Talmhaíocht

Talmhaíocht

Príomhtheachtaireachtaí

• Ní hamháin go bhfuil earnáil na talmhaíochta ina mórspreagadh don athrú aeráide ach tá tionchar mór ag an athrú aeráide uirthi freisin. Dá bhrí sin, ní hamháin go bhfuil iarrachtaí beartais dírithe ar mhaolú ar an athrú aeráide sa talmhaíocht, ach tá siad dírithe freisin ar an earnáil a dhéanamh níos láidre agus ar thionchair an athraithe aeráide a íoslaghdú.

• Is ionstraimí iad straitéis oiriúnaithe an Aontais, Rialachán LULUCF agus Comhbheartas Talmhaíochta an Aontais is féidir a úsáid chun réitigh oiriúnaithe a spreagadh agus athléimneacht earnáil na talmhaíochta i leith rioscaí aeráide a fheabhsú. Tá eolas oiriúnaithe agus líonraí cleachtóirí tagtha chun cinn lena n-éascaítear malartú faisnéise agus fothú acmhainneachta, lena n-áirítear ó roinnt clár taighde arna gcistiú ag an Aontas.

• Beidh faireachán, tuairisciú agus meastóireacht ar bhearta talmhaíochta ar leibhéal an Aontais ag brath den chuid is mó ar an sásra tuairiscithe foirmiúil faoin gComhbheartas Talmhaíochta athchóirithe.

Tionchair agus leochaileachtaí

Tá earnáil na talmhaíochta ar cheann de na príomhchúiseanna leis an athrú aeráide, astú meatáin (CH₄), ocsaíd nítriúil (N₂O) agus dé-ocsaíd charbóin (CO₂), a bhaineann go príomha le húsáid talún, úsáid leasacháin agus táirgeadh beostoic. Tá an sciar d’astaíochtaí gás ceaptha teasa na hEorpa cothrom le thart ar 10 % faoi láthair. Dá réir sin, bíonn tionchar ag an athrú aeráide ar thalmhaíocht na hEorpa agus ní mór do chórais talmhaíochta agus d’fheirmeoirí iad féin a chur in oiriúint dó. Bíonn tionchar ag teochtaí atá ag ardú agus tiúchan CO₂ san atmaisféar, athruithe i bpatrúin frasaíochta agus imeachtaí foircneacha níos minice ar tháirgeacht barr agus ar tháirgiúlacht beostoic san Eoraip, ach freisin ar bhainistiú uisce agus ar dhálaí iompair agus stórála. Meastar go dtiocfaidh laghdú ginearálta ar tháirgiúlacht barr i réigiúin an Deiscirt agus go dtiocfaidh méadú uirthi sa Tuaisceart, agus go mbeidh tionchair dhíobhálacha fhorleathana ar fud na hEorpa mar thoradh ar theagmhais adhaimsire níos minice.

Creat beartais

Is é is aidhm do Straitéis an Aontais Eorpaigh maidir le hOiriúnú don Athrú Aeráide, a glacadh in 2021, an t-oiriúnú a dhéanamh níos cliste, níos tapúla (cur i bhfeidhm céimneach luath na réiteach oiriúnúcháin) agus níos sistéamaí (réitigh agus pleananna comhtháite). Tá ábharthacht ar leith ag baint le hoiriúnú áitiúil, réitigh dhúlrabhunaithe, úsáidí inbhuanaithe agus athléimneacht acmhainní fionnuisce a spreagadh d’earnáil na talmhaíochta, ach tá sé ríthábhachtach dlús a chur le gníomhaíocht idirnáisiúnta chun cur isteach ar allmhairí talmhaíochta an Aontais a sheachaint.

