Kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu (TBE) jest zakażeniem wirusowym, które może wpływać na ośrodkowy układ nerwowy. Wirus (TBEV) jest przenoszony głównie przez zakażone kleszcze, ale może również zarażać ludzi poprzez spożywanie niepasteryzowanego mleka. Podczas gdy jedna trzecia wszystkich zakażonych osób nie cierpi na objawy choroby, TBEV może dotykać pacjentów poważnie i czasami z długotrwałymi konsekwencjami. W Europie liczba zakażeń TBE rośnie. Zmiany klimatyczne przyczyniają się do tej ewolucji, ponieważ mogą powiększać populacje kleszczy i przesuwać ich rozmieszczenie na północ i na wyższe wysokości.

Wskaźnik notyfikacji TBE (mapa) i zgłoszone przypadki (wykres) w Europie
_{Źródło: ECDC, 2023 r., Atlas nadzoru chorób zakaźnych}

_Uwagi:

_{Mapa i wykres pokazują dane dotyczące_{państw członkowskich EOG}},_{z wyłączeniem}_{Islandii, Liechtensteinu, Malty, Portugalii, Szwajcarii i}_{Türkiye ze względu na}_brak_danych._{Granice i nazwy przedstawione na tej mapie nie oznaczają oficjalnego zatwierdzenia lub akceptacji przez Unię Europejską.}_{Choroba podlega zgłoszeniu na szczeblu UE},_ale_{okres sprawozdawczy różni się w poszczególnych krajach}_._{Gdy państwa zgłaszają przypadki zerowe,_{wskaźnik powiadomienia}}_o_{n na mapie jest}_pokazany_{jako „0”. Jeżeli państwa nie zgłosiły choroby w danym roku,}_wskaźnikten_{nie jest widoczny}_{_{na mapie}i jest oznaczony jako „niezgłoszony” (ostatnio zaktualizowany w}_maju_{202 r.}₃_).

Źródło i transmisja

Kleszcze Ixodes są odpowiedzialne za większość transmisji TBEV na ludzi. Są one rozpowszechnione w całej Europie, gdzie powodują zakażenia ogniskowe (ECDC, 2022). Młode kleszcze zazwyczaj żywią się małymi gatunkami gryzoni, które są głównymi żywicielami TBEV, podczas gdy dorosłe kleszcze żywią się większymi zwierzętami. Po zakażeniu kleszcze mogą pozostać zakaźne do końca życia i przekazywać TBE ludziom i dużym zwierzętom, takim jak kozy, krowy, owce, jelenie i świnie. Czasami wirus rozprzestrzenia się na ludzi poprzez spożywanie niepasteryzowanego mleka zwierzęcego. TBEV może nawet przetrwać w kwaśnym środowisku ludzkiego żołądka (Dörrbecker i in., 2010; Leonova i in., 2014 r.; Kříha i in., 2021; CDC, 2022 R.).

Skutki dla zdrowia

Jedna trzecia osób z zakażeniem TBE nie doświadcza żadnych objawów. U tych, którzy chorują, objawy pojawiają się od kilku dni do miesiąca po ukąszeniu kleszcza lub kilka dni po infekcji przenoszonej przez mleko. TBEV może powodować zapalenie mózgu (zapalenie mózgu) i rdzenia kręgowego (zapalenie opon mózgowych). Początkowe objawy obejmują gorączkę, ból głowy, wymioty i ogólne osłabienie. Po nich może nastąpić okres, w którym początkowe objawy łagodzą się, zanim pojawią się poważne objawy. Poważniejsze objawy to zamieszanie, utrata koordynacji, trudności z mówieniem, osłabienie kończyn i drgawki. Nasilenie i czas trwania choroby zależą od szczepu wirusa, którym pacjent jest zakażony (Bogovic i in., 2010).

Zachorowalność w Europie

W państwach członkowskich EOG (z wyłączeniem Cypru, Islandii, Liechtensteinu, Malty, Portugalii, Szwajcarii i Türkiye ze względu na brak danych) w latach 2012–2021:

27,347 przypadków
Do 2017 r. długoterminowa tendencja w zakresie zakażeń była stabilna, z kilkoma latami z większą liczbą zakażeń, które mogły być związane z korzystnymi warunkami środowiskowymi. Od 2017 r. liczba zgłoszonych przypadków TBE stopniowo wzrastała.

(ECDC, 2016–2022)

Rozłożenie na populację

Grupa wiekowa z najwyższym wskaźnikiem chorób w Europie: 45–64 lata
Wskaźniki zakażeń są wyższe wśród mężczyzn niż kobiety, prawdopodobnie związane z większą ekspozycją podczas aktywności na świeżym powietrzu i niższym postrzeganiem ryzyka wśród mężczyzn

(ECDC, 2016–2022)

Wrażliwość na klimat

Odpowiedniość klimatyczna

Kleszcze Ixodes wymagają temperatury otoczenia powyżej 7 °C i wilgotności powyżej 85 % do rozmnażania (Petri i in., 2010). Jednak kleszcze mogą przetrwać temperatury od 3 do 28 °C i są najbardziej aktywne między 6 a 15 °C. Temperatura powyżej 28 °C zmniejsza aktywność kleszcza lub prowadzi do odwodnienia i śmierci.

