Ενέργεια

Βασικά μηνύματα

• Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τον τομέα της ενέργειας όσον αφορά την παραγωγή ενέργειας (τόσο μη ανανεώσιμη όσο και ανανεώσιμη) και τις συνθήκες εφοδιασμού. Στους κινδύνους περιλαμβάνονται τα μειωμένα ποσοστά απόδοσης όλων των τύπων σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, καθώς και οι ζημίες στις ενεργειακές υποδομές που προκαλούνται από ακραία φαινόμενα. Η ανθεκτικότητα του ενεργειακού τομέα στην κλιματική αλλαγή είναι καίριας σημασίας για τη δράση της ΕΕ για το κλίμα, κυρίως λόγω του ρόλου του στον μετριασμό ως μίας από τις κύριες πηγές ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
• Ο «ευρωπαϊκός νόμος για το κλίμα» και η δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % θα οδηγήσουν σε σημαντική απαλλαγή του ενεργειακού τομέα της ΕΕ από τις ανθρακούχες εκπομπές. Μολονότι δεν έχουν προταθεί ακόμη ειδικές δράσεις στη νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή, οι εν λόγω πολιτικές για το κλίμα είναι πιθανό να έχουν σημαντικές συνέπειες στις επιλογές προσαρμογής του τομέα. Με βάση τις πληροφορίες και τις κατευθυντήριες γραμμές της στρατηγικής της ΕΕ για την προσαρμογή και των εγγράφων της πολιτικής συνοχής, η Ευρώπη προτίθεται να επενδύσει ειδικά σε υποδομές ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή, ιδίως για τη δημιουργία υποδομών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
• Ενώ το Κοινό Κέντρο Ερευνών παρείχε μελέτες μοντελοποίησης για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της ενέργειας, καθώς και ευκαιρίες προσαρμογής για το ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα και την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή στο ενεργειακό σύστημα της Ευρώπης σήμερα και στο μέλλον, όπου αναλύθηκαν από τον ΕΟΠ, διάφορα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ έργα έρευνας και καινοτομίας προτείνουν λύσεις για την ενσωμάτωση της προσαρμογής σε αυτόν τον βασικό τομέα πολιτικής της ΕΕ.

Επιπτώσεις, τρωτά σημεία και κίνδυνοι

Frederic Laugier, EDF

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει το ενεργειακό σύστημα με πολλούς τρόπους, από τις αλλαγές στις εποχιακές και ετήσιες απαιτήσεις θέρμανσης και ψύξης έως τους κινδύνους και τις ευκαιρίες για την παραγωγή και τη διανομή ενέργειας. Οι κίνδυνοι περιλαμβάνουν μειώσεις των ποσοστών απόδοσης των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, περιορισμούς του νερού ψύξης και του νερού για τους υδροηλεκτρικούς σταθμούς. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή μπορεί να βλάψει τις ενεργειακές υποδομές λόγω ακραίων φαινομένων, συμπεριλαμβανομένων των παράκτιων και εσωτερικών πλημμυρών, των καταιγίδων και των δασικών πυρκαγιών.

Η ευρωπαϊκή εκτίμηση κλιματικών κινδύνων προσδιόρισε τον κίνδυνο διαταραχής της ενέργειας λόγω της θερμότητας και της ξηρασίας που επηρεάζουν την προσφορά και τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας ως τον πλέον επείγοντα που πρέπει να αντιμετωπιστεί, με τη Νότια Ευρώπη να αποτελεί περιοχή κομβικών σημείων. Η αξιολόγηση καταλήγει επίσης στο συμπέρασμα ότι οι κίνδυνοι για τον ενεργειακό εφοδιασμό μπορούν να κλιμακωθούν σε όλους τους κοινωνικούς τομείς και δραστηριότητες, απειλώντας την ασφάλεια, την οικονομική ευημερία και την ανθρώπινη υγεία.

Ο τομέας της ενέργειας δεν είναι μόνο επιρρεπής σε σημαντικά τρωτά σημεία που σχετίζονται με το κλίμα: είναι καίριας σημασίας για τη δράση της ΕΕ για το κλίμα, κυρίως λόγω του ρόλου της στον μετριασμό ως μιας από τις κύριες πηγές ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Δεδομένου αυτού του διττού ρόλου, η ενσωμάτωση της προσαρμογής σε αυτόν τον τομέα φαίνεται υψίστης σημασίας και αυτό λαμβάνεται δεόντως υπόψη στη στρατηγική προσαρμογής της ΕΕ για το 2021.

