji reprezentujących społeczności lokalne, instytucje badawcze itp.) w proces ICM oraz w opracowywanie powiązanych strategii i planów. Udział zainteresowanych stron uznaje się za działalność przekrojową związaną ze wszystkimi etapami procesu ICM; w związku z tym należy ją ustanowić od samego początku. Niektóre aspekty procesu ICM są szczególnie istotne dla udziału zainteresowanych stron, tj.: wymiana danych i informacji, wspólne porozumienie w sprawie celów strategicznych i przyszłej wizji, budowanie konsensusu i akceptacja przez społeczeństwo strategii i planów ICM, przejrzysta komunikacja, monitorowanie i dostosowanie wdrażania MCM. Polityki, strategie i plany dotyczące obszarów nadbrzeżnych mogą być z powodzeniem realizowane tylko pod warunkiem zapewnienia pełnego uczestnictwa i wsparcia zainteresowanych stron.

Istnieje wiele różnych sposobów udziału społeczeństwa w ICM, w tym: i) informowanie opinii publicznej o procesie ICM, celach i wynikach postępów, (ii) zwiększanie świadomości społecznej i rozwijanie możliwości szkoleniowych w zakresie kwestii przybrzeżnych i zasad MCM, (iii) faktyczne zaangażowanie zainteresowanych stron w przygotowywanie decyzji tworzących strategię i/lub plan MCM (w drodze dialogu, współpracy lub nawet procesów negocjacyjnych), (iv) budowanie strategicznego sojuszu lub partnerstwa między różnymi podmiotami (np. władzami lokalnymi, ekspertami i społecznościami lokalnymi) w celu promowania i wdrażania ICM. Współpraca transgraniczna jest wysoce zalecana nie tylko w celu zapewnienia spójności i koordynacji strategii i planów ICM opracowanych przez kraje sąsiadujące, ale także w celu dzielenia się zasobami i kompetencjami w zakresie rozwiązywania problemów transgranicznych, jak np.: zrównoważone zarządzanie ograniczonymi zasobami (np. złoża piasku podmorskiego), ochrona zasobów rybnych na poziomie dorzecza lub basenu, tworzenie sieci przybrzeżnych i morskich obszarów chronionych, opracowanie wspólnej wizji gospodarczej i strategii wspierania inwestycji w zrównoważony rozwój itp.

Najlepsze praktyki analizowane w ramach finansowanego przez KE projektu Ourcoast dostarczają różnych przykładów inicjatyw uczestnictwa zainteresowanych stron w ramach ICM (zob. w szczególności publikacja Ourcoast: Zintegrowane zarządzanie strefą przybrzeżną – praktyki uczestnictwa w Europie). Jednym z głównych wniosków podkreślonych w analizie tych inicjatyw jest to, że oprócz udziału społeczeństwa może oznaczać więcej czasu na podjęcie decyzji może sprzyjać bardziej opłacalnemu procesowi i zapewnić akceptowane wybory.

Czynniki sukcesu i czynniki ograniczające

Główne czynniki sukcesu ICM można określić w niektórych kluczowych zasadach i podejściach, tj.: (i) koordynacja między administracjami i integracja kompetencji wykraczających poza rozdrobnienie sektora, (ii) współpraca transgraniczna w zakresie wspólnych kwestii transgranicznych, (iii) zaangażowanie zainteresowanych stron i udział społeczeństwa, w szczególności w celu zapewnienia społecznej akceptacji strategii i planu ICM, (iv) perspektywa długoterminowa i podejście do zarządzania adaptacyjnego, (v) zapewnienie ogólnych ram, które mogą być ukierunkowane na specyfikę lokalną i różną skalę (od krajowego do lokalnego). W krajach europejskich promowano dużą liczbę inicjatyw ICM; jednak realna realizacja opracowanych strategii i planów jest ogólnie słaba. Stanowi to jeden z głównych czynników ograniczających dla tej opcji zarządzania i adaptacji, również w zależności od innych elementów, które w niektórych przypadkach mogą negatywnie wpłynąć na proces ICM, ponieważ:

• Brak finansowania przez cały czas trwania procesu ICM, np. od strategii i opracowania planu do wdrożenia ich przepisów;
• Odstąpienie od zaangażowania zainteresowanych stron w trakcie procesu;
• Brak silnych ram prawnych, chociaż w niektórych przypadkach może to stanowić siłę pozwalającą na większą elastyczność we wdrażaniu inicjatyw związanych z MCM;
• Trudności z konkretnym powiązaniem i integracją ICM i planowania przestrzennego obszarów morskich (MSP).

Lepsze zrozumienie i wykazanie konkretnych korzyści społeczno-gospodarczych (oprócz korzyści dla środowiska, które są ogólnie lepiej znane i łatwiej postrzegane), w szczególności dla lokalnych społeczności przybrzeżnych, prawdopodobnie wzmocniłoby rzeczywiste wdrażanie procesów ICM i szeroką akceptację powiązanych instrumentów (tj. strategii i planów).