Sezonowość

W Europie większość zakażeń występuje między majem a listopadem, a szczyt między czerwcem a sierpniem, kiedy temperatury są najwyższe. Nie ma dowodów na zmianę struktury sezonowej (ECDC, 2016–2022).

Wpływ zmiany klimatu

Oczekuje się, że populacje kleszczyIxodes dostosują się do zmieniającego się klimatu, zmieniając swoje wzorce dystrybucji zgodnie z odpowiednim zakresem temperatur. Infekcje TBE rosną wraz z większą ilością opadów i wyższymi temperaturami, co oznacza łagodniejsze zimy, cieplejsze źródła i dłuższe ciepłe okresy (Gilbert, 2021). Wyższe temperatury przyspieszają rozwój kleszczy, zwiększają produkcję jaj, zwiększają gęstość zaludnienia i przesuwają zasięg geograficzny na północ i na wyższe wysokości. Dodatkowo cieplejsza pogoda może prowadzić do większych populacji gryzoni, a tym samym do bardziej aktywnych kleszczy, co powoduje zwiększone ryzyko zakażenia TBE u ludzi (Lukan i in., 2010). Ze względu na zmianę klimatu przewiduje się, że liczba przypadków TBE wzrośnie na obszarach górskich powyżej 500 m n.p.m. (Lukan i in., 2010 r.), a w szczególności w północnych krajach Europy, takich jak Finlandia, Niemcy, Rosja, Szkocja, Słowenia, Norwegia i Szwecja (Lindgren i Gustafson, 2001).

Profilaktyka i leczenie

Zapobieganie

Aktywne monitorowanie i nadzór nad kleszczami, przypadkami chorób i środowiskiem (np. nadzór nad TBE w Czechach)
Ochrona osobista: odzież z długim rękawem i dopasowana, środki odstraszające kleszcze, unikając siedlisk kleszczy
Szczepienie
Pasteryzacja mleka przeznaczonego do spożycia

Leczenie

Brak konkretnej i skutecznej terapii przeciwwirusowej

Linki do dalszych informacji

Referencje

Bogovic, P. et al., 2010, Jakie może wyglądać kleszczowe zapalenie mózgu: Objawy przedmiotowe i podmiotowe, Medycyna podróżna i choroba zakaźna 8(4), 246-250. https://doi.org/10.1016/j.tmaid.2010.05.011

CDC, 2022, Centra Kontroli i Prewencji Chorób, https://www.cdc.gov. Ostatni dostęp – sierpień 2022 r.

Dörrbecker, B., et al., 2010, wirus zapalenia mózgu przenoszonego przez Tick oraz odpowiedź immunologiczna żywiciela ssaków, Travel Medicine and Infectious Disease 8(4), 213–222. https://doi.org/10.1016/j.tmaid.2010.05.010

ECDC, 2016–2022, Roczne sprawozdania epidemiologiczne za lata 2014–2020 – Tick-borne encephalitis. Dostępne na stronie https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/monitoring/all-annual-epidemiological-reports. Ostatni dostęp miał miejsce w maju 2023 r.

ECDC, 2022, Ixodes ricinus – obecny znany rozkład: Marzec 2022r. Dostępne na stronie https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/ixodes-ricinus-current-known-distribution-march-2022. Ostatni dostęp miał miejsce w grudniu 2022 r.

ECDC, 2023 r., Atlas nadzoru chorób zakaźnych. Dostępne na stronie https://atlas.ecdc.europa.eu/public/index.aspx. Ostatni dostęp miał miejsce w maju 2023 r.

Gilbert, L., 2021, The Impacts of Climate Change on Ticks and Tick-Borne Disease Risk, Annual Review of Entomology 66(1), 373-388. https://doi.org/10.1146/annurev-ento-052720-094533)

Kříha, M. F. et al., 2021, Co wiemy i jeszcze nie wiemy o kleszczowym zapaleniu mózgu?, Epidemiology, Microbiology, Immunology 70(3), 189–198.

Leonova, G. N. i in., 2014, Charakter replikacji przenoszonych przez kleszcze szczepów wirusa zapalenia mózgu wyizolowanych od mieszkańców rosyjskiego Dalekiego Wschodu z niepozornymi i klinicznymi formami zakażenia, Virus Research 189, 34–42. https://doi.org/10.1016/j.virusres.2014.04.004

Lindgren, E. i Gustafson, R., 2001, Tick-borne encephalitis in Sweden and climate change, The Lancet 358(9275), 16–18. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(00)05250-8

Lukan, M. et al., 2010, Climate Warming and Tick-borne Encephalitis, Slovakia, Emerging Infectious Diseases 16(3), 524–526. https://doi.org/10.3201/eid1603.081364

Petri, E. et al., 2010, Tick-borne encephalitis (TBE) trends in epidemiology and current and future management, Travel Medicine and Infectious Disease 8(4), 233–245. https://doi.org/10.1016/j.tmaid.2010.08.001