Wdrażanie planu działania Macedonii Północnej w zakresie ciepła i zdrowia

Republika Macedonii Północnej jest małym (25,713 km²⁾krajem śródlądowym, który znajduje się w środku Półwyspu Bałkańskiego w Europie Południowej. Pomimo stosunkowo niewielkiego obszaru, kraj ma zróżnicowany klimat, z ośmioma regionami klimatycznymi. W ciągu ostatnich 25 lat obserwowano zmiany w globalnym klimacie. Analiza wieloletniej zmienności średniej temperatury pokazuje, że w latach pięćdziesiątych XX wieku we wszystkich stacjach meteorologicznych na całym terytorium Macedonii Północnej mierzono stosunkowo wyższe temperatury powietrza. Po tym okresie nastąpił stosunkowo chłodniejszy okres 20 lat (1971–1993), podczas gdy w kolejnych latach średnia roczna temperatura była stale wyższa niż średnia wieloletnia (USAID,2018).

Jak wskazano w trzecim krajowym komunikacie w sprawie zmiany klimatu (2014 r.), różnice w średniej rocznej temperaturze powietrza w latach 1981–2010 w porównaniu z rozpatrywanym okresem odniesienia (1961–1990) wynoszą od 0,2 °C do 0,5 °C (w zależności od lokalizacji). Zgodnie ze scenariuszami klimatycznymi (na podstawie specjalnego sprawozdania IPCC na temat scenariuszy emisji) oczekiwany wzrost średniej temperatury w połowie stulecia (w odniesieniu do okresu odniesienia 1986–2005) wynosi odpowiednio 1 °C, 2 °C i 2,5 °C w przypadku scenariusza niskiego, średniego i wysokiego. W najbliższej przyszłości (okres 2016-2035) we wszystkich trzech scenariuszach emisji uwzględniono wzrost średniej temperatury o około 1oC w porównaniu z temperaturą w okresie odniesienia (1986-2005).

HHAP ma na celu zmniejszenie obecnej i przyszłej zachorowalności i śmiertelności związanej z ekstremalnymi temperaturami i falami upałów. W szczególności plan i związany z nim system ostrzegania skupiają się na najsłabszych grupach ludności: osoby starsze, niemowlęta i dzieci w wieku do pięciu lat, osoby przewlekle chore, osoby z nadwagą, osoby pracujące na świeżym powietrzu oraz osoby, których status społeczno-ekonomiczny czyni je bardziej podatnymi na skutki zmiany klimatu (np. osoby bezdomne). System opieki zdrowotnej w tym kraju odgrywa ważną rolę w opracowywaniu i wdrażaniu środków przystosowawczych, zapobiegawczych i reagowania w celu przeciwdziałania zagrożeniom dla zdrowia związanym ze zmianą klimatu poprzez:

• wzmocnienie istniejących zdolności w zakresie zdrowia publicznego w celu wczesnego wykrywania i odpowiedniego reagowania;
• przewidywanie skutków pojawiających się chorób potencjalnie związanych ze zmianą klimatu;
• Podnoszenie świadomości społeczeństwa na temat możliwych powiązań między zmianą klimatu a zdrowiem.

Plan działania w zakresie zdrowia cieplnego (HHAP) został sfinalizowany w 2011 r. i przyjęty przez rząd Macedonii w 2012 r. W ramach realizacji planu wprowadzono system ostrzegania o zagrożeniach zdrowotnych związanych z ciepłem. System jest nadal aktywny i działa w okresie od 1 maja do 30 września. W jego działanie zaangażowane są następujące organy:

• organ międzyrządowy (składający się z Ministerstwa Zdrowia, Instytutu Zdrowia Publicznego, Instytutu Medycyny Pracy i innych właściwych krajowych zainteresowanych stron) koordynujący ostrzeganie o falach upałów, który jest odpowiedzialny za aktywację powiązanych faz zielonych (czuwanie nad bezpieczeństwem), żółtych (ostrzeżenie/gotowość), pomarańczowych (fala upałów) i czerwonych (awaryjne). Koordynuje również działania, które należy wdrożyć, z lokalnymi zainteresowanymi stronami.
• agencja meteorologiczna, która informuje Ministerstwo Zdrowia o dowodach dotyczących poziomów alarmowych i operacyjnie przekazuje ostrzeżenie o fali upałów trwającej 24–48 godzin, oraz
• agencja zdrowia publicznego, która ocenia skutki fal upałów pod kątem określonych wskaźników określonych w krajowym planie dotyczącym fal upałów (SCORCH,2020).