Koszty i korzyści

Koszty opracowania i wdrożenia strategii i planów ICM są wysoce specyficzne dla lokalizacji, również w zależności od przyjętego podejścia, rozważanej skali przestrzennej aplikacji ICM, wdrożonych kroków w ramach procesu ICM itp.

Główną spodziewaną korzyścią jest zrównoważone zarządzanie przestrzenią przybrzeżną oraz powiązanymi zasobami lądowymi i morskimi. Oznacza to równowagę między różnymi celami i potrzebami, tj.: rozwój gospodarczy, w tym korzyści dla społeczności lokalnych, korzyści społeczne zapewniające, że wybrzeże jest atrakcyjnym i bezpiecznym miejscem życia i pracy, ochrona jakości środowiska przybrzeżnego oraz ochrona siedlisk przybrzeżnych i różnorodności biologicznej. Oczekuje się, że ICM wykroczy poza rozdrobnienie kompetencji i będzie aktywnie promować integrację między sektorami i różnymi administracjami. Również w oparciu o publikację projektu Ourcoast pt. „Korzyści społeczno-gospodarcze wynikające z praktyk ICZM w całej Europie”, można określić następujące korzyści związane z zarządzaniem i społeczno-ekonomicznymi mechanizmami wspomagania terroryzmu:

• Usprawniona wymiana danych i informacji, z możliwością zmniejszenia kosztów gromadzenia i pozyskiwania danych;
• Zmniejszenie kosztów związanych z brakiem koordynacji między różnymi organami;
• Lepsze podejmowanie decyzji i spójniejsze planowanie przestrzenne obszarów przybrzeżnych, które mogą również przyspieszyć procedury biurokratyczne i poprawić klimat inwestycyjny;
• Zmniejszenie konfliktów i związanych z tym kosztów przejścia między działalnością człowieka (w tym ochroną przyrody) występującą wzdłuż wybrzeża i ewentualną kapitalizację synergii w korzystaniu z tej samej przestrzeni przybrzeżnej;
• Lepsza ochrona jakości środowiska, ochrona przyrody i ochrona zasobów przybrzeżnych i morskich, które stanowią podstawową podstawę niektórych rodzajów działalności gospodarczej przybrzeżnej (np. rybołówstwo i akwakultura, kąpiele i turystyka naturalistyczna);
• Stabilność społeczno-gospodarcza społeczności nadbrzeżnych;
• Lepsze przygotowanie do zmiany klimatu, a tym samym zmniejszenie kosztów przystosowania się do zmiany klimatu.

Aspekty Prawne

Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/43/WE określa ogólne zasady podejścia MCM i promuje rozwój krajowych strategii ICM, a także współpracę transgraniczną w zakresie planowania i zarządzania strefą przybrzeżną. Określono w nim również obowiązki państw członkowskich w zakresie sprawozdawczości w zakresie wdrażania MCM. W marcu 2013 r. Komisja rozpoczęła inicjatywę, w której zaproponowała dyrektywę ustanawiającą ramy planowania przestrzennego obszarów morskich i zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną (COM(2013) 133), mającą na celu wspieranie zrównoważonego wzrostu gospodarek morskich i przybrzeżnych oraz zrównoważonego wykorzystania zasobów morskich i przybrzeżnych. Opracowanie wniosku opierało się również na szeroko zakrojonym procesie konsultacji i ocenie skutków opartej na badaniach opracowanych specjalnie przez KE. Po długiej debacie ostatecznie przyjęta dyrektywa koncentrowała się w szczególności na MSP (2014/89/UE). Mimo że dyrektywa nie została uwzględniona w dyrektywie, podkreśla to znaczenie uwzględniania interakcji między lądem a morzem. W szczególności art. 7 stanowi, że „w celu uwzględnienia interakcji między lądem a morzem zgodnie z art. 4 ust. 2, jeżeli nie stanowi to części procesu planowania przestrzennego obszarów morskich jako takiego, państwa członkowskie mogą stosować inne formalne lub nieformalne procesy, takie jak zintegrowane zarządzanie strefą przybrzeżną. Wyniki te są odzwierciedlone przez państwa członkowskie w ich planach zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich”.

Po ratyfikacji przez sześć państw (w tym Unię Europejską) w dniu 24 marca 2011 r. wszedł w życie Protokół w sprawie zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną do konwencji barcelońskiej. Krok ten oznaczał, że protokół stał się częścią przepisów UE, które stały się prawnie wiążące dla krajów śródziemnomorskich. Informacje na temat procesu poprzedzającego protokół i zintegrowane zarządzanie strefą przybrzeżną w basenie Morza Śródziemnego można znaleźć na stronie internetowej centrum przybrzeżnego konwencji barcelońskiej/śródziemnomorskiego planu działania, PAP/RAC, w Splicie w Chorwacji (zob. sekcja stron internetowych).

Czas wdrożenia

Zmienna; zazwyczaj opracowanie strategii i planu ICM może wymagać 2-4 lat.

Okres użytkowania

Zmienna, w zależności od konkretnego działania określonego w strategii lub planie ICM.

Strony internetowe:

Bibliografia: