Basen Morza Śródziemnego (Dalej)

Kraje regionu

Algieria, Cypr, Egipt, Francja, Grecja, Izrael, Włochy, Liban, Jordania, Malta, Palestyna, Portugalia, Hiszpania, Tunezja i Turcja.

Ramy polityki

1.     Program współpracy ponadnarodowej

Ramy współpracy programu Interreg NEXT na rzecz basenu Morza Śródziemnego (NEXTMED), zatwierdzone w 2023 r., wynikają z opracowania strategii Interreg-Med, która ma objąć państwa spoza UE na wszystkich wybrzeżach Morza Śródziemnego.

Uzupełnia on zatem i rozszerza podejście przyjęte w programie Interreg MED na lata 2014–2020, który pozostanie kluczowym filarem współpracy UE w tym makroregionie za pośrednictwem programu działań następczych Interreg EURO MED (2021–2027). Opiera się on również na szerszych programach współpracy transgranicznej ENPI CBC MED (2007–2013 i 2014–2020) dla obszaru MED.

W ramach polityki spójności Unii Europejskiej Interreg NEXT MED będzie wspierać współpracę eurośródziemnomorską między regionami i krajami w tej dziedzinie do końca 2027 r. NEXT MED należy do komponentu B „Współpraca transnarodowa” w ramach zewnętrznego wymiaru Interreg. „Interreg NEXT MED ma na celu przyczynienie się do inteligentnego, zrównoważonego i sprawiedliwego rozwoju dla wszystkich w całym basenie Morza Śródziemnego poprzez wspieranie zrównoważonej, długotrwałej i dalekosiężnej współpracy oraz wielopoziomowego sprawowania rządów. Misją programu jest finansowanie projektów współpracy, które dotyczą wspólnych wyzwań społeczno-gospodarczych, środowiskowych i związanych z zarządzaniem na poziomie śródziemnomorskim, takich jak wykorzystanie zaawansowanych technologii, konkurencyjność MŚP i tworzenie miejsc pracy, efektywność energetyczna, zrównoważona gospodarka wodna, przystosowanie się do zmiany klimatu, przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym i zasobooszczędną, kształcenie i szkolenie oraz opieka zdrowotna” (strona internetowa EniCBC MED).

Program NEXT MED obejmuje następujące cztery priorytety:

• Priorytet 1: Bardziej konkurencyjna i inteligentna gospodarka śródziemnomorska;
• Priorytet 2: Bardziej ekologiczny, niskoemisyjny i odporny region Morza Śródziemnego;
• Priorytet 3: Bardziej społeczny i sprzyjający włączeniu społecznemu region Morza Śródziemnego;
• Priorytet 4: Lepsze zarządzanie współpracą w regionie Morza Śródziemnego.

Priorytet 2 „Bardziej ekologiczny, niskoemisyjny i odporny region Morza Śródziemnego” programu NEXT MED koncentruje się na polityce klimatycznej i środowiskowej. Na realizację tego priorytetu przeznaczono 42% budżetu programu (96,9 mld euro). Wśród celów szczegółowych tego priorytetu drugi i trzeci mają znaczenie dla przystosowania się do zmiany klimatu:

• Promowanie efektywności energetycznej i ograniczanie emisji gazów cieplarnianych
• Promowanie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi, odporności z uwzględnieniem podejść ekosystemowych
• Promowanie dostępu do wody i zrównoważonej gospodarki wodnej
• Promowanie przejścia na zasobooszczędną gospodarkę o obiegu zamkniętym.

W związku z tym program będzie wspierał współpracę transnarodową w celu zwiększenia świadomości na temat wpływu zmiany klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo. Oczekuje się, że działania stworzą sprzyjające środowisko dla organów administracyjnych i decyzyjnych o lepszym przystosowaniu się do zmiany klimatu, zmniejszaniu ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi i zwiększonej odporności w wielopoziomowym i wielosektorowym systemie zarządzania.

2.     Strategie makroregionów

W szerokiej perspektywie śródziemnomorskiej grupa państw śródziemnomorskich (Chorwacja, Słowenia, Albania, Czarnogóra, Grecja, Włochy, przy czym te dwa ostatnie należą również do obszaru basenu Morza Śródziemnego) została uwzględniona w strategii UE na rzecz regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego (EUSAIR), która obejmuje cały obszar współpracy ADRION. Więcej informacji na temat EUSAIR można znaleźć na stronie internetowej regionu adriatycko-jońskiego.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

W skali Morza Śródziemnego współpraca w zakresie ochrony środowiska (w tym przystosowania się do zmiany klimatu) na szczeblu transnarodowym jest sformalizowana w ramach konwencji barcelońskiej i powiązanych protokołów.

Szerokim forum współpracy międzynarodowej w tym regionie jest Unia dla Śródziemnomorza, szeroka międzyrządowa organizacja eurośródziemnomorska, zrzeszająca wszystkie państwa Unii Europejskiej oraz 16 państw południowego i wschodniego regionu Morza Śródziemnego.

Analogicznie inicjatywa WESTMED obejmuje współpracę w zakresie zrównoważonego niebieskiego wzrostu między krajami w zachodnim basenie Morza Śródziemnego zarówno z południowych (Algieria, Mauretania, Maroko, Malta, Tunezja), jak i północnych (Włochy, Hiszpania, Francja) wybrzeży.

Aby ożywić i wzmocnić partnerstwo strategiczne między Unią Europejską a jej partnerami z południowego sąsiedztwa, wnowym programie na rzecz regionu Morza Śródziemnego, zainicjowanym w 2021 r., proponuje się połączenie sił na całym wybrzeżu Morza Śródziemnego w walce ze zmianą klimatu i przyspieszeniu dwojakiej transformacji – ekologicznej i cyfrowej. Koncentruje się on na pięciu obszarach polityki: rozwