eea flag

Globalna śmiertelność związana z upałem dla populacji w wieku powyżej 65 lat.
Źródło: Watts i in., 2020 r.

Kwestie zdrowotne

Europa jest najszybciej ocieplającym się kontynentem na naszej planecie. W ostatnich latach Europa doświadczyła rekordowych letnich temperatur i powtarzających się, długotrwałych fal upałów. Czas trwania i intensywność fal upałów niebezpiecznych dla zdrowia ludzkiego rosną i przewiduje się ich dalszy znaczny wzrost w całej Europie we wszystkich scenariuszach klimatycznych, zwłaszcza w Europie Południowej. 

W przypadku narażenia na okresy bardzo wysokiej temperatury organizm ludzki może mieć trudności z regulacją, co prowadzi do stresu cieplnego, wyczerpania cieplnego, udaru cieplnego i powikłań związanych z istniejącymi wcześniej schorzeniami, w niektórych przypadkach prowadzących do przedwczesnej śmierci. Osoby starsze, dzieci, kobiety w ciąży, pracownicy wykonujący wymagające fizycznie zawody, osoby cierpiące na choroby układu krążenia, układu oddechowego lub nerek, cukrzycę lub zaburzenia zdrowia psychicznego oraz osoby zmarginalizowane i niedofinansowane należą do osób najbardziej narażonych na ekstremalne upały (WHO Europe, 2021). Zwiększone rekreacyjne wykorzystanie jednolitych części wód podczas upałów, w połączeniu z wyższymi temperaturami wody, zwiększa ryzyko niektórych chorób przenoszonych przez wodę, takich jak wirusoza. Wysokie temperatury i ogólnie rosnące zaniepokojenie zmianą klimatu mogą również powodować złe zdrowie psychiczne (EU-OSHA, 2025).  

Wiek, istniejące wcześniej schorzenia i deprywacja społeczna są kluczowymi czynnikami, które sprawiają, że ludzie mogą doświadczać bardziej niekorzystnych skutków zdrowotnych związanych z upałami i ekstremalnymi temperaturami (Biuro Regionalne WHO dla Europy, 2018). Inne grupy szczególnie narażone na większe ryzyko to osoby z chorobami przewlekłymi (takimi jak choroby układu krążenia, zaburzenia układu hormonalnego, zaburzenia zdrowia psychicznego, zaburzenia metaboliczne i zaburzenia nerek), kobiety w ciąży, małe dzieci, pracownicy terenowi, osoby mieszkające w środowisku miejskim w środowiskach ubogich społecznie i ekonomicznie, migranci i podróżni. Oprócz zmiany klimatu starzenie się społeczeństwa i urbanizacja silnie wpływają na związek między temperaturami a zdrowiem w regionie europejskim WHO (Biuro Regionalne WHO dla Europy, 2021).

Obserwowane efekty

Aż 95 % ofiar śmiertelnych związanych z ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi i klimatycznymi odnotowanych w Europie w latach 1980–2023 było związanych z falami upałów (EEA, 2024a). W 2022 r. oszacowano, że od 60 000 do 70 000 osób w Europie zmarło z powodu upałów (Ballester i in., 2023; Ballester i in., 2024). W 2023 r. w całej Europie oszacowano prawie 48 000 zgonów związanych z upałem (Gallo i in., 2024). Skutki cieplne stanowią również dodatkowe obciążenie dla już rozciągniętych europejskich systemów opieki zdrowotnej. Na przykład w Portugalii liczba przyjęć do szpitali wzrosła o 19 % w dniach fali upałów w latach 2000–2018 (Alho i in., 2024). Skutki globalnego ocieplenia są już odczuwalne: połowę zgonów związanych z upałem w Europie latem 2022 r. przypisano antropogenicznej zmianie klimatu (Beck i in., 2024). Według europejskiej oceny ryzyka związanego z klimatem ryzyko związane z ciepłem dla ogółu ludności jest już na krytycznym poziomie w Europie Południowej (EEA, 2024b).

Ponadto cechy środowiska zbudowanego wpływają na narażenie ludności na ciepło. Prawie połowa szpitali i szkół w europejskich miastach znajduje się na obszarach o silnych efektach miejskich wysp ciepła (> 2°C), co oznacza, że ich szczególnie narażeni użytkownicy i pracownicy są narażeni na wysokie temperatury. 

