eea flag

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία

Οι κύριες κατευθύνσεις των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία στην Ευρώπη (βλ. την έκθεση αναφοράς).
Πηγή: Εκπόνηση του ΕΟΠ, βάσει των Lawrance et al. (2021) και Berry et al. (2010)

Ψυχική υγεία: η πρόσθετη επιβάρυνση της κλιματικής αλλαγής

Σε όλες τις χώρες της ΕΕ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, 84 εκατομμύρια άνθρωποι πλήττονται από προβλήματα ψυχικής υγείας (ΟΟΣΑ και Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018). Ωστόσο, η ψυχική υγεία υποεκπροσωπείται συστηματικά στους δημόσιους προϋπολογισμούς και στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης (ΠΟΥ, 2018). Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επιδεινώσει τα αποτελέσματα της ψυχικής υγείας παγκοσμίως (Lawrance et al., 2021: Romanello et al., 2021), ιδίως για τα ευάλωτα άτομα και τις ευάλωτες κοινότητες (IPCC, 2022).

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητες σε σύγκριση με τις επιπτώσεις στη σωματική υγεία. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό υπό το πρίσμα της αυξανόμενης έκθεσης του πληθυσμού σε καύσωνες, πλημμύρες ή πυρκαγιές, καθώς οι περιπτώσεις ψυχολογικών τραυμάτων από οποιαδήποτε μορφή καταστροφών που σχετίζονται με το κλίμα μπορεί να είναι 40 φορές υψηλότερες από εκείνες των σωματικών τραυματισμών (Lawrance et al., 2021). Επιπλέον, ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία είναι ο σημαντικότερος στην περίπτωση των κοινωνικά ευάλωτων κοινοτήτων (Ingle και Mikulewicz, 2020).

Η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία μέσω διαφόρων οδών: ακραία καιρικά φαινόμενα προκαλούν διαταραχή μετατραυματικού στρες, άγχος και κατάθλιψη. οι ακραίες θερμοκρασίες επηρεάζουν τη διάθεση, επιδεινώνουν τις διαταραχές συμπεριφοράς, αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας και επηρεάζουν την ευημερία των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας. δυσφορία που συνδέεται με συνεχιζόμενη ή αναμενόμενη κλιματική και περιβαλλοντική αλλαγή που προκαλεί κλιματική ανησυχία· και επιπτώσεις που συνδέονται με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες διαβίωσης και την κοινωνική συνοχή ολόκληρων κοινοτήτων. Αυτές περιγράφονται κατωτέρω και καλύπτονται λεπτομερέστερα στην έκθεση αναφοράς.

Οδοί των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία

Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία από απώλειες και ζημιές που σχετίζονται με ακραία καιρικά φαινόμενα

Οι ζημίες, η απώλεια των μέσων διαβίωσης και ο εκτοπισμός που προκαλείται από ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι πλημμύρες, μπορούν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των ατόμων με τη μορφή διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD), άγχους και καταθλιπτικών διαταραχών (Fernandez et al., 2015· Τόνγκ, 2017). Ο συνολικός αριθμός των ατόμων στην Ευρώπη που αναφέρουν ψυχικές διαταραχές ως αποτέλεσμα των πλημμυρών μεταξύ 1998 και 2018 εκτιμάται σε 1,72 έως 10,6 εκατομμύρια (Jackson και Devadason, 2019).

Επίσης, η προσβολή από δασικές πυρκαγιές έχει συνδεθεί με υψηλότερο επιπολασμό συμπτωμάτων όπως κατάθλιψη, άγχος, εχθρότητα, φοβικό άγχος και παράνοια σε σύγκριση με εκείνους που δεν επηρεάζονται (Papanikolaou et al., 2011), καθώς και υψηλότερη κατανάλωση φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία διαταραχών ύπνου και άγχους (Caamano-Isorna et al., 2011). Τα συμπτώματα της PTSD, της κατάθλιψης και του άγχους μπορούν να επιμείνουν μεταξύ του εκτεθειμένου πληθυσμού μέχρι και αρκετά χρόνια μετά τη φωτιά (To et al., 2021).

Οι γεωργοί είναι συχνά ιδιαίτερα ευάλωτοι σε κινδύνους για την ψυχική υγεία που συνδέονται με περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως η ξηρασία (Cianconi et al., 2020), αλλά υπάρχουν περιορισμένες μελέτες από την Ευρώπη που θα το στηρίξουν. Σύμφωνα με μια παγκόσμια ανασκόπηση αποδεικτικών στοιχείων που διεξήχθη από τους Daghagh Yazd et al. (2019), η κλιματική μεταβλητότητα/ξηρά εμφανίζεται ως ένας από τους τέσσερις παράγοντες που επηρεάζουν περισσότερο την ψυχική υγεία των γεωργών.

