Kraje regionu

Algieria, Cypr, Egipt, Francja, Grecja, Izrael, Włochy, Liban, Jordania, Malta, Palestyna, Portugalia, Hiszpania, Tunezja i Türkiye.

Ramy polityki

1.     Program współpracy transnarodowej

Ramy współpracy w ramach programu Interreg NEXT dla basenu Morza Śródziemnego (NEXT MED), zatwierdzonego w 2023 r., wynikają z opracowania strategii Interreg-Med w celu uwzględnienia państw nienależących do UE na wszystkich wybrzeżach Morza Śródziemnego. 

W związku z tym uzupełnia i rozszerza podejście doprogramu Interreg MEDna lata 2014–2020, który pozostanie kluczowym filarem współpracy UE w tym makroregionie poprzez program działań następczych Interreg EURO MED (2021–2027). Opiera się on również na szerszych programach współpracy transgranicznej ENPI dotyczących współpracy transgranicznej MED (2007–2013 i 2014–2020) w obszarze MED. 

W ramach polityki spójności Unii Europejskiej Interreg NEXT MED będzie wspierać współpracę eurośródziemnomorskią między regionami i krajami w tym obszarze do końca 2027 r. Następny MED należy do komponentu B „Współpraca transnarodowa” w ramach wymiaru zewnętrznego Interreg. „Interreg NEXT MED ma na celu przyczynienie się do inteligentnego, zrównoważonego i sprawiedliwego rozwoju dla wszystkich, w całym basenie Morza Śródziemnego poprzez wspieranie zrównoważonej, długotrwałej, dalekosiężnej współpracy i wielopoziomowego sprawowania rządów. Misją programu jest finansowanie projektów współpracy, które dotyczą wspólnych wyzwań społeczno-gospodarczych, środowiskowych i związanych z zarządzaniem na szczeblu śródziemnomorskim, takich jak wykorzystanie zaawansowanych technologii, konkurencyjność MŚP i tworzenie miejsc pracy, efektywność energetyczna, zrównoważona gospodarka wodna, przystosowanie się do zmiany klimatu, przejście na zasobooszczędną gospodarkę o obiegu zamkniętym, kształcenie i szkolenie oraz opieka zdrowotna” ( strona internetowa ENICBC MED).

Program NEXT MED obejmuje następujące cztery priorytety: 

• Priorytet 1: Bardziej konkurencyjny i inteligentniejszy region Morza Śródziemnego; 
• Priorytet 2: Bardziej ekologiczny, niskoemisyjny i odporny region Morza Śródziemnego; 
• Priorytet 3: Bardziej społeczne i integracyjne Morze Śródziemne; 
• Priorytet 4: Lepsze zarządzanie współpracą na Morzu Śródziemnym.

Priorytet 2 „bardziej ekologiczny, niskoemisyjny i odporny region Morza Śródziemnego” programu NEXT MED koncentruje się na polityce klimatycznej i środowiskowej. 42 % budżetu programu (96,9 mld euro) jest przeznaczone na ten priorytet. Wśród celów szczegółowych tego priorytetu drugi i trzeci mają znaczenie dla przystosowania się do zmiany klimatu: 

• Promowanie efektywności energetycznej i ograniczanie emisji gazów cieplarnianych
• Promowanie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku klęsk żywiołowych, odporności z uwzględnieniem podejść ekosystemowych
• Promowanie dostępu do wody i zrównoważonej gospodarki wodnej
• Promowanie przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym i zasobooszczędną.

W związku z tym program będzie wspierał współpracę transnarodową w celu zwiększenia świadomości na temat wpływu zmiany klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo. Oczekuje się, że działania przyczynią się do stworzenia środowiska sprzyjającego administracji i organom decyzyjnym, dzięki lepszemu przystosowywaniu się do zmiany klimatu, ograniczaniu ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi i zwiększaniu odporności w ramach wielopoziomowego i wielosektorowego zarządzania.

2.     Strategie makroregionów

W szeroko pojętej perspektywie śródziemnomorskiej grupa państw śródziemnomorskich (Chorwacja,Słowenia, Albania ,Czarnogóra,Grecja, Włochy ,te dwa państwa należą również do obszaru basenu Morza Śródziemnego) została uwzględniona wstrategii UEna rzecz regionu Morza Adriatyckiego i Jońskiego (EUSAIR), która obejmuje cały obszar współpracy ADRION. Więcej informacji na temat EUSAIR można znaleźć na stronie internetowejregionu adriatycko-jońskiego.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

W skali Morza Śródziemnego współpraca w zakresie ochrony środowiska (w tym przystosowania się do zmiany klimatu) na szczeblu transnarodowym jest sformalizowana w ramachkonwencji barcelońskiej i powiązanych protokołów.

Szerokim forum współpracy międzynarodowej w tym regionie jest Unia dla Śródziemnomorza, szeroko zakrojona międzyrządowa organizacja eurośródziemnomorskia, skupiająca wszystkie państwa Unii Europejskiej i 16 krajów południowego i wschodniego regionu Morza Śródziemnego.