Upośledzenie zdrowia i dobrego samopoczucia podczas fal upałów może zmniejszyć podaż pracy i wydajność pracy, a także może być związane z wypadkami przy pracy i urazami. Zmniejszenie to prowadzi do szerszych skutków gospodarczych i finansowych w najbardziej dotkniętych regionach.

Przewidywane efekty

Przewiduje się, że wysokie temperatury i fale upałów wzrosną w przyszłości, zwłaszcza w Europie Południowej. W europejskiej ocenie ryzyka związanego z klimatem (EUCRA) poziom ryzyka dla zdrowia ludzkiego wynikającego z ciepła w drugiej połowie stulecia określono jako „katastrofalny”, w związku z czym wezwano do podjęcia pilnych działań (EEA, 2024b). Nawet jeśli globalne ocieplenie ograniczy się do poziomu 1,5 °C, oczekuje się, że do końca stulecia 100 mln osób w UE i Zjednoczonym Królestwie będzie doświadczać ekstremalnych fal upałów rocznie; dziesięciokrotny wzrost w porównaniu ze scenariuszem odniesienia na lata 1981–2010 (Naumann i in., 2020). 

Prognozuje się, że odsetek osób starszych w UE w wieku powyżej 65 lat wzrośnie z 21,6 % w 2024 r. do 32,5 % do 2100 r. (Eurostat, 2025 r.), co zwiększy ryzyko narażenia na ciepło i śmiertelności związanej z ciepłem. Zgodnie z bazą dowodową w EUCRA, bez dostosowania się, oraz biorąc pod uwagę oczekiwane zmiany demograficzne, przewiduje się, że śmiertelność związana z ekstremalnymi upałami w UE wzrośnie 10-krotnie poniżej poziomu globalnego ocieplenia wynoszącego 1,5 °C, ale ponad 30-krotnie przy poziomie globalnego ocieplenia wynoszącym 3 °C. Odpowiada to prawdopodobnie setkom tysięcy zgonów spowodowanych upałem do końca stulecia. Wpływ na śmiertelność i zachorowalność będzie najwyższy w Europie Południowej (EEA, 2024b).

OdpowiedziP olicy

Zapobieganie upałom wymaga szeregu działań na różnych poziomach, w tym meteorologicznych systemów wczesnego ostrzegania, terminowego doradztwa publicznego i medycznego, poprawy warunków mieszkaniowych i urbanistycznych (np. zapewnienie zazieleniania obszarów miejskich), zapewnienia gotowości systemów opieki zdrowotnej i społecznej do działania oraz dostosowania warunków pracy w okresach upałów. Na szczeblu UE rozporządzenie w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia (UE) 2022/2371 wzmacnia planowanie gotowości i reagowania państw członkowskich i UE, w tym w odniesieniu do zdarzeń związanych z klimatem, takich jak ekstremalne upały.

Wpływ ciepła na zdrowie ludzkie jest dostrzegany w dużej części krajowych polityk w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i krajowych strategii zdrowotnych. Jednak zgodnie z europejską oceną ryzyka związanego z klimatem poziom gotowości polityki do ogrzewania dla całej Europy ocenia się jako średni ze względu na różne podejścia stosowane do szacowania obciążenia śmiertelnością związaną z upałem w poszczególnych państwach członkowskich oraz aspekty sprawiedliwości społecznej, których często brakuje w polityce przystosowania się do zmianyklimatu ( EEA, 2024b).

