Przeciwdziałanie erozji wybrzeży w regionie Marche we Włoszech

Działania podjęte do tej pory w strefie przybrzeżnej regionu Marche miały na celu odbudowę linii brzegowej, która wycofała się z powodu erozji, oraz wzmocnienie linii brzegowej przed ryzykiem wystąpienia burz i powodzi, w szczególności związanych z falami sztormowymi, które w ostatnich latach stanowiły poważny problem. Prace mają również na celu zmniejszenie ryzyka osuwisk wzdłuż klifów przybrzeżnych.

W niniejszym studium przypadku opisano bardziej szczegółowo działania podjęte w dwóch gminach Sirolo i Numana. Tutaj można znaleźć trzy główne rodzaje linii brzegowej: (i) plaża przed klifem; (ii) ściana klifu na linii wodnej; oraz (iii) stosunkowo szeroka plaża przybrzeżna, jednak z niewielką liczbą wydm na brzegu, która wznosi się w kierunku wzgórz śródlądowych. W gminie Sirolo, gdzie występują dwa pierwsze rodzaje linii brzegowej, erozji plaży San Michele towarzyszyło zalesianie, które zmniejszyło powierzchnię plaży i odcięło osady. Ponadto fale uderzające w podstawę klifu morskiego Mount Conero, w pobliżu Sirolo, grożą powstaniem osuwisk, które mogłyby zagrozić części miasta. W gminie Numana erozja zmniejszyła szerokość stosunkowo długiego i szerokiego wybrzeża, zbliżając nadmorską drogę do linii brzegowej. Obszar ten rozciąga się do rzeki Musone; prace nad tą rzeką ograniczyły transport osadów do linii brzegowej, zwiększając erozję.

W znacznym stopniu poruszone wyzwania pojawiły się w wyniku wcześniejszych interwencji człowieka. Na przykład modyfikacje rzek w regionie, w tym rzeki Musone, na południu plaży w Numana, ograniczyły transport osadów do morza i na plaże. Innym przykładem jest praca nad umieszczeniem dużych bloków u podstawy klifu morskiego Mount Conero: Celem było ochranianie klifu. Wydaje się, że te akcentują energię fal.

Wdrożenie dyrektywy z 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (dyrektywa 2007/60/WE) umożliwiło określenie trzech scenariuszy powodzi morskich dla regionu Marche. Scenariusze te uwzględniają dwa procesy: tymczasowy wzrost poziomu wody spowodowany epizodycznymi falami sztormowymi (wzrost spowodowany niskim ciśnieniem barometrycznym i wiatrem w pobliżu wybrzeża) i ustawieniem fal (wzrost spowodowany obecnością fal pękających), a także ich występowanie w odniesieniu do przypływu astronomicznego. Zmiana klimatu i podnoszenie się poziomu mórz mogą jeszcze bardziej zwiększyć ryzyko powodzi i erozji. Wzrost poziomu mórz wywołany zmianą klimatu został uwzględniony poprzez 10-procentowy dodatek do maksymalnych wysokości fal referencyjnych. W trzech scenariuszach powodzi morskich uwzględniono trzy okresy powrotu skrajnych poziomów morza: 20 lat, 100 lat i > 100 lat (w przeciwnym razie wyrażone jako prawdopodobieństwo wystąpienia odpowiednio 5%, 1% lub więcej niż 1% w roku). Poziomy wody związane z trzema okresami powrotnymi, w tym 10-procentowy wzrost spowodowany podniesieniem się poziomu morza, wynoszą odpowiednio 1,79 m, 2,45 m i 3,20 m powyżej średniego poziomu morza. Scenariusze te wykorzystano do zidentyfikowania terenów, które mogłyby zostać zalane w regionie marcowym, a w konsekwencji do zaplanowania środków ochrony i zarządzania nimi.

Głównym celem realizowanej interwencji jest ochrona obszarów plażowych (w szczególności dolnych odcinków plaży) oraz klifów przed erozją. Jednocześnie realizowane działania mają na celu ochronę osiedli i gospodarki turystycznej obszaru przybrzeżnego. Ponadto ogólne podejście strategiczne określone w regionalnym planie ZZSP koncentruje się na działaniach mających na celu rozwiązanie problemu braku równowagi między erozją osadów a akrecją wzdłuż wybrzeża oraz zmniejszenie wpływu ochrony wybrzeża na środowisko i krajobraz.

Oprócz tych celów skoncentrowanych na ochronie, interwencje mają również na celu wzmocnienie możliwości rekreacyjnych oferowanych przez linię brzegową (a tym samym turystykę) oraz poprawę ochrony przyrody.

