5.1 Ανάπτυξη σχεδίου δράσης για την προσαρμογή

Ένα σχέδιο δράσης για την προσαρμογή είναι το κεντρικό, σημαντικότερο και καθιερωμένο και αποδεδειγμένο μέσο πολιτικής για την εφαρμογή της προσαρμογής. Καθορίζει τι πρέπει να γίνει για τη μετατροπή των επιλογών προσαρμογής κατά προτεραιότητα σε δράσεις, προσδιορίζοντας από ποιον και πότε, και αντιμετωπίζοντας τις ανάγκες των πόρων και την κατανομή των πόρων. Ο κύριος σκοπός ενός σχεδίου δράσης για την προσαρμογή είναι να καθοδηγήσει τη διαδικασία εφαρμογής παρέχοντας λεπτομερή χάρτη πορείας για την εφαρμογή των επιλογών προσαρμογής στην πράξη.

Το έγγραφο του σχεδίου δράσης αντιπροσωπεύει τα αποτελέσματα πολιτικής των προηγούμενων σταδίων χάραξης πολιτικής προσαρμογής. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να βασίζεται σταθερά στα αποτελέσματα των βημάτων 1-4 του κύκλου προσαρμογής. Με βάση τη στρατηγική προσαρμογής και συγκεκριμενοποιώντας τους γενικούς στόχους και τις στρατηγικές κατευθύνσεις της, το συνοδευτικό σχέδιο δράσης παρουσιάζει το χαρτοφυλάκιο επιλεγμένων μέτρων προσαρμογής, τα περιγράφει με επιχειρησιακούς όρους και με διαρθρωμένο τρόπο και περιγράφει μια στρατηγική διαδικασία και μηχανισμούς συντονισμού για την εφαρμογή. Σε σύγκριση με το στρατηγικό πλαίσιο, ένα σχέδιο δράσης καλύπτει συνήθως μικρότερο χρονικό ορίζοντα και, ως εκ τούτου, υπόκειται σε συχνότερες αναθεωρήσεις. Με βάση το εθνικό σχέδιο δράσης, τα υποεθνικά επίπεδα διακυβέρνησης εντός μιας χώρας θα πρέπει να καταρτίζουν τα δικά τους έγγραφα πολιτικής προσαρμογής, δίνοντας προτεραιότητα και συγκεκριμενοποιώντας τα μέτρα προσαρμογής σύμφωνα με τα ειδικά πλαίσια τους. Το εργαλείο υποστήριξης της αστικής προσαρμογής παρέχει αντίστοιχη καθοδήγηση για τις ευρωπαϊκές πόλεις, κωμοπόλεις και άλλες τοπικές αρχές.

Σύμφωνα με τον εγκάρσιο χαρακτήρα της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, τα σχέδια δράσης για την προσαρμογή θα είναι ολοκληρωμένα, πολυτομεακά έγγραφα πολιτικής που θα προτείνουν δράσεις προσαρμογής εντός και εντός ευρέος φάσματος τομέων που είναι ευαίσθητοι στην κλιματική αλλαγή. Για την καθοδήγηση και τη διευκόλυνση της ενσωμάτωσης της προσαρμογής σε σχετικούς τομεακούς τομείς πολιτικής, τα τομεακά σχέδια προσαρμογής μπορούν να αναπτυχθούν συμπληρωματικά προς τα ολοκληρωμένα σχέδια προσαρμογής.

Συνιστάται θερμά ησυμμετοχή ενδιαφερόμενων φορέων από σχετικούς τομείς και επίπεδα, η αναζήτηση και η σύναψη συμφωνιών με σκοπό την εφαρμογή, καθώς και η συζήτηση του σχεδίου δράσης για την προσαρμογή σε δημόσια διαβούλευση. Αυτά αποτελούν ζωτικά στοιχεία της διακυβέρνησης της προσαρμογής και προετοιμάζουν το έδαφος για αποτελεσματική εφαρμογή.

Για να είναι αποτελεσματικό ένα σχέδιο δράσης για την προσαρμογή, είναι απαραίτητο να επιτευχθεί πολιτική έγκριση. Οι στρατηγικές και τα σχέδια δράσης για την προσαρμογή μπορούν να είναι αποτελεσματικά εάν είναι νομικά μη δεσμευτικές, «ήπιες» πολιτικές, αλλά η εμπέδωσή τους στη νομοθεσία θα δημιουργήσει νομικές ευθύνες και, ως εκ τούτου, θα ωφελήσει την εφαρμογή τους.