Η επίδραση των υψηλών θερμοκρασιών στην ψυχική υγεία

Οι υψηλές θερμοκρασίες, π.χ. κατά τη διάρκεια καύσωνα, συνδέονται με διαταραχές της διάθεσης και της συμπεριφοράς, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της επιθετικής συμπεριφοράς και του εγκλήματος. Βρέθηκαν συνδέσεις μεταξύ των υψηλών θερμοκρασιών και της αύξησης του κινδύνου αυτοκτονίας, ιδίως για τους άνδρες, καθώς και του κινδύνου εισαγωγής που σχετίζεται με την ψυχική υγεία και επισκέψεων στο τμήμα επειγόντων περιστατικών (Thompson et al., 2018).

Μια ειδική ομάδα που είναι ευάλωτη στις επιπτώσεις των ακραίων θερμών θερμοκρασιών είναι τα άτομα με προϋπάρχουσα ψυχική κατάσταση (Palinkas et al., 2020: Page et al., 2012), για τους οποίους η ζέστη συνδέεται με ψυχολογική δυσφορία, επιδείνωση της ψυχικής υγείας και υψηλότερη θνησιμότητα (Charlson et al. 2021). Ο κίνδυνος θανάτου για τους ασθενείς ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια θερμών περιόδων αυξάνεται από την αλληλεπίδραση της θερμότητας με διουρητικά και ψυχοτρόπα φάρμακα (Page et al. 2012).

Δυσφορία από τις τρέχουσες και τις αναμενόμενες κλιματικές και περιβαλλοντικές αλλαγές

Οι ανησυχίες που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ψυχική ευεξία. Αυτό μπορεί να λάβει τη μορφή «solastalgia», δηλαδή την αγωνία που προκαλείται από τις περιβαλλοντικές αλλαγές που επηρεάζουν τον αγαπημένο τόπο κάποιου· «οικολογικό άγχος» ή «κλιματικό άγχος», δηλαδή ο χρόνιος φόβος του περιβαλλοντικού κατακλυσμού που προέρχεται από την παρατήρηση των φαινομενικά αμετάκλητων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και της συναφούς ανησυχίας για το μέλλον του ατόμου και το μέλλον των επόμενων γενεών· ή «οικολογική παράλυση», η οποία ορίζεται ως η αίσθηση ότι δεν είναι σε θέση να αναλάβει αποτελεσματική δράση για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (Albrecht et al., 2007· Albrecht, 2011· Clayton et al., 2017).

Τα παιδιά, οι νέοι και οι νέοι ενήλικες είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στα προβλήματα δυσφορίας και ψυχικής υγείας που σχετίζονται με τις περιβαλλοντικές αλλαγές (Burke et al., 2018). Η κλιματική αλλαγή αναδεικνύεται ως μία από τις μεγαλύτερες αιτίες ανησυχίας για τα παιδιά και τους νέους (UNICEF και Eurochild, 2019). Σε μια παγκόσμια έρευνα, η οποία περιλαμβάνει επίσης αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, τα συναισθήματα σχετικά με την κλιματική αλλαγή επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινή ζωή και τη λειτουργία σχεδόν των μισών παιδιών και νέων, και το 75 % όσων απάντησαν έκρινε το μέλλον τους ως «τρομακτικό» (Marks et al., 2021· Hickman et al., 2021).

Επιπτώσεις σε κοινοτικό επίπεδο

Ο τρόπος με τον οποίο οι επιπτώσεις της ψυχικής υγείας στα άτομα μεταφράζονται σε επιπτώσεις για την κοινότητα καθοδηγείται από πολλούς παράγοντες. Περιλαμβάνουν το επίπεδο έκθεσης της δεδομένης κοινότητας σε ένα δεδομένο είδος απειλής (την ένταση, τη διάρκεια, την επανάληψη ή την επιμονή των κλιματικών κινδύνων). Για παράδειγμα, οι πόλεις που εκτίθενται σε υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να γίνουν πιο βίαιες (Cianconi et al., 2020). Μελέτες υπογραμμίζουν τη συσχέτιση μεταξύ θερμοκρασίας και εγκλημάτων (Murataya and Gutiérrez, 2013), π.χ. ενδοσυντροφική βία (Sanz-Barbero et al., 2018). Ένας άλλος παράγοντας είναι η ευπάθεια της κοινότητας, δηλαδή η σύνθεση του πληθυσμού που μπορεί να την κάνει επιρρεπή σε αρνητικά αποτελέσματα ψυχικής υγείας. Τα ευάλωτα άτομα — γυναίκες, ηλικιωμένοι, παιδιά, άτομα με προηγούμενες ψυχιατρικές ασθένειες και άτομα με χαμηλό εισόδημα ή φτωχό κοινωνικό δίκτυο, καθώς και αυτόχθονες και αυτόχθονες κοινότητες — έχουν αυξημένη πιθανότητα ανάπτυξης ψυχοπαθολογιών (Cianconi et al., 2020).

Σε κοινοτικό επίπεδο, η κλιματική αλλαγή μπορεί επίσης να ασκήσει πίεση στις κοινότητες λόγω της έλλειψης πόρων, με αποτέλεσμα τον εκτοπισμό, τη βία και την εγκληματικότητα (Hayes και Πολωνία, 2018). Αυτό μπορεί να ισχύει ιδιαίτερα για τις αυτόχθονες και παραδοσιακές κοινότητες, καθώς και για τις περιοχές όπου η περιβαλλοντική αλλαγή εξελίσσεται με γρήγορους ρυθμούς (π.χ. στην Αρκτική ή στη λεκάνη της Μεσογείου).

Προβλεπόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία

Η συχνότητα και η ένταση των ακραίων κυμάτων καύσωνα προβλέπεται να συνεχίσουν να αυξάνονται στο πλαίσιο όλων των σεναρίων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (IPCC, 2021). Επιπλέον, η παρατηρούμενη τάση θερμότερων και ξηρότερων συνθηκών στη Νότια Ευρώπη θα συνεχιστεί τις επόμενες δεκαετίες, οδηγώντας σε αύξηση της σοβαρότητας και της εμφάνισης δασικών πυρκαγιών, με πιθανή αυξημένη επίδραση στην ψυχική υγεία.

Στην περίπτωση των πλημμυρών, η σοβαρότητα των ψυχικών προβλημάτων είναι ανάλογη με το μέγεθος των επιπτώσεων πλημμύρας στη ζωή κάποιου — επίπεδο απωλειών και ζημιών, διακοπή της καθημερινής ρουτίνας κ.λπ. (Fernandez et al. (2015). Έτσι, η προβλεπόμενη αύξηση της συχνότητας και του μεγέθους των πλημμυρών είναι πιθανό να οδηγήσει σε μεγαλύτερες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία στο μέλλον. Οι προβλέψεις εκτιμούν ότι μόνο οι παράκτιες πλημμύρες θα μπορούσαν ενδεχομένως να προκαλέσουν πέντε εκατομμύρια επιπλέον περιπτώσεις ήπιας ύφεσης ετησίως στην ΕΕ έως το τέλος του 21ου αιώνα βάσει ενός σεναρίου ανόδου της στάθμης της θάλασσας και ελλείψει προσαρμογής (Bosello et al., 2011).

Στην περιοχή της Μεσογείου, ο συνδυασμός των αυξανόμενων πληθυσμών και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής θα μπορούσε να δημιουργήσει έλλειψη κρίσιμων πόρων, θέτοντας σε κίνδυνο το νερό και την επισιτιστική ασφάλεια, γεγονός που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τη συνοχή της κοινότητας και να επιδεινώσει τα αποτελέσματα της ψυχικής υγείας των ατόμων (MedECC, 2019). Στις βόρειες χώρες, όπως η Φινλανδία, η προβλεπόμενη μείωση του χιονιού και η αυξημένη κάλυψη νεφών θα μπορούσαν δυνητικά να προκαλέσουν περαιτέρω προβλήματα ψυχικής υγείας λόγω της μειωμένης φωτεινότητας και του αυξημένου επιπολασμού της εποχιακής συναισθηματικής διαταραχής (Burenby et al., 2021· Meriläinen et al., 2021).

Πολιτική ανταπόκριση

Παρά το γεγονός ότι οι πολιτικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση της ψυχικής υγείας γενικότερα υπάρχουν στην Ευρώπη, υπάρχουν ελάχιστες πολιτικές που στοχεύουν ειδικά στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία. Για παράδειγμα, η νέα πρωτοβουλίατης Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις μη μεταδοτικές νόσους της ΕΕ (2022-27) θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να μειώσουν την επιβάρυνση των μη μεταδοτικών ασθενειών, με την ψυχική υγεία να αποτελεί έναν από τους πέντε προβλεπόμενους άξονες εργασίας. Το περιφερειακό γραφείο του ΠΟΥ για την Ευρώπη, στο πρόσφατο ευρωπαϊκό πλαίσιο δράσης για την ψυχική υγεία 2021-2025 (ΠΟΥ/Ευρώπη, 2021) αναγνωρίζει τη σημασία της ψυχικής υγείας για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή δεν καλύπτεται ρητά από αυτές τις στρατηγικές.

Όλο και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζουν γενικές στρατηγικές ψυχικής υγείας (ΟΟΣΑ και Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018). Ωστόσο, σύμφωνα με την ανάλυση του ΕΟΠ σχετικά με τις εθνικές πολιτικές προσαρμογής και υγείας, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία αναγνωρίζονται μόνο σε μια μειοψηφία και ακόμη λιγότερα από αυτά τα έγγραφα πολιτικής περιλαμβάνουν συγκεκριμένα μέτρα.

Συστάσεις προς τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής για τη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία από την Lawrance et al. (2021) περιλαμβάνουν ιεράρχηση των πολιτικών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή που έχουν παράλληλα οφέλη για την ψυχική υγεία και μειώνουν τις κοινωνικές ανισότητες (π.χ. βελτιωμένη πρόσβαση στη φύση)· προορατικές παρεμβάσεις προσαρμογής για τις πλέον ευάλωτες κοινότητες· διάθεση κονδυλίων για τη σχετική έρευνα· και προσεκτική επικοινωνία γύρω από το θέμα της κλιματικής αλλαγής.

Futher πληροφορίες

Στοιχεία αναφοράς

Language preference detected

Do you want to see the page translated into ?

Exclusion of liability
This translation is generated by eTranslation, a machine translation tool provided by the European Commission.