Plany działania w zakresie zdrowia cieplnego (HHAP) uznaje się za kluczowe narzędzie ograniczania liczby zgonów i zapobiegania innym skutkom dla zdrowia w okresach wysokich temperatur. Celem HHAP jest przypisanie obowiązków w przypadku awarii cieplnej, a także zaplanowanie zarówno działań krótkoterminowych (takich jak wydawanie ostrzeżeń pogodowych i porad dotyczących zachowania), jak i długoterminowych ulepszeń w mieszkalnictwie i urbanistyce w celu zmniejszenia narażenia na ciepło (WHO Europe, 2021). W 2024 r. 21 z 38 państw EOG posiadało plany działania w zakresie zdrowia cieplnego (HHAP), a kolejne cztery opracowywały HHAP. Zaleca się dalszy rozwój, ocenę i przegląd HHAP, ze szczególnym uwzględnieniem grup szczególnie wrażliwych, aby lepiej przygotować kraje na przyszłe ekstremalne upały (EEA, 2024c). Wszystkie państwa EOG–38 podpisały deklarację z siódmej konferencji ministerialnej w sprawie środowiska i zdrowia („deklaracja budapeszteńska”), w której zobowiązały się do „opracowania i aktualizacji planów działania w zakresie zdrowia cieplnego, aby skutecznie zapobiegać zagrożeniom dla zdrowia związanym z ciepłem, przygotowywać się na nie i reagować na nie, przy jednoczesnym dostosowaniu planowania urbanistycznego w celu przeciwdziałania skutkom miejskich wysp ciepła, z uwzględnieniem kompetencji różnych poziomów sprawowania rządów” (WHO Europe, 2023).

Zagrożenia dla zdrowia związane z klimatem w miejscu pracy, w tym stres cieplny, uwzględniono w strategicznych ramach UE dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy (2021–2027), w których określono kluczowe priorytety i obszary interwencji w celu zapewnienia bezpiecznych i zdrowych warunków pracy w obliczu pojawiających się wyzwań, w tym wyzwań związanych ze zmianą klimatu i ciepłem w pracy. W szczególności w odniesieniu do wysokich temperatur w maju 2023 r. EU-OSHA opublikowała wytyczne dotyczące ciepła w miejscu pracy. Komisja Europejska ocenia obecnie kwestię ciepła w miejscu pracy w kontekście trwającego przeglądu dyrektywy 89/654/EWG w sprawie miejsc pracy. W listopadzie 2024 r. Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy przyjął opinię „Zmianaklimatu – ekstremalne warunki pogodowe”,w której zalecił dalsze działania w zakresie ciepła w miejscu pracy. W grudniu 2024 r. Komitet Starszych Inspektorów Pracy (SLIC) Komisji Europejskiej powołał grupę roboczą ds. czynników fizycznych w celu wsparcia Komitetu Starszych Inspektorów Pracy w promowaniu spójności w egzekwowaniu unijnych dyrektyw BHP dotyczących narażenia na ryzyko fizyczne również w obszarze ekstremalnych temperatur oraz w celu określenia wpływu zmiany klimatu na bezpieczeństwo i zdrowie pracowników we wszystkich sektorach.   

W kompleksowym podejściu Komisji Europejskiej do zdrowia psychicznego (2023 r.) podkreślono potrzebę uwzględnienia czynników stresogennych związanych ze środowiskiem i klimatem, takich jak ekstremalne upały, w działaniach na rzecz zdrowia i dobrostanu psychicznego we wszystkich grupach ludności.

Patrząc w przyszłość, w oparciu o pierwszą EUCRA i komunikat Komisji Europejskiej pt. „Zarządzanie ryzykiem klimatycznym – ochrona ludzi i dobrobytu”, nadchodząca europejska inicjatywa na rzecz odporności na zmianę klimatu i zarządzania ryzykiem jest obecnie opracowywana w celu ustanowienia bardziej ambitnego, kompleksowego i spójnego podejścia UE do odporności na zmianę klimatu i gotowości na nią, obejmującego państwa członkowskie i szczebel UE. W ramach inicjatywy, która ma zostać przyjęta pod koniec 2026 r., priorytetowo potraktowana zostanie ochrona zdrowia i dobrostanu ludzi w odpowiedzi na rosnące ryzyko związane ze zmianą klimatu, w tym ekstremalne i długotrwałe upały, na przykład poprzez zapewnienie regularnych ocen ryzyka opartych na podstawach naukowych oraz zapewnienie dostępnych narzędzi dla społeczeństwa i decydentów.

FInformacje ourterze

Odniesienia

Language preference detected

Do you want to see the page translated into ?

Exclusion of liability
This translation is generated by eTranslation, a machine translation tool provided by the European Commission.