Σχεδιασμός του σχεδίου δράσης για την προσαρμογή

Το σχέδιο δράσης για την προσαρμογή παρουσιάζει και περιγράφει τις επιλεγμένες επιλογές προσαρμογής, ενδεχομένως οργανωμένες σε τομεακούς τομείς δραστηριοτήτων και οριζόντιες ή γενικές δράσεις, και περιγράφει τις οδούς υλοποίησής τους. Ενώ το επίπεδο λεπτομέρειας και η δομή μπορεί να διαφέρουν, θα πρέπει να περιέχει, μεταξύ άλλων, τις ακόλουθες πληροφορίες, στο μέτρο του δυνατού, οι οποίες καθορίζονται για κάθε μεμονωμένη δράση:

Στόχοι δράσεων
Σκεπτικό και συνάφεια των δράσεων
Βήματα και οδοί υλοποίησης
Μέσα που προσφέρουν σημεία εισόδου για την ενσωμάτωση και την εφαρμογή
Ρόλοι και αρμοδιότητες των φορέων υλοποίησης, λαμβάνοντας ρητά υπόψη την ανάγκη συντονισμού και συνεργασίας μεταξύ φορέων σε όλα τα επίπεδα
Χρονοδιάγραμμα εφαρμογής
Εκτίμηση των απαιτούμενων πόρων, όσον αφορά τους ανθρώπινους, οικονομικούς και σχετικούς με τη γνώση πόρους
Διαθέσιμες επιλογές χρηματοδότησης και χρηματοδότησης
Πιθανές συγκρούσεις και συνέργειες
Δείκτες και μηχανισμοί παρακολούθησης και αξιολόγησης της επιτυχίας της υλοποίησης
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ για την ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ των ΔΡΑΣΕΩΝ
Ανάγκες πληροφόρησης, ανοικτά ερευνητικά ερωτήματα και τρόποι κάλυψης των κενών γνώσης
Πιθανοί φραγμοί στη δράση και να διευκολυνθούν οι παράγοντες για την αντιμετώπισή τους

Ήδη κατά τον σχεδιασμό του σχεδίου δράσης, συνιστάται θερμά να λαμβάνεται υπόψη η ανάγκη παρακολούθησης και αξιολόγησης της προόδου εφαρμογής και των αποτελεσμάτων προσαρμογής. Ο καθορισμός των στόχων κάθε δράσης με σαφή και επαληθεύσιμο τρόπο και η πρόταση πιθανών δεικτών υποστηρίζει την επακόλουθη μέτρηση της επιτυχίας της υλοποίησης. Κάθε δράση προσαρμογής μπορεί να έχει δυνατότητες συνεργειών και συγκρούσεων — με άλλες δράσεις, τομεακά συμφέροντα ή άλλους στόχους δημόσιας πολιτικής, συμπεριλαμβανομένου του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και της μείωσης του κινδύνου καταστροφών. Εάν οι συγκρούσεις και οι συμβιβασμοί κρύβονται, αυτό απειλεί τη συνοχή των διαφόρων πολιτικών και μπορεί να οδηγήσει σε ακούσια μη βιώσιμα ή δυσπροσαρμοστικά αποτελέσματα. Ως εκ τούτου, για την προώθηση συνεργιστικών και την αποφυγή ανταγωνιστικών επιπτώσεων των δράσεων προσαρμογής, είναι χρήσιμο να εντοπιστούν και να επισημανθούν πιθανές συγκρούσεις και συνέργειες στο έγγραφο πολιτικής, υποστηρίζοντας έτσι την ενσωμάτωση της διάστασης. Ανάλογα με το πεδίο εφαρμογής και τη φιλοδοξία του σχεδίου δράσης, οι ομάδες-στόχοι στις οποίες απευθύνεται η αίτηση ενδέχεται να διαφέρουν και να είναι τόσο ευρείες όσο οι δημόσιες αρχές σε διάφορα επίπεδα, οι υποδομές/οι πάροχοι υπηρεσιών, οι ομάδες συμφερόντων/ΜΚΟ, οι ερευνητικοί και εκπαιδευτικοί οργανισμοί έως τις ιδιωτικές εταιρείες (συμπεριλαμβανομένων των ασφαλιστικών και βιομηχανικών), τους διαχειριστές πόρων και τους ιδιοκτήτες γης, τα ιδιωτικά νοικοκυριά και την κοινωνία των πολιτών γενικότερα. Κατά περίπτωση, μπορεί να είναι χρήσιμο να τους διαιρέσουμε σε φορείς υλοποίησης που φέρουν την κύρια ευθύνη για μια δράση, εταίρους συνεργασίας και περαιτέρω εμπλεκόμενους φορείς.

