eea flag

Chikungunya jest przenoszona na ludzi przez komary zakażone wirusem chikungunya (CHIKV). Na całym świecie choroba dotyka ponad milion osób rocznie. W Europie chikungunya rozprzestrzenia się głównie przez podróżnych. Choroba ma podobne objawy (bóle gorączki i stawów) jak niektóre inne choroby wirusowe o nakładającym się rozkładzie geograficznym, takie jak denga. Dlatego wielu pacjentów jest błędnie diagnozowanych, a skutki społeczno-ekonomiczne i całkowite obciążenie chorobami są prawdopodobnie niedoszacowane (Kam i in., 2015).

Wskaźnik notyfikacji chikungunya (mapa) i zgłoszone przypadki (wykres) w Europie

Źródło: ECDC, 2023 r., Atlas nadzoru chorób zakaźnych

Uwagi:

Mapa i wykres pokazują dane dla państw członkowskich EOG, z wyłączeniem Bułgarii, Cypru, Danii, Islandii, Norwegii, Szwajcarii i Türkiye ze względu na brak danych. Granice i nazwy przedstawione na tej mapie nie oznaczają oficjalnego zatwierdzenia lub akceptacji przez Unię Europejską. Granice i nazwy przedstawione na tej mapie nie oznaczają oficjalnego zatwierdzenia lub akceptacji przez Unię Europejską.

Choroba podlega zgłoszeniu na szczeblu UE,ale okres sprawozdawczy różni się w poszczególnych krajach.

Gdy państwa zgłaszają przypadki zerowe, wskaźnik powiadamiania na mapie jest wyświetlany jako „0”. Jeżeli państwa nie zgłosiły choroby w danym roku, wskaźnik ten nie jest widoczny na mapie i jest oznaczony jako „niezgłoszony” (ostatnio zaktualizowany w kwietniu 2023 r.).

Źródło i transmisja

CHIKV jest przede wszystkim przenoszony między ludźmi za pośrednictwem komarów Aedes. Te komary gryzą w świetle dziennym, ze szczytami aktywności wczesnym rankiem i późnym popołudniem. Niezakażony komar może zarazić się wirusem, gdy żywi się zakażoną osobą lub zwierzęciem. Po krótkim okresie replikacji wirusa, zakażony komar może następnie przenosić wirusa na niezakażonych ludzi z ugryzieniem (Tsetsarkin i in., 2016) i pozostaje zakaźny do końca życia (Mbaika i in., 2016). W porównaniu z innymi wirusami przenoszonymi przez komary, CHIKV może szybciej przenieść się do nowego gospodarza z pełnym cyklem transmisji – od człowieka do komarów i z powrotem do innego człowieka – występującym w mniej niż tydzień. W Europie po raz pierwszy w 2007 r. w północno-wschodnich Włoszech odnotowano transmisję lokalną. Większość przypadków w Europie (> 90 %) dotyczy podróży.

Spośród gatunków komarów Aedes obecnych w Europie, Ae. albopictus – azjatycki komar tygrysa – jest odpowiedzialny za większość transmisji CHIKV i największe ogniska choroby. E.lubpictuszostał po raz pierwszy wykryty w Europie w 1979 r. i jest obecnie obecny w 28 krajach europejskich (ECDC, 2021b). Gatunek rozwija się w szerszym zakresie geograficznym niż Ae. Aegypti – komar żółtej gorączki – który jest również skutecznym wektorem, ale nadal dość rzadkim w Europie i na obszarach sąsiednich. Niemniej jednak ma siedzibę na Maderze (Portugalia), południowej Rosji i Gruzji i została wprowadzona na Türkiye, na Wyspach Kanaryjskich (Hiszpania) i na Cyprze (ECDC, 2021a; Miranda i in., 2022).

Skutki dla zdrowia

Chikungunya może objawiać się jako ostra choroba, z której pacjenci mogą szybko wyzdrowieć (w mniej niż dwa tygodnie) lub która może przejść do przewlekłej choroby, która trwa od tygodni do lat. Zwykle pacjenci zaczynają chorować 4-8 dni po ukąszeniu komara. Choroba powoduje nagłą wysoką gorączkę, często w połączeniu z bolesnymi stawami, wymagającą odpoczynku w łóżku. Ponadto pacjenci mogą cierpieć na opuchnięte kostki i nadgarstki, bolesne mięśnie, bóle głowy, wysypki, nudności lub zmęczenie (WHO, 2022). Większość zakażonych osób cierpi tylko delikatnie, a około 15 % nie wykazuje żadnych objawów. W tych przypadkach pełne wyzdrowienie jest powszechne i uważa się, że odporność na CHIKV jest przez całe życie. Jednak, gdy choroba jest poważna, pacjenci mogą być hospitalizowani z powodu ciężkich wysypek skórnych, infekcji neurologicznych, stanów zapalnych mięśni sercowych, infekcji wątroby, a nawet niewydolności wielonarządowej. Takie poważne powikłania są raczej rzadkie, ale dla niemowląt lub starszych chikungunya może zagrażać życiu (Burt i in., 2017).