Πλαίσιο πολιτικής

Οι στρατηγικές κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον τομέα της ενέργειας καθορίζονται στο πλαίσιο του 2030 για το κλίμα και την ενέργεια και στην Ενεργειακή Ένωση. Τον Ιούνιο του 2021 το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε τον νέο ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα. Θεσπίζει νομοθετικά τον στόχο μιας κλιματικά ουδέτερης Ευρωπαϊκής Ένωσης έως το 2050, καθιστώντας έτσι τον τελικό στόχο νομικά δεσμευτική απαίτηση για πρώτη φορά. Η δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % (Fit for 55) της ΕΕ περιλαμβάνει προτάσεις πολιτικής που καθορίζουν την πορεία για τη φιλοδοξία της ΕΕ να εκπληρώσει τη συμβολή της στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού. Πρόκειται για την πρόταση της Επιτροπής σχετικά με τα νομοθετικά εργαλεία για την επίτευξη των στόχων που συμφωνήθηκαν στο ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα. Προτείνει επίσης λύσεις για τον τομέα της ενέργειας, οι οποίες πρέπει να εφαρμοστούν με τρόπο ανθεκτικό στην κλιματική αλλαγή.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε στις 18 Μαΐου 2022 το RepowerEU, ένα σχέδιο για την ελαχιστοποίηση της εξάρτησης της Ευρώπης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, το οποίο συμβάλλει επίσης στη διατήρηση της πορείας της ΕΕ προς το ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα. Το σχέδιο βασίζεται σε τρεις πυλώνες: εξοικονόμηση ενέργειας· διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού· και ταχεία υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων σε όλους τους τομείς με την επιτάχυνση της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας. Το σχέδιο προβλέπει σημαντικές επενδύσεις στην ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο και στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και στη δημιουργία ενός κορμού υδρογόνου σε επίπεδο ΕΕ. Το σχέδιο έχει επιπτώσεις στην προσαρμογή στον ενεργειακό τομέα της ΕΕ, καθώς η εφαρμογή των τριών πυλώνων θα μπορούσε να μειώσει τους κινδύνους που ενέχουν οι κλιματικές επιπτώσεις τόσο όσον αφορά τις ενεργειακές υποδομές εκτός της ΕΕ όσο και όσον αφορά τη συνολική έκθεση του ενεργειακού τομέα της ΕΕ στον κλιματικό κίνδυνο.

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία του 2020 θα οδηγήσει σε σημαντική απαλλαγή του ενεργειακού τομέα της ΕΕ από τις ανθρακούχες εκπομπές. Μολονότι αυτό είναι πιθανό να έχει σημαντικές συνέπειες στις επιλογές προσαρμογής του τομέα, η νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή δεν περιλαμβάνει ειδικό τμήμα για τον τομέα της ενέργειας, αλλά περιλαμβάνει αρκετές σχετικές συστάσεις. Η εστίαση στην ξηρασία, για παράδειγμα, περιλαμβάνει δράσεις προσαρμογής της διαχείρισης των υδάτων για τη λειτουργία υδροηλεκτρικών και θερμικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής. Η στρατηγική προσαρμογής συνιστά την ενσωμάτωση της στρατηγικής προσαρμογής στις διαδικασίες παρακολούθησης που απαιτούνται από τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα· και τονίζει τον ρόλο της αποδοτικής χρήσης των υδάτων στο πλαίσιο των κανονισμών για την ενεργειακή επισήμανση και την παραγωγή ενέργειας.