System ostrzegania jest częścią szerszego podejścia opracowanego przez HHAP i obejmuje:

• zalecenia dotyczące ograniczenia narażenia na ciepło wewnątrz instytucji opieki zdrowotnej i społecznej (oraz specjalne plany ochrony dla najsłabszych grup ludności);
• Strategia komunikacyjna informująca obywateli i osoby zaangażowane w sektor zdrowia i sektor społeczny o środkach ochrony, które należy podjąć podczas fal upałów. W szczególności strategia odnosi się do wyżej wymienionych zaleceń;
• Długoterminowe planowanie gotowości systemów opieki zdrowotnej i społecznej, w tym: planowanie i szkolenie personelu, ciągła poprawa ochrony zdrowia i tworzenie nowych terenów zielonych;
• Monitorowanie i ocena planu: niedawne badanie (2020 r.) zostało opracowane wspólnie z Université Catholique de Louvain (Belgia).
• Aplikacja dla telefonów komórkowych z systemem Android w celu zapewnienia ostrzeżeń cieplnych i zdrowotnych w odpowiednim czasie i powiązanych zaleceń dla użytkowników.

Instytucją, która ponosi ogólną odpowiedzialność za wdrożenie planu działania w zakresie ciepła i zdrowia, jest Ministerstwo Zdrowia. W ramach Ministerstwa Zdrowia Komisja Monitorowania Konsekwencji Ciepła i Zdrowia działa od lipca 2007 r., natomiast Komisja ds. Zmian Klimatu i Zdrowia została powołana w czerwcu 2009 r. Obie komisje uczestniczyły w przygotowaniu HHAP i współpracują przy wdrażaniu, monitorowaniu i ocenie planu. Komisja ds. Zmiany Klimatu i Zdrowia pełni funkcję organu koordynującego i jest odpowiedzialna za zaangażowanie innych instytucji w realizację działań określonych w planie. Komisja Monitorowania Konsekwencji Ciepła i Zdrowia nadzoruje praktyczną realizację działań, zwłaszcza tych związanych z terminowym informowaniem obywateli i pracowników służby zdrowia. Zaleca się, aby w razie potrzeby w pracach Komisji i we wdrażaniu planu uczestniczyły osoby z innych właściwych instytucji. W tym względzie do odpowiednich instytucji i innych podmiotów należą: Instytut Zdrowia Publicznego i Ośrodki Zdrowia Publicznego, Instytut Zdrowia Zawodowego, Centrum Zarządzania Kryzysowego, Hydrometeorologiczny Instytut Meteorologiczny, Dyrekcja Ochrony i Ratownictwa, departamenty ds. poprawy warunków życia w gminach, Ministerstwo Transportu i Komunikacji, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Edukacji i Nauki, macedoński Czerwony Krzyż, media i wreszcie sektory pozarządowe.

Na obecnym etapie wdrażania to podejście oparte na współpracy okazało się skuteczne. Na przykład, aby zwiększyć gotowość na sytuacje kryzysowe i sytuacje nadzwyczajne związane ze zmianą klimatu, ostatnie ćwiczenie symulacyjne odbyło się w dniu 21^listopada 2018 r. w Kumanowie. Głównymi zaangażowanymi instytucjami były Ministerstwo Zdrowia, Szpital Ogólny Strumica (ważny regionalny ośrodek szpitalny), Ratownictwo Medyczne, Centrum Zarządzania Kryzysowego, Czerwony Krzyż, jednostki ratowniczo-gaśnicze, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Ministerstwo Obrony i Światowa Organizacja Zdrowia. Przed ćwiczeniem symulacyjnym zorganizowano kilka spotkań przygotowawczych w celu ustalenia parametrów ćwiczenia, takich jak oczekiwane ofiary, wskaźniki aktywacji planu reagowania w nagłych wypadkach, selekcja i przepływ ruchu pacjentów, a także obowiązki personelu szpitalnego i ratownictwa medycznego. Symulacja umożliwiła władzom przetestowanie ogólnej gotowości.