Analogicznie inicjatywa WESTMED obejmuje współpracęna rzecz zrównoważonego niebieskiego wzrostu między krajami w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego, zarówno z południa (Algieria, Mauretania, Maroko, Malta, Tunezja), jak i północnych (Włochy, Hiszpania, Francja).

Aby ożywić i wzmocnić strategiczne partnerstwo między Unią Europejską a jej partnerami z południowego sąsiedztwa, nowy program działań na rzecz regionu Morza Śródziemnego,zainicjowany w 2021 r., proponuje połączenie sił na całym wybrzeżu Morza Śródziemnego w walce ze zmianą klimatu i przyspieszeniu dwojakiej transformacji ekologicznej i cyfrowej. Koncentruje się na pięciu obszarach polityki: rozwój społeczny, dobre rządy i praworządność; odporność, dobrobyt i transformacja cyfrowa; (III) pokój i bezpieczeństwo; (IV) migracja i mobilność oraz (v) transformacja ekologiczna. Plan ten jest wspierany przez specjalny plan inwestycji gospodarczych dla południowych sąsiadów (do 7 mld EUR na lata 2021–2027) ukierunkowany na poprawę warunków życia i sprawiedliwą odbudowę po pandemii COVID-19. Jeśli chodzi o działania związane ze zmianą klimatu i przystosowanie się do niej, program ma konkretne cele w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatui ochrony zasobów wodnych. Więcej informacji na temat inicjatyw współpracy można znaleźć na stroniedotyczącej obszaru śródziemnomorskiegooraz na stronie adriatycko-jońskiej.

4.      Strategie i plany adaptacyjne

Na szczeblu śródziemnomorskim nie wydano żadnych strategii i planów adaptacyjnych. W szczególności w ramach współpracy transnarodowej INTERREG lub innych form współpracy nie opracowano strategii i planów dostosowawczych dla regionu Morza Śródziemnego. Jednak w 2016 r. na 19. posiedzeniu umawiających się stron (COP19) konwencji barcelońskiej zatwierdzono „regionalne ramy przystosowania się do zmiany klimatu dla śródziemnomorskich obszarów morskich i przybrzeżnych”. Dokument ma na celu zbudowanie wspólnego regionalnego podejścia strategicznego w celu zwiększenia odporności na zmianę klimatu i zdolności przystosowawczych.

Ponadto niektóre punkty strategiczne zawarte wdokumencie programowymInterreg NEXT-MED określają następujące kluczowe priorytety w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w obszarze NEXT MED: 

• zwiększenie zrozumienia wielowarstwowych i skomplikowanych wzajemnie powiązanych skutków zmiany klimatu, zamiast postrzegania ich jako szeregu niezależnych kwestii sektorowych; 
• rozwijanie współpracy między państwami w zakresie skoordynowanych na szczeblu międzynarodowym reakcji na zagrożenia związane ze zmianą klimatu – ponieważ COVID-19 uwypuklił nieadekwatność nieskoordynowanych krajowych działań na rzecz globalnych zagrożeń. 
• poprawa zdolności reagowania agencji ds. zapobiegania zagrożeniom w zakresie ochrony ludności i reagowania na nie: „Konieczne jest zacieśnienie współpracy i zdolności poprzez procedury pilotażowe i demonstracyjne służące wspólnemu rozmieszczaniu, udowodnienie koncepcji i wzmocnienie innowacji”.
• uzupełnienie podejścia do reagowania na klęski żywiołowe o bardziej opłacalne strategie, takie jak działania przygotowawcze, takie jak podejścia oparte na ekosystemach i planowanie zapobiegawcze.

Ten sam dokument kładzie szczególny nacisk na wodę, wskazując na potrzebę poprawy jakości, odporności i zarządzania wodą, która jest kluczowym zasobem w tym obszarze i jest skłonna do zmniejszenia się z powodu zmiany klimatu. W dokumencie tym wezwano w szczególności do podjęcia działań politycznych mających na celu transfer odpowiednich technologii i dostosowanie ich do lokalnych potrzeb oraz zwiększenie wykorzystania odpowiednich technologii za pośrednictwem projektów pilotażowych w celu wykazania ich korzyści technicznych, finansowych i środowiskowych. Wzywa również do stworzenia ram umożliwiających ustanowienie odpowiednich zachęt oraz wdrożenie odpowiednich przepisów i systemów monitorowania, z wykorzystaniem inteligentnych systemów pomiarowych i cen wody, bez kolizji z lokalnymi politykami i ramami regulacyjnymi.  

Dotychczas nie podjęto żadnych konkretnych działań służących realizacji konkretnych celów w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Jednak szersze działania w dziedzinie zasobów wodnych podjęto za pomocą projektów finansowanych w ramach programu ENI CBC MED (zob. następna sekcja).