Zachorowalności

W państwach członkowskich EOG (z wyjątkiem Bułgarii, Cypru, Danii, Islandii, Norwegii, Szwajcarii i Türkiye ze względu na brak danych) w latach 2008–2021:

  • 3671 przypadków, z czego > 90 % to przypadki przywozu (ECDC, 2023 r.)
  • Wskaźnik powiadomień UE/EOG był poniżej 1 przypadków na 100000 mieszkańców w 2020 r.
  • Rzadko kończy się śmiertelność: nie odnotowano jeszcze zgonów związanych z chikungunyą w Europie
  • W latach 2015–2019 liczba spraw wahała się co roku między 111 w 2018 r. a 534 w 2015 r., bez wyraźnej tendencji. W latach 2020 i 2021 zgłoszono jedynie 59 i 13 przypadków. Te niskie liczby są prawdopodobnie związane ze środkami dotyczącymi COVID-19 i niedostateczną sprawozdawczością.
  • Miejscowe przenoszenie chikungunya jest rzadkie w Europie, ale przypadki nabyte lokalnie odnotowano we Francji i we Włoszech w 2017 r. (odpowiednio 17 i 277 przypadków), we Francji w 2014 r. (11 przypadków) i 2010 r., a we Włoszech w 2007 r.

(ECDC, 2014–2022)

Rozłożenie na populację

  • Grupa wiekowa z najwyższym wskaźnikiem chorób w Europie: 25–64 lata (ECDC, 2014–2022)
  • Grupy zagrożone ciężkim przebiegiem choroby: niemowlęta, osoby starsze, osoby z wcześniej istniejącym stanem zdrowia
  • Grupy podwyższonego ryzyka zakażenia: pracownicy migrujący i podróżni

Wrażliwość na klimat

Odpowiedniość klimatyczna

Komar Ae. lubpictus, najważniejszy wektor CHIKV, może przetrwać w szerokim zakresie warunków klimatycznych i został znaleziony na wysokościach do 1 200 m n.p.m. Jego jaja są bardzo odporne zarówno na wysokie, jak i niskie temperatury, a także na przedłużające się okresy suszy. Łagodne zimy z minimalnymi temperaturami -5 °C umożliwiają ustanowienie stabilnej populacji komarów (Waldock i in., 2013), podobniejak ulewne opady deszczu i powodzie na początku lata, które ustanawiają miejsca hodowli komarów (Tran i in., 2013). Optymalna średnia temperatura dla transmisji CHIKV wynosi 27 °C, przy której obciążenie wirusowe w ślinie Ae.albopictus jest najwyższe (Alto i in., 2018). Komary te są jednak w stanie przenosić CHIKV nawet w temperaturze 20 °C, co potwierdza przydatność klimatu europejskiego dla tego wektora CHIKV (Mercier i in., 2022). A.aegypti– mniej ważny gatunek komarów z potencjałem przenoszenia chikungunya w Europie – ma węższą tolerancję temperaturową i nie przeżywa temperatury poniżej 4 °C (Brady i in., 2013). Z drugiej strony, gatunek ten i ładunek wirusowy w ślinie jest stosunkowo niewrażliwy na zmiany temperatury dobowej (Alto i in., 2018).

Sezonowość

W Europie nie ma wyraźnej sezonowej tendencji w liczbie przypadków chikungunya. W niektórych latach przypadki te odzwierciedlają zwiększoną transmisję wirusa w prawdopodobnych krajach zakażenia ze względu na warunki klimatyczne sprzyjające aktywności wektorów i replikacji wirusa w tym konkretnym okresie roku. W mniejszym stopniu również zróżnicowanie liczby podróżnych dostosowawczych przyczynia się do sezonowości między przypadkami związanymi z podróżą (ECDC, 2014–2022).