Ο τομέας της ενέργειας συνδέεται έμμεσα με άλλες δράσεις της στρατηγικής. Πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά την ολοκλήρωση με άλλες πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, ιδίως το κύμα ανακαινίσεων, το οποίο ασχολείται εκτενώς με τη χρήση ενέργειας στο δομημένο περιβάλλον, τα σχέδια δράσης για την κυκλική οικονομία και τη μηδενική ρύπανση, και τη στρατηγική για έξυπνη και βιώσιμη κινητικότητα, λόγω του ρόλου που διαδραματίζει η ενέργεια στη μεταποίηση και τις μεταφορές. Ομοίως, η ανάγκη για νέες επενδύσεις θωράκισης έναντι της κλιματικής αλλαγής που αναφέρεται στη στρατηγική ισχύει για όλες τις ενεργειακές υποδομές.

Τέλος, οι διασυνοριακές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που αναφέρονται στη στρατηγική έχουν σημασία για τη λειτουργία των διεθνών αγορών ενέργειας και τον ενεργειακό εφοδιασμό της ΕΕ. Η διαταραχή των λιμενικών υποδομών έχει σημασία για τη μεταφορά ενεργειακών καυσίμων, οι συγκρούσεις που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή έχουν σημασία για την ενεργειακή ασφάλεια και οι αλλαγές στις πολικές περιοχές που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή έχουν σημασία όσον αφορά τις νέες οδούς εφοδιασμού και την απόψυξη του μόνιμου πάγου που μπορεί να απειλήσει τις τοποθεσίες εξόρυξης ορυκτών καυσίμων και τους αγωγούς στην Αρκτική.

Μπορούν να αναμένονται επιπτώσεις για την προσαρμογή που προκύπτουν από την εξαγγελθείσα επανεξέταση του κανονιστικού πλαισίου για τις ενεργειακές υποδομές, συμπεριλαμβανομένου του κανονισμού ΔΕΔ-Ε, ώστε να διασφαλιστεί η συνοχή με τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας.

Όσον αφορά το κανονιστικό πλαίσιο για την ευπάθεια των ενεργειακών υποδομών ζωτικής σημασίας σε μείζονες απειλές, η οδηγία του 2008 για τις ευρωπαϊκές υποδομές ζωτικής σημασίας (ΕΥΖΣ) απαιτούσε από τα κράτη μέλη της ΕΕ να προστατεύουν τις υποδομές «ζωτικής σημασίας κοινωνικών λειτουργιών» από όλους τους κινδύνους και τις απειλές, αλλά δεν ανέφερε ειδικά εκείνους που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή. Προκειμένου να ληφθεί υπόψη η αύξηση της συνδεσιμότητας, της αλληλεξάρτησης και της διασυνοριακής λειτουργίας των υποδομών ζωτικής σημασίας, η οδηγία για την ανθεκτικότητα των κρίσιμων οντοτήτων (οδηγία CER) αντικατέστησε στις αρχές του 2023 την οδηγία ΕΠΠ. Βασικό σκεπτικό αυτής της νέας οδηγίας είναι ότι σε έναν πολύπλοκο και διασυνδεδεμένο κόσμο, η προστασία μόνο των περιουσιακών στοιχείων κρίθηκε ανεπαρκής για την πρόληψη διαταραχών και αλυσιδωτών επιπτώσεων. Η οδηγία CER προστατεύει τις ζωτικές κοινωνικές λειτουργίες της ΕΕ ενισχύοντας την ανθεκτικότητα των κρίσιμων οντοτήτων που παρέχουν βασικές υπηρεσίες. Η κλιματική αλλαγή αναφέρεται ρητά ως παράγοντας που αυξάνει τη συχνότητα και το μέγεθος των ακραίων καιρικών φαινομένων και, ως εκ τούτου, τον φυσικό κίνδυνο για τις υποδομές ζωτικής σημασίας, και τα κράτη μέλη υποχρεούνται να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα που απαιτούνται για την «πρόληψη συμβάντων, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη τη μείωση του κινδύνου καταστροφών και τα μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή». Οι ενεργειακές υποδομές για την ηλεκτρική ενέργεια, την τηλεθέρμανση και τηλεψύξη, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και το υδρογόνο περιλαμβάνονται ρητά στους στόχους των μέτρων πρόληψης που πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή δυνάμει της παρούσας οδηγίας.