Przykłady projektuENI CBC MED finansowanego wlatach2014–2020

Nowe projekty w ramach Interreg Next-MED są nadal w fazie opracowywania, ale istnieją odpowiednie projekty finansowane w ramach poprzedniego programu, a mianowicie ENI CBC MED. Projekty te koncentrują się głównie na inteligentnym i niekonwencjonalnym wykorzystaniu ograniczonych zasobów wodnych. 

Mediss (śródziemnomorski zintegrowany system zaopatrzenia w wodę, 2019–2023). Kraje: Palestyna, Włochy, Jordania, Tunezja; Projekt programu ENI CBC MED. 

Mediss testuje innowacyjne rozwiązania w zakresie wykorzystania oczyszczonych ścieków i odsalania wody słonawej. Konkretne inicjatywy uświadamiające użytkowników końcowych mogą kwestionować ich niechęć do niekonwencjonalnych zasobów wodnych i szkolić ich w zakresie najlepszych praktyk rolniczych. Oczekuje się, że w dłuższej perspektywie projekt przyczyni się do zmniejszenia stresu związanego z wodą słodką, a także do kosztów zaopatrzenia w wodę, przy jednoczesnym zwiększeniu wydajności i dywersyfikacji upraw, a tym samym zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego i dochodów rolników. 

MEDWAYCAP (The MEDiterranean Path for Innovation CAPitalisation towards a urban- wiejski zintegrowany rozwój niekonwencjonalnych zasobów wodnych, 2021–2023), Kraje: Grecja, Włochy, Egipt, Malta, Palestyna, Tunezja, Jordania.

Program MEDWAYCAP promuje współpracę opartą na wyzwaniach i ciągły dialog transgraniczny oparty na podnoszeniu świadomości władz publicznych i decydentów na szczeblu regionalnym/krajowym, budowaniu zdolności, łatwym dostępie do informacji i wykorzystywaniu narzędzi wzajemnego uczenia się w dziedzinie niekonwencjonalnych zasobów wodnych. Celem jest przyczynienie się do łagodzenia lokalnych kryzysów wodnych poprzez dostarczanie najnowocześniejszej wiedzy na temat technik NCWR, zarządzania, planowania i umiejętności do ponownego wykorzystania na szczeblu terytorialnym do celów krajowych i rolniczych.

MENAWARA (Ponowne wykorzystanie wody niekonwencjonalnej w rolnictwie w krajach śródziemnomorskich, 2019–2023). Kraje: Włochy, Palestyna, Jordania, Tunezja, Hiszpania. 

MENAWARA poszukuje rozwiązań w zakresie zwiększania zasobów wodnych poprzez recykling odwadniania i ścieków, usuwanie strat wody, racjonalizację praktyk wykorzystywania wody i projektowanie modeli zarządzania zgodnie z krajowymi i międzynarodowymi planami. Projekt ma na celu zwiększenie dostępu do wody poprzez oczyszczanie ścieków, które mają być ponownie wykorzystane jako nawadnianie uzupełniające, oraz wzmocnienie zdolności instytucji rządowych, podmiotów niepaństwowych działających w tym sektorze, techników i rolników.

NAWAMED (Nature Based Solutions for Domestic Water Reuse in Mediterranean) (Rozwiązania oparte na przyrodzie do ponownego wykorzystania wody krajowej w Morzu Śródziemnym); 2019–2023) Kraje: Włochy, Tunezja, Jordania, Malta, Liban. 

Zużycie wody w gospodarstwie domowym na mieszkańca może zostać drastycznie zmniejszone poprzez wykorzystanie zasobów wody niekonwencjonalnej (NCW) do celów niezdatnych do spożycia. Szara woda (i woda deszczowa, jeśli jest dostępna) może być ponownie wykorzystana do spłukiwania i nawadniania WC, ale wymaga wdrożenia zdecentralizowanych systemów oczyszczania, obsługujących jeden lub kilka budynków. NAWAMED ma na celu zmianę praktyki gospodarki wodnej w miastach poprzez innowacyjne, zrównoważone i tanie technologie uzdatniania wody. Powinny one być stosowane w sposób zdecentralizowany, aby zastąpić wykorzystanie wody pitnej dobrą jakością NCW. 

ProSim (Promoting Sustainable Irrigation Management and non- Conventional water use in the Mediterranean, 2019–2023). Kraje: Włochy, Jordania, Liban, Tunezja, Hiszpania. 

Koncentrując się na zapotrzebowaniu na wodę i jej podaży do nawadniania, PROSIM przygląda się problemom wodnym typowym dla regionu śródziemnomorskiego, takim jak straty wody, ograniczone zdolności instytucjonalne do egzekwowania skutecznych planów gospodarki wodnej oraz brak świadomości na temat nowoczesnych rozwiązań na poziomie gospodarstw. Projekt ma przynieść innowacyjne rozwiązania łączące efektywność zużycia wody i NCW. Powinna ona również pomóc w budowaniu lokalnych zdolności w zakresie przyjmowania i zwiększania skali tych rozwiązań oraz rozwoju transgranicznego budowania zdolności, a także planów działania i planów poprawy gospodarki wodnej.