Wpływ zmiany klimatu

Zmiany klimatyczne w Europie, w tym wyższe średnie temperatury, wilgotność i intensywność opadów, prowadzą do lepszej przydatności klimatycznej do Ae.lubpictus, a tym samym do większego ryzyka zakażeń chikungunya w większości części Europy (Jourdain i in., 2020; Mercier i in., 2022). Przydatność klimatyczna do przenoszenia chikungunya w Europie wzrosła już w ostatnich dziesięcioleciach, a w przyszłości oczekuje się dalszego wzrostu zarówno wskaźnika przydatności komara tygrysa, jak i długości jego aktywnego sezonu w kilku krajach. Wyższe temperatury prowadzą do korzystniejszych warunków reprodukcji komarów, zwiększonej szybkości wylęgu jaj i szybszego rozwoju larwA. lubpictus, a także dłuższych sezonów aktywnych dla komarów. Powoduje to większe populacje komarów i więcej ukąszeń komarów. Ponadto wyższe średnie temperatury latem sprzyjają replikacji wirusa w komarach. Oczekuje się, że wyższa wilgotność wydłuży żywotność komarów (Marini i in., 2020). Badanie okolic Renu i Renu wykazało, że środowiska te są gorącymi punktami aktywności komarów i ognisk chorób w Europie (Tjaden i in., 2017). W całej Europie Środkowej, szczególnie we Francji i we Włoszech, oczekujesię, że populacja komarów Ae. lubpictus zostanie ustalona. Stabilną populację Ae. albopictus stwierdzono już na wysokościach powyżej 900 m n.p.m. w środkowych Włoszech, gdzie temperatury w zimie spadają do -5 °C. Oczekuje się, że komary rozprzestrzenią się na jeszcze wyższe regiony w przyszłości (Romiti i in., 2022) i na północ (Peach i in., 2019). Jednak w innych krajach, które obecnie mają odpowiednie warunki dla populacji komarów, takich jak północne Włochy, spodziewany wzrost susz letnich zmniejsza przydatność siedlisk dla komarów tygrysów (Tjaden i in., 2017).

Na kontynencie europejskim spodziewana jest również ekspansja populacji komarów Ae.aegypti. Gatunek ten ma węższy preferowany zakres temperatur i skorzysta głównie ze wzrostu temperatury, który sprawi, że klimat Europy będzie bardziej odpowiedni do jego przetrwania (Medlock i Leach, 2015).

Profilaktyka i leczenie

Zapobieganie

  • Ochrona osobista: ubrania z długim rękawem, środki odstraszające komary, sieci lub ekrany oraz unikanie siedlisk komarów
  • Kontrola komarów: zarządzanie środowiskowe, np. minimalizacja możliwości hodowlanych w otwartych wodach naturalnych i sztucznych oraz środki biologiczne lub chemiczne (np. zob. działalność grupy działań zwalczania komarów w Niemczech)
  • Podnoszenie świadomości na temat objawów choroby, przenoszenia chorób i ryzyka zgryzienia komarów
  • Aktywne monitorowanie i nadzór nad komarami, przypadkami chorób i środowiskiem (np. zob. studia przypadków inicjatywy„Mückenatlas” lub projektu EYWA)
  • Szczepionki są w fazie badań klinicznych, ale nie są jeszcze gotowe do użycia

Leczenie

  • Brak konkretnej i skutecznej terapii przeciwwirusowej
  • Nawadnianie i odpoczynek w łóżku
  • W ciężkich przypadkach: leki przeciwbólowe, leki zmniejszające gorączkę lub leczenie zapalenia stawów

Referencje

Alto, B. W. i in., 2018, Diurnal Temperature Range and Chikungunya Virus Infection in Invasive Mosquito Vectors, Journal of Medical Entomology 55(1), 217–224. https://doi.org/10.1093/jme/tjx182

Brady, O. J. et al., 2013, Modelowanie dorosłych Aedes aegypti i Aedes albopictus przeżycia w różnych temperaturach w warunkach laboratoryjnych i polowych, pasożyty i wektory 6(351), 1-11. https://doi.org/10.1186/1756-3305-6-351

Burt, F. J. i in., 2017, wirus Chikungunya: Aktualizacja na temat biologii i patogenezy tego wyłaniającego się patogenu, The Lancet Infectious Diseases 17(4), e107–e117. https://doi.org/10.1016/S1473-3099(16)30385-1

ECDC, 2021a, Aedes aegypti – aktualna znana dystrybucja: Marzec 2021r. Dostępne na stronie https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/aedes-aegypti-current-known-distribution-march-2021. Ostatni dostęp miał miejsce w grudniu 2022 r.

ECDC, 2021b, Aedes albopictus – obecny znany rozkład: Marzec 2021r. Dostępne na stronie https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/aedes-albopictus-current-known-distribution-march-2021. Ostatni dostęp miał miejsce w grudniu 2022r.