Is é is aidhm do na tograí le haghaidh coigeartú a dhéanamh ar an rialachán maidir le húsáid talún, athrú ar úsáid talún agus foraoiseacht (LULUCF) gabháil carbóin a mhéadú sa talmhaíocht agus san fhoraoiseacht, lena mbaineann impleachtaí tábhachtacha maidir le hathrú ar chumhdach talún. Cuideoidh na bearta chun é sin a bhaint amach, amhail féarthailte a chothabháil, feirmeoireacht carbóin agus athchóiriú tailte portaigh, le creimeadh ithreach a chosc agus riosca tuilte a laghdú.

Is tríd an gComhbheartas Talmhaíochta (CBT) go príomha a thacaítear le bearta oiriúnaithe nithiúla in earnáil na talmhaíochta, agus an inbhuanaitheacht agus gníomhú ar son na haeráide mar phríomhchuspóirí acu. Faoi CBT, neartaítear bearta éigeantacha chun an comhshaol a chosaint agus bunaítear níos mó deiseanna cistiúcháin le haghaidh bainistiú foraoisí, bainistiú limistéar nach bhfuil bail ar fónamh orthu agus éiciscéimeanna. Mar shampla, ní mór 3 % ar a laghad den talamh arúil a thiomnú don bhithéagsúlacht agus d’eilimintí neamhtháirgiúla ar gach feirm, agus an fhéidearthacht ann tacaíocht a fháil trí éiciscéimeanna chun 7 % a bhaint amach. Ní raibh ról lárnach ag bearta oiriúnaithe tiomnaithe in CBT go dtí seo, ach is minic a chuirtear réitigh oiriúnaitheacha ghearrthéarmacha agus mheántéarmacha ar fáil ar leibhéal na feirme leis na bearta éigeantacha agus deonacha maidir le glasú. Cumhdaítear le híocaíocht ghlas faoi Cholún 1 CBT éagsúlú barr, limistéir ina ndírítear ar an éiceolaíocht a bhunú agus féarthailte buana a choinneáil. Áirítear le tacaíocht forbartha tuaithe faoi Cholún 2 CBT forbairt foraoise, bearta agra-chomhshaoil-aeráide, feirmeoireacht orgánach, agus íocaíochtaí Natura 2000. Forlíontar na scéimeanna cistiúcháin le bearta oiliúna agus tacaíocht eile chun táirgiúlacht agus athléimneacht in aghaidh an athraithe aeráide a fheabhsú ón gCóras Comhairleach Feirme, ón gComhpháirtíocht Nuálaíochta agus ó thaighde feidhmeach.

I gcomhréir leis an gComhaontú Glas don Eoraip, leis an Straitéis ‘Ón bhFeirm go dtí an Forc’, agus leis an Straitéis Bhithéagsúlachta, cuireadh níos mó béime i dtograí CBT le haghaidh 2023-2027 ar ghníomhú ar son an chomhshaoil agus ar son na haeráide. Bunaítear bearta éigeantacha agus tuilleadh deiseanna cistiúcháin chun ithreacha atá ar mhórán carbóin, uainíocht barr, bainistiú cothaitheach agus éiciscéimeanna a chaomhnú.

An bonn eolais a fheabhsú

Tá earnálacha atá neamhchosanta ar an aeráid amhail earnáil na talmhaíochta an-leochaileach i leith an athraithe aeráide de réir thuarascáil IPCC AR6 WG II Climate Change 2022: Tionchair, Oiriúnú agus Leochaileacht. Tuartar go mbeidh riosca méadaithe ann go dtarlóidh teagmhais adhaimsire, triomach, tuilte agus athruithe ar na dálaí fáis. I measc na roghanna éifeachtacha le haghaidh oiriúnú tá pórú le haghaidh oiriúnú don aeráid, nó roghnú le haghaidh barra/saothróga athléimneacha, agrafhoraoiseacht, éagsúlú tírdhreacha agus talmhaíocht uirbeach.