Wnioski wyciągnięte podczas fazy pilotażowej HHAP (2009-2011) wskazują, że:

• informacje na temat wpływu zmiany klimatu na zdrowie muszą zostać przełożone z dziedziny badań naukowych na język i ramy czasowe istotne dla decydentów politycznych
• dostępność krajowych danych na temat zmian klimatu i związanych z nimi skutków jest bardzo ważna, a także zrozumienie głównych luk w zdolnościach ludzkich;
• należy zaangażować wszystkie zainteresowane strony, a ich potrzeby w zakresie informacji mogą się różnić.

W szerszym ujęciu, zgodnie z doświadczeniami zgromadzonymi w ramach programu HHAP dla Macedonii Północnej, poprawa stanu zdrowia w związku ze skutkami upałów wymagałaby:

• maksymalizacja synergii z istniejącymi instrumentami i instytucjami;
• przygotowanie pracowników sektora opieki zdrowotnej i społecznej do reagowania na związane ze zdrowiem skutki zmiany klimatu oraz wzmocnienie usług zdrowotnych w celu terminowego reagowania na zdarzenia związane z klimatem;
• promowanie uwzględniania kwestii zdrowotnych i związanych z nimi reakcji w innych sektorach;
• Budowanie potencjału siły roboczej w sektorze opieki zdrowotnej i społecznej. W tym kontekście wdrożono ustawę o bezpieczeństwie i higienie pracy (Dziennik Urzędowy Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii nr 92/07), aby zapewnić wdrożenie środków przewidzianych w krajowym planie dotyczącym fali upałów w celu ochrony zdrowia pracowników podczas fali upałów.

Macedonia Północna wzięła udział w dwuletnim (2009–2011) projekcie WHO pt. „Ochrona zdrowia przed zmianą klimatu”. Była to inicjatywa siedmiu krajów (Albania, Kazachstan, Kirgistan, Federacja Rosyjska, Tadżykistan, Macedonia Północna i Uzbekistan) finansowana przez Międzynarodową Inicjatywę Klimatyczną niemieckiego Federalnego Ministerstwa Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Jądrowego. Ogólnym celem projektu było wzmocnienie zdolności w zakresie zrozumienia zagrożeń dla zdrowia wynikających ze zmiany klimatu i reagowania na nie, a także opracowanie planu działania w zakresie ciepła i zdrowia. W ramach projektu badanie WHO w tym kraju wykazało, że możliwe jest porównanie kosztów szkód związanych ze wzrostem liczby przypadków chorób i zgonów, którym nie uniknięto kosztów adaptacji. Roczne koszty działań dostosowawczych w zakresie zdrowia cieplnego oszacowano na 12 mln jednostek waluty lokalnej (LCU) w porównaniu z kosztami szkód zdrowotnych (ze względu na wzrost liczby zachorowań i zgonów) wynoszącymi 170 mln LCU rocznie (WHO, 2013).

Krajowy plan działania w zakresie ciepła i zdrowia został zatwierdzony przez rząd Macedonii Północnej w 2011 r. Jest on formalnie powiązany ze strategią w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w dziedzinie zdrowia (2011 r.).

Plan działania w zakresie ciepła i zdrowia został przyjęty przez rząd w 2011 r., po udanym pilotażu konkretnych działań w zakresie ochrony przed ciepłem latem 2010 r. W ramach realizacji planu wprowadzono system ostrzegania o przegrzaniu wrzosowisk, który nadal funkcjonuje.

W tej chwili nie ma planów rewizji HHAP. System ostrzegania o zdrowiu cieplnym działa co roku od 1 maja do 30 września. Oczekuje się, że będzie on nadal działał i będzie aktualizowany.

Mihail Kochubovski
Head of Sector of Environmental Health Institute of Public Health of the Republic of North Macedonia
Str. 50 Divizija No.6 1000
Skopje
Republic of North Macedonia
E-mail: kocubov58@yahoo.com 

Plan działania Macedonii Północnej w zakresie ciepła i zdrowia, Environmental Health Institute of Public Health of the Republic of North Macedonia oraz Biuro Regionalne WHO dla Europy