Σχεδιασμός διαδρομών προσαρμογής

Ένα σχέδιο δράσης για την προσαρμογή μπορεί να οργανωθεί σε οδούς προσαρμογής, όπου το σύστημα εφαρμογής για κάθε επιλογή προσαρμογής συνίσταται σε μια σειρά μέτρων για την επίτευξη προκαθορισμένου στόχου προσαρμογής. Με τον τρόπο αυτό, κάθε βήμα υλοποίησης αντιπροσωπεύει ένα δομικό στοιχείο που συνδέεται με τους χρονικούς ορίζοντες και εξετάζει την αβεβαιότητα κατά τη διαδικασία υλοποίησης. Οι διαδρομές προσαρμογής προσφέρουν ένα εννοιολογικό πλαίσιο για ευέλικτο σχεδιασμό πολιτικής, επιτρέποντας μια επαναληπτική και δυναμική διαδικασία εφαρμογής για την αντιμετώπιση των αβεβαιοτήτων, τη διαχείριση των αλλαγών εντός πολύπλοκων κοινωνικο-οικολογικών συστημάτων και τον περιορισμό των ανεπιθύμητων και δυσπροσαρμοστικών συνεπειών. Οι διαδρομές προσαρμογής αποτελούνται από μια σειρά πιθανών ενεργειών που μοιάζουν με ένα δέντρο αποφάσεων. Με την πάροδο του χρόνου, πιθανά «σημεία ανατροπής» (π.χ. κλιματικά συμβάντα, αλλαγές στις εξωτερικές συνθήκες πλαισίου) μπορούν να ενεργοποιήσουν μηχανισμό επανεξέτασης για να ελεγχθεί αν η γραμμή δράσης εξακολουθεί να ανταποκρίνεται στον καθορισμένο στόχο ή όχι. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την ανάγκη μετάβασης σε άλλη πορεία υλοποίησης. Όταν συνδέεται με την ορθή παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής, η προσέγγιση αυτή μπορεί να συμβάλει στη στήριξη της μάθησης με την πάροδο του χρόνου και στην αύξηση της ανθεκτικότητας ή της προσαρμοστικής ικανότητας.

Πηγή: Zandvoort et al. (2017): Οδοί προσαρμογής στον σχεδιασμό για αβέβαιη κλιματική αλλαγή: Αιτήσεις στην Πορτογαλία, την Τσεχική Δημοκρατία και τις Κάτω Χώρες. Περιβαλλοντική επιστήμη και πολιτική 78 (2017) 18–26.

Διδάγματα από καλά παραδείγματα από διακρατικό, εθνικό και υποεθνικό επίπεδο

Οι διαθέσιμες στρατηγικές προσαρμογής και τα σχέδια δράσης άλλων ευρωπαϊκών χωρών, καθώς και αυτά που υπάρχουν σε ορισμένες διακρατικές (μακρο)περιφέρειες, μπορούν να χρησιμεύσουν ως χρήσιμα παραδείγματα για τις χώρες ή τις κυβερνήσεις σε υποεθνικό εδαφικό επίπεδο για την ανάπτυξη των δικών τους εγγράφων σχεδιασμού προσαρμογής. Είναι καλύτερο να αξιολογούμε και να συγκρίνουμε έγγραφα από διάφορες χώρες, να μαθαίνουμε από τις βέλτιστες πρακτικές και να τα εφαρμόζουμε με εξατομικευμένο τρόπο. Οι δομές και τα δίκτυα διακρατικής συνεργασίας, όπως οι ευρωπαϊκές περιφέρειες διακρατικής συνεργασίας, οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές και οι διεθνείς συμβάσεις, μπορούν να υποστηρίξουν σε μεγάλο βαθμό την ανταλλαγή γνώσεων και την αμοιβαία μάθηση εμπειριών μεταξύ χωρών και περιφερειών. Η διακρατική δικτύωση μπορεί επίσης να συμβάλει στην καλύτερη ευθυγράμμιση της χάραξης πολιτικής προσαρμογής σε ενωσιακό, διακρατικό και εγχώριο επίπεδο και στην εξέταση διασυνοριακών ζητημάτων προσαρμογής στα έγγραφα πολιτικής προσαρμογής.