I dTuarascáil Speisialta IPCC maidir le téamh domhanda 1.5 °C, tugadh aghaidh ar na tionchair ar earnáil na talmhaíochta i gcaibidlí éagsúla, agus cuireadh riachtanais oiriúnaithe ghaolmhara in iúl. Is tosaíocht é feabhas a chur ar an eolas sna réimsí sin, lena n-áirítear ar chostais agus ar thairbhí na mbeart oiriúnaithe a bhaineann leis an talmhaíocht. I dTuarascáil Speisialta IPCC maidir leis an Athrú Aeráide agus Talamh, déantar measúnú ar an eolas eolaíoch reatha, lena n-áirítear maidir le díghrádú talún, fairsingiú fásaigh agus slándáil bia, roghanna maidir le ceapadh agus oiriúnú saincheisteanna, chomh maith le dúshláin agus deiseanna sonracha d’earnáil na talmhaíochta.

I dTuarascáil EEA maidir le hoiriúnú don athrú aeráide in earnáil na talmhaíochta san Eoraip tugtar forléargas ar an gcaoi a dtugann beartais agus cláir an Aontais aghaidh ar oiriúnú don athrú aeráide agus áirítear inti samplaí de ghníomhaíochtaí oiriúnaithe atá indéanta agus rathúil.

Tacaíonn an tAirmheán Comhpháirteach Taighde (JRC) leis an gCoimisiún Eorpach tionchar eacnamaíoch an athraithe aeráide ar earnáil na talmhaíochta a shamhaltú, agus meastóireacht a dhéanamh ar bheartais oiriúnaithe agus maolaithe (e.g. tionscadail PESETA). Maoiníodh roinnt tionscadal taighde a bhaineann le hoiriúnú san earnáil talmhaíochta faoi chláir LIFE (e.g. AgriAdapt, ADAPT2CLIMA, LiveAdapt, etc.) agus H2020 (e.g. MOSES, BINGO, COACCH, Flourish, FATIMA, RUN4LIFE, RESFOOD, IoF2020).

SoláthraíonnSeirbhís Copernicus um an Athrú Aeráide (C3S) faisnéis, uirlisí agus sonraí faoin athrú aeráide, lena n-áirítear roinnt seirbhísí taispeántóra don earnáil Talmhaíochta. Cuireann sé rochtain saor in aisce agus oscailte ar fáil ar an gCóras Faisnéise Earnála (SIS) atá ar fáil ón Stóras Sonraí Aeráide chun tacú le tionscnaimh oiriúnaithe réigiúnacha. Soláthraíonn seirbhísí breise don earnáil uisce táscairí uisce is féidir a úsáid chun barra iomchuí a roghnú agus bonneagar uiscithe a phleanáil, chomh maith le taispeántais in Oiriúnú don Athrú Aeráide. Cuireann Seirbhís Faireacháin Talún Copernicus sonraí cianbhraiteachta ar fáil maidir le Cumhdach Talún agus Athruithe ar Chumhdach Talún, Feineolaíocht Fásra agus Táirgiúlacht a chuideoidh le táirgeacht barr a shainiú. Amach anseo, d’fhéadfadh sonraí cianbhraiteachta eolas a thabhairt faoi athruithe ar chumhdach talún réigiúnach a eascraíonn as bearta oiriúnaithe, chomh maith le faoi threochtaí comhiomlánaithe ar leibhéal an Aontais.

Leis an Tionscnamh Comhphleanála maidir le Talmhaíocht, Slándáil Bia agus Athrú Aeráide, dírítear taighde i 24 thír ar aghaidh a thabhairt ar dhúshláin idirnasctha na talmhaíochta inbhuanaithe, na slándála bia agus thionchair an athraithe aeráide.

Roinneann roinnt líonraí, eagraíochtaí agus comhlachais idirnáisiúnta eolas laistigh dá bpobail chleachtais. Áirítear orthu sin Cónaidhm Talmhaíochta Chaomhantais na hEorpa, Cónaidhm Idirnáisiúnta na nGluaiseachtaí Talmhaíochta Orgánaí (Grúpa Réigiúnach na hEorpa), agus COPA-COGECA.