Βελτίωση της βάσης γνώσεων

Η ευρωπαϊκή εκτίμηση κλιματικών κινδύνων 2024 παρέχει ολοκληρωμένη αξιολόγηση των σημαντικών κλιματικών κινδύνων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη σήμερα και στο μέλλον. Εντοπίζει 36 σημαντικούς κλιματικούς κινδύνους που απειλούν την ενεργειακή και επισιτιστική μας ασφάλεια, τα οικοσυστήματα, τις υποδομές, τους υδάτινους πόρους, τα χρηματοπιστωτικά συστήματα και την υγεία των ανθρώπων, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τον κίνδυνο για τον ενεργειακό τομέα.

Η έκθεση της IPCC AR6 WG II για την κλιματική αλλαγή 2022: Οι επιπτώσεις, η προσαρμογή και η ευπάθεια καλύπτουν τα τρωτά σημεία και τις επιλογές προσαρμογής για τον τομέα της ενέργειας σε διάφορα κεφάλαια. Επιπλέον, τα ενεργειακά συστήματα αποτελούν μία από τις τέσσερις βασικές μεταβάσεις συστημάτων γύρω από τις οποίες οργανώνεται στην έκθεση ο προσδιορισμός των προσαρμοστικών απαντήσεων στους αντιπροσωπευτικούς βασικούς κινδύνους. Για την αντιμετώπιση των κινδύνων που ενέχουν οι βασικές ενεργειακές υποδομές και δίκτυα, η έκθεση συνιστά τη μετάβαση των ενεργειακών συστημάτων σε πιο βιώσιμες διαμορφώσεις, καθιστώντας τα πιο ανθεκτικά και αυξάνοντας την αξιοπιστία του ενεργειακού εφοδιασμού και την αποδοτικότητα της χρήσης νερού στον εν λόγω τομέα. Η διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας μέσω της αύξησης του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της βελτίωσης της διαχείρισης από την πλευρά της ζήτησης θεωρείται επίσης χρήσιμη. Η υδροηλεκτρική και θερμική παραγωγή μπορεί να φιλοξενήσει τη σταδιακή προσαρμογή σε μέτριες (έως 2° C) αυξήσεις θερμοκρασίας. μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, θα χρειαστούν περαιτέρω συστημικές δράσεις (με παράλληλα οφέλη μετριασμού).

Σχετικές πληροφορίες σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο παρασχέθηκαν από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΔΟΕ). Οι πρόσθετοι κίνδυνοι της κλιματικής αλλαγής στα ενεργειακά συστήματα για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5 °C και 2 °C αξιολογήθηκαν στην ειδική έκθεση της IPCC για την υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 1,5 °C. Η υπηρεσία Copernicus για την κλιματική αλλαγή εγκαινιάζει επίσης μια υπηρεσία λειτουργίας για τον τομέα της ενέργειας, η οποία θα χρησιμοποιείται στις αποφάσεις διαχείρισής της.

Το Κοινό Κέντρο Ερευνών (JRC) εκπόνησε μελέτες μοντελοποίησης για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της ενέργειας. Το ΚΚΕρ εξέδωσε επίσης το 2023»· έκθεση με τίτλο «Επιπτώσειςτης κλιματικής αλλαγής στις κρίσιμες ενεργειακές υποδομές που σχετίζονται με την άμυνα»,η οποία εξετάζει τις επιπτώσεις που έχει για το ευρωπαϊκό αμυντικό σύστημα η κλιματική αλλαγή στην ενεργειακή ασφάλεια εν γένει και στη βιωσιμότητα των κρίσιμων και αμυντικών υποδομών ειδικότερα, ένα πολύ σημαντικό ζήτημα, δεδομένου ότι η κλιματική αλλαγή θεωρείται «πολλαπλασιαστής απειλών» από την άποψη της διεθνούς ασφάλειας.

Ο ΕΟΠ δημοσίευσε το 2019 την έκθεση με τίτλο «Adaptation challenges and opportunities for the European energy system» (Προκλήσεις και ευκαιρίες προσαρμογής στο ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα), στην οποία αναλύονται οι ανάγκες προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή στο ενεργειακό σύστημα της Ευρώπης σήμερα και στο μέλλον.

Η επιχειρησιακή υπηρεσία Copernicus Climate Change Services (C3S) Energy έχει ως στόχο την παροχή βασικών πληροφοριών για δείκτες που σχετίζονται με το κλίμα και αφορούν τον ευρωπαϊκό ενεργειακό τομέα.