ECDC, 2014–2022, roczne sprawozdania epidemiologiczne za lata 2012–2020 – choroba wirusowa Chikungunya. Dostępne na stronie https://www.ecdc.europa.eu/en/all-topics-z/chikungunya-virus-disease/surveillance-and-disease-data/annual-epidemiological-reports. Ostatni dostęp do kwietnia 2023 r.

ECDC, 2023 r., Atlas nadzoru chorób zakaźnych. Dostępne na stronie https://atlas.ecdc.europa.eu/public/index.aspx. Ostatni dostęp do kwietnia 2023 r.

Jourdain, F. et al., 2020, Od importu do transmisji autochtonicznej: Przyczyny pojawienia się chikungunya i dengi w strefie umiarkowanej, PLOS Neglected Tropical Diseases 14(5), e0008320. https://doi.org/10.1371/journal.pntd.0008320

Kam, Y.-W. i in., 2015, Sero-Prewalence and Cross-Reactive of Chikungunya Virus specific Anti-E2EP3 Antibody in Arbovirus-Infected Patients, PLoS Neglected Tropical Diseases 9(1), e3445. https://doi.org/10.1371/journal.pntd.0003445

Marini, G. et al., 2020, Wpływ temperatury na dynamikę cyklu życia Aedes albopictus Population Established at Temperate Latitudes: Eksperyment laboratoryjny, Insects 11(11), 808. https://doi.org/10.3390/insects11110808

Mbaika, S. et al., 2016, Kompetencje wektorowe Aedes aegypti w przenoszeniu wirusa Chikungunya: Wpływ i wpływ temperatury inkubacji zewnętrznej na rozprzestrzenianie się i częstość zakażeń, Virology Journal 13(114), 1–9. https://doi.org/10.1186/s12985-016-0566-7

Medlock, J. M. i Leach, S. A., 2015, Wpływ zmiany klimatu na ryzyko chorób przenoszonych przez wektory w Wielkiej Brytanii, The Lancet Infectious Diseases 15(6), 721–730. https://doi.org/10.1016/S1473-3099(15)70091-5

Mercier, A. et al., 2022, Wpływ temperatury na dengę i przenoszenie chikungunya przez komary Aedes albopictus, Scientific Reports 12(6973), 1-11. https://doi.org/10.1038/s41598-022-10977-4

Miranda, M. Á. i in., 2022, AIMSurv: Pierwszy ogólnoeuropejski zharmonizowany nadzór nad inwazyjnymi gatunkami komarów Aedes mających znaczenie dla chorób ludzkich przenoszonych przez wektory, Gigabyte 2022, 1–13. https://doi.org/10.46471/gigabyte.57

Peach, D. A. et al., 2019, Modelowane rozkłady Aedes japonicus japonicus i Aedes togoi (Diptera: Culicidae) w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Ameryce Łacińskiej, Journal of Vector Ecology 44(1), 119-129. https://doi.org/10.1111/jvec.12336

Romiti, F. et al., 2022, Aedes albopictus obfitość i fenologia wzdłuż gradientu altytudynalnego w regionie Lacjum (środkowe Włochy), Parasites Vectors 15(92), 1-11. https://doi.org/10.1186/s13071-022-05215-9

Tjaden, N. B. i in., 2017, Modelling the impact of global climate change on Chikungunya transmission in the 21st century, Scientific Reports 7(3813), 1-11. https://doi.org/10.1038/s41598-017-03566-3

Tran, A. et al., 2013, A Rainfall- and Temperature-Driven Abundance Model for Aedes albopictus Populations, International Journal of Environmental Research and Public Health 10(5), 1698–1719. https://doi.org/10.3390/ijerph10051698

Tsetsarkin, K. A. i in., 2016, transmisja międzygatunkowa i pojawienie się wirusa chikungunya, obecna opinia w sprawie Virology 16, 143–150. https://doi.org/10.1016/j.coviro.2016.02.007

Waldock, J. et al., 2013, The role of environmental variables on Aedes albopictus biology and chikungunya epidemiology, Pathogens and Global Health 107(5), 224–241. https://doi.org/10.1179/2047773213Y.0000000100

KTO (2022 R.). Światowa Organizacja Zdrowia, https://www.who.int/. Ostatni dostęp – sierpień 2022 r.

Linki do dalszych informacji

Language preference detected

Do you want to see the page translated into ?

Exclusion of liability
This translation is generated by eTranslation, a machine translation tool provided by the European Commission.