Tacú le hinfheistíocht agus maoiniú

Tacaíonn Creat Airgeadais Ilbhliantúil (CAI) 2021-2027 le cistiú an Aontais don oiriúnú, rud a áirithíonn go ndearnadh gníomhaíochtaí oiriúnaithe don athrú aeráide a chomhtháthú i ngach mórchlár caiteachais de chuid an Aontais.

Laistigh den bhuiséad CAI sin, leithdháiltear EUR 386.6 billiún ar CBT. Rachaidh an chuid is mó den chaiteachas, EUR 270 billiún, chuig tacaíocht ioncaim faoi cholún 1, agus déanfar EUR 20 billiún breise a lipéadú le haghaidh tacaíocht mhargaidh. Caithfear an chuid eile (thart ar an gceathrú cuid) ar thacaíocht forbartha tuaithe faoi cholún 2.

Cuirfear cistí breise ar fáil trí chlár taighde Fís Eorpach an Aontais chun tacú le taighde agus nuálaíocht shonrach i réimse an bhia, na talmhaíochta, na forbartha tuaithe agus an bhithgheilleagair.

Tacaíonn Misean an Aontais Eorpaigh maidir le hOiriúnú don Athrú Aeráide le réigiúin, cathracha agus údaráis áitiúla ina n-iarrachtaí athléimneacht a chothú i gcoinne thionchair an athraithe aeráide, agus cistiú á chur ar fáil mar chuid den chlár Fís Eorpach, Creatchláir an Aontais um thaighde agus um nuálaíocht. Réigiúin agus údaráis áitiúla i dtíortha atá comhlachaithe le Fís Eorpach nó i dtíortha a bhfuil comhlachas le Fís Eorpach á chaibidliú acu, féadfaidh siad a bheith rannpháirteach i ngníomhaíochtaí an Mhisin. D’fhéadfadh cuideachtaí a bheith incháilithe páirt a ghlacadh freisin, mar shampla mar nuálaithe a sholáthraíonn réitigh nuálacha nó seirbhísí aeráide. Féadfar deiseanna cistiúcháin a fháil ar an Tairseach ‘Cistiú agus Tairiscintí’, go háirithe faoi Chlár Oibre Fís Eorpach 2023-2024.

I bPleananna Straitéiseacha CBT, cuirfear beagnach EUR 98 mbilliún, arb ionann é agus 32 % de chistiú iomlán CBT (an tAontas agus cómhaoiniú), i leataobh chun tairbhí a sholáthar don aeráid, don uisce, don ithir, don aer, don bhithéagsúlacht agus do leas ainmhithe, agus chun cleachtais a spreagadh sa bhreis ar an gcoinníollacht éigeantach.

Cé is moite d’infheistíochtaí CBT, tá réimse ionstraimí de chuid an Aontais ar fáil chun tacú leis an oiriúnú:

• Fochlár LIFE um Ghníomhú ar son na hAeráide;
• Clár INTERREG na hEorpa;
• is é Braisle 6 maidir le Bia, Bithgheilleagar, Acmhainní Nádúrtha, Talmhaíocht agus Comhshaol an clár taighde agus nuálaíochta Fís Eorpach, go háirithe maidir le hoiriúnú in earnáil na talmhaíochta.

Is féidir forléargas cuimsitheach a fháil ar an leathanach maidir le maoiniú ón Aontas le haghaidh bearta oiriúnúcháin.

MRE an oiriúnaithe

Forbraíodh sásra tuairiscithe atá nasctha leis na pleananna straitéiseacha náisiúnta do CBT in earnáil na talmhaíochta agus glacadh creat táscairí comhfhreagrach le haghaidh na tuarascála feidhmíochta chun forléargais chomhiomlánaithe ar an leibhéal náisiúnta a chomhroinnt.