W ramach pierwszego planu ZZSP (2005–2016) na 176 km wybrzeża Marche wdrożono 277 środków ochrony wybrzeża. Obejmowały one zarówno utrzymanie, jak i realizację nowych środków strukturalnych (tj. falochronów i ścian morskich) oraz wdrożenie środków miękkich (tj. odżywianie plaż, głównie za pomocą materiałów pobranych z kamieniołomów śródlądowych i złóż rzecznych). W gminie Sirolo około 156 000 m³ piasku i żwiru wykorzystano do odżywiania plaży wzdłuż linii brzegowej o długości 1200 m w zatoce San Michele. W gminie Numana usunięto falochron znajdujący się na północ od wsi i wykorzystano około 172 000 m³ piasku i żwiru wzdłuż 1500 m plaży. Piasek i żwir wykorzystywane do odżywiania plaży zostały wydobyte ze źródeł śródlądowych i przetransportowane na obszary plaży, na których wystąpiła erozja. Materiały spełniały lokalne precyzyjne wymagania: były pochodzenia aluwialnego i miały podobny skład mineralogiczny, kolor i wymiary cząstek w porównaniu z oryginalnymi materiałami plażowymi. W ramach tej samej interwencji zrealizowano dwa groyny, a jeden został przywrócony. Ponadto prace obejmowały działania mające na celu ustabilizowanie bazy klifowej na górze Conero, w pobliżu Sirolo. Góra ta została wyznaczona jako obszar Natura 2000, a prace obejmowały potrzebę utrzymania warunków terenowych.

Drugi plan ZZSP wszedł w życie w 2019 r. i jako pierwszy plan przewiduje zarówno okresowe utrzymanie wcześniej wdrożonych środków twardych i miękkich, jak i nowe interwencje. Plan przewiduje również interwencje w zakresie renaturalizacji wzdłuż plaż. Obejmują one usunięcie lub dostosowanie stałych środków ochrony wybrzeża, takich jak groynes, oraz zastąpienie istniejących środków strukturalnych innymi środkami strukturalnymi lub miękkimi. Celem renaturalizacji jest z jednej strony zwiększenie dostępności wybrzeża do celów rekreacyjnych poprzez zwiększenie dostępnej przestrzeni plażowej, a z drugiej strony odbudowa ekosystemów wodnych i wydm przybrzeżnych. W szczególności planuje się 37 nowych interwencji strukturalnych wzdłuż całej regionalnej linii brzegowej.

Biorąc pod uwagę wysoką wartość przyrodniczą obszarów w Sirolo i Numanie, nowy plan ZZSP nie przewiduje wdrożenia środków strukturalnych; planowana jest jednak konserwacja i okresowe odżywianie plaż, aby plaże były dostępne dla mieszkańców i turystów.

Plan ZZSP zachęca do odżywiania plaż za pomocą materiałów, które są zewnętrzne w stosunku do systemu przybrzeżnego, głównie powtarzające się w kamieniołomach i złożach rzecznych. Tylko w przypadku kilku interwencji przewiduje się wykorzystanie źródeł wewnętrznych (złoża przybrzeżne). Wybór źródeł żwiru i piasku opiera się na kryteriach prawnych i naukowych mających na celu zminimalizowanie wpływu na środowisko. Ponadto preferowane jest podejście zintegrowane; zachęca się gminy do osiągnięcia pozytywnego sprzężenia zwrotnego między ekologicznie zrównoważonymi interwencjami w zakresie pogłębiania a odżywianiem plaż, łączeniem popytu i podaży. W tym kontekście region Marche dąży do objęcia przewodnictwa w tworzeniu "Sand Bank", projektu, który ma na celu określenie z wyprzedzeniem potrzeby i przeznaczenia pogłębianych osadów, minimalizując te rozwiązania, które przewidują ich unieszkodliwianie na składowiskach lub na morzu. W ten sposób można zoptymalizować dostępność materiałów osadowych.

Działania prowadzone w ramach planu ZZSP z 2005 r. przewidywały już zaangażowanie zainteresowanych stron. Administracja regionalna Marche udzielała informacji lokalnym obywatelom za pośrednictwem ulotek i biuletynów. Ponadto przeprowadzono wywiady z operatorami turystycznymi w dwóch gminach Sirolo i Numana, a także spotkania z kluczowymi zainteresowanymi stronami, w tym z sektorami rybołówstwa i turystyki.

Plan ZZSP na 2019 r. został opracowany wspólnie z publicznymi i prywatnymi zainteresowanymi stronami, stale informowanymi i konsultowanymi na temat planowanych działań. Propozycja planu została przedstawiona i omówiona na posiedzeniach publicznych zorganizowanych w 2017 r. W spotkaniach tych uczestniczyli przedstawiciele stowarzyszeń branżowych, radni regionalni, administratorzy gmin, organizacje ekologiczne, technicy, obywatele i zainteresowane strony. Uwagi na temat proponowanych środków otrzymano od 52 stron, z których 24 były publiczne, a 28 prywatne. 65% proponowanych zmian zostało zaakceptowanych. Wyniki konsultacji opublikowano również w internecie. Obecnie utrzymanie istniejących struktur jest możliwe na wniosek podmiotów prywatnych, po dokonaniu oceny przez gminy.