Στο πλαίσιο του έβδομου προγράμματος-πλαισίου της ΕΕ για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη (7ο ΠΠ), χρηματοδοτήθηκαν διάφορα ερευνητικά έργα που καλύπτουν την ανθεκτικότητα του ενεργειακού τομέα. Σε αυτές περιλαμβάνονται το έργο ToPDAd (Tool-supported Policy Development for Regional Adaptation), το οποίο παρέχει, μεταξύ άλλων, πληροφορίες σχετικά με τις εκτιμήσεις επιπτώσεων και τρωτότητας, καθώς και τις στρατηγικές προσαρμογής για τον ενεργειακό τομέα, και το EUPORIAS, το οποίο παρέχει γνώσεις σχετικά με τη μελλοντική μεταβλητότητα του κλίματος για την επίτευξη οικονομικά αποδοτικών λύσεων για τη μελλοντική λειτουργία του ενεργειακού δικτύου.

Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ήταν επίσης ένα από τα σημεία εστίασης του χρηματοδοτικού προγράμματος της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία «Ορίζων 2020», π.χ. η ανθεκτικότητα των υποδομών ζωτικής σημασίας, όπως τα ευφυή δίκτυα, ενώ το ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την προστασία των υποδομών ζωτικής σημασίας περιλαμβάνει επίσης τους φυσικούς κινδύνους, η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί ακόμη μέρος του εν λόγω προγράμματος. Έχουν αναπτυχθεί μεθοδολογίες προκειμένου να εξεταστεί ο τρόπος χρήσης των πολιτικών για τις υφιστάμενες υποδομές στην Ευρώπη κατά τρόπο που να στηρίζει την ανθεκτικότητα των υποδομών. Το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» χρηματοδοτούσε έργα σχετικά με την προσαρμογή στον τομέα της ενέργειας, όπως το έργο RESIN και το έργο EU-CIRCLE. Το έργο RESIN βοηθά τις πόλεις να αναπτύξουν ισχυρές στρατηγικές προσαρμογής στις πιο κρίσιμες υποδομές τους. Το έργο EU-Circle αναπτύσσει ένα πλαίσιο σε επίπεδο Ένωσης για τη στήριξη υποδομών ζωτικής σημασίας ώστε να είναι προετοιμασμένες για φυσικούς κινδύνους, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής. Το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» αποτελεί συνέχεια του προγράμματος έρευνας και καινοτομίας «Ορίζων Ευρώπη» για την περίοδο 2021-2027, με συνολικό προϋπολογισμό 95,5 δισ. ευρώ.

Άλλες σχετικές δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ είναι οι κοινότητες γνώσης και καινοτομίας Innoenergy του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΤ) και η ΚΓΚ Climate.

Στήριξη των επενδύσεων και της χρηματοδότησης

Η χρηματοδότηση της ΕΕ για την προσαρμογή υποστηρίζεται από το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027, το οποίο διασφαλίζει ότι οι δράσεις προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή έχουν ενσωματωθεί σε όλα τα σημαντικά προγράμματα δαπανών της ΕΕ. Παραδείγματα είναι το πρόγραμμα LIFE· Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.

Η ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής, η οποία παρέχει κονδύλια στα κράτη μέλη για την ανάπτυξη νέων έργων υποδομής, όπως για παράδειγμα τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, ενθαρρύνει την αξιολόγηση της ανθεκτικότητας των εν λόγω έργων στην κλιματική αλλαγή. Με βάση τις πληροφορίες και τις κατευθυντήριες γραμμές της στρατηγικής της ΕΕ για την προσαρμογή και των εγγράφων της πολιτικής συνοχής, η Ευρώπη προτίθεται να επενδύσει συγκεκριμένα σε «μια πιο πράσινη μετάβαση με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα προς μια οικονομία καθαρών μηδενικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα» (πρωτεύουσα 2 της πολιτικής συνοχής)και αυτό έχει σημασία για τις υποδομές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Μια ολοκληρωμένη επισκόπηση διατίθεται στη σελίδα «Χρηματοδότηση των μέτρων προσαρμογής από την ΕΕ».