Główne czynniki sukcesu to:

• wykorzystanie analizy kosztów i korzyści w celu wzmocnienia planowania projektów;
• Silne informowanie społeczeństwa, konsultacje z zainteresowanymi stronami i współpraca ze społecznościami lokalnymi.

Głównymi czynnikami ograniczającymi są:

• Odżywianie plaż będzie musiało zostać powtórzone ze względu na trwającą erozję (proponowane prace mające na celu przywrócenie transportu osadów rzecznych mogłyby w perspektywie długoterminowej ograniczyć przyszłą erozję). Należy dokładnie ocenić dostępność materiałów do odżywiania plaż. Wybór źródła, składu i granulometrii piasku i żwiru musi odpowiadać rygorystycznym wymogom prawnym.
• Niepewność budżetowa związana z działaniami następczymi wynikającymi z kryzysu gospodarczego.

Całkowite koszty interwencji zrealizowanych na obszarze przybrzeżnym Marche w ramach pierwszego planu ZZSP wyniosły 93,81 mln EUR. Koszty te były współfinansowane przez region Marche (56 %), państwo włoskie (24 %), władze lokalne (12 %), podmioty prywatne (4 %) i koleje włoskie (4 %).

Koszt prac wykonanych w Sirolo i Numanie wyniósł odpowiednio 5,69 mln euro i 5,28 mln euro.

Plan na 2019 r. przewiduje 37 interwencji strukturalnych rozdzielonych między 23 gminy przybrzeżne w regionie Marche, których koszt szacuje się na 290 mln EUR.

Korzyści obejmują wzmocnienie ochrony przed falami sztormowymi i innymi zagrożeniami, a także dodatkowe korzyści dla lokalnej turystyki, a tym samym lokalnej gospodarki. Monitoring satelitarny wykazał ogólną tendencję do rozwoju linii brzegowej po uruchomieniu planowanych interwencji. Wybrzeże było podzielone na transekty. Zaawansowanie i odwrót były rejestrowane dla każdego transektu i sumowane w celu uzyskania całkowitej liczby metrów linii brzegowej zdobytej lub utraconej. W 2008 r. linia brzegowa Marche cofnęła się o 2,257 m w porównaniu z 1999 r. W 2012 r. przeanalizowano pozytywną tendencję, w której odnotowano wzrost o 2445 mln w porównaniu z 1999 r. W 2015 r. odwrót linii brzegowej był ponownie widoczny w porównaniu z 2012 r., ale ogólna pozytywna tendencja utrzymuje się w porównaniu z 1999 r.

W 2013 r., po wdrożeniu środków w Sirolo i Numanie, przygotowano analizę kosztów i korzyści w ramach finansowanego przez UE projektu „Kształtowanie holistycznego podejścia do ochrony środowiska adriatyckiego między wybrzeżem a morzem”. Analiza koncentrowała się głównie na przychodach z turystyki jako dodatkowych korzyściach. W szczególności w analizie porównano nakłady finansowe niezbędne do wprowadzenia środków ochrony wybrzeża w celu ochrony plaży ze stratami, jakie poniósłby lokalny system turystyczny w związku z ograniczeniem dostępnej plaży. W badaniu zakwestionowano kryteria, które należy wprowadzić w celu ustalenia, kto powinien wspierać koszty ochrony. Stwierdzono w nim, że podmioty prywatne, takie jak lokalne przedsiębiorstwa turystyczne, które korzystają z inwestycji w obronę wybrzeży, mogą zostać wezwane do bezpośredniego przyczynienia się do mobilizacji zasobów niezbędnych do wdrożenia takich środków.

Prace opierają się na celach i podejściach określonych w planie zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną Marche, zatwierdzonym w 2005 r. i zaktualizowanym w 2019 r. Procedura zatwierdzania planu została poddana strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko (SEA) obejmującej konsultacje społeczne. Ponadto plan na 2019 r. jest aktualizowany również w odniesieniu do przepisów dyrektywy z 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (dyrektywa 2007/60/WE).

Środki przewidziane w pierwszym planie ZZSP zaczęły być wdrażane w Marche w 2004 r. Interwencje wzdłuż całej linii brzegowej Marche były realizowane przez okres 10 lat. Rzeczywista praca w gminach Sirolo i Numana trwała dwa lata, od kwietnia 2009 r. do kwietnia 2011 r. Plan drugiej generacji przewiduje również 10-letni okres realizacji.

Miękkie środki, takie jak odżywianie plaży i ruchy piasku, muszą być wykonywane regularnie. Należy utrzymać środki strukturalne. Środki wdrożone w ramach planu pierwszej generacji (2005–2016) rzeczywiście podlegają konserwacji w ramach planu drugiej generacji.

Marche Regional Administration
Infrastructure, Transport and Energy Service
Via Palestro 19
60100 Ancona - Italia

Giorgio Filomena
E-mail: giorgio.filomena@regione.marche.it 

Gianni Scalella
E-mail: gianni.scalella@regione.marche.it 

Region Marche: strona internetowa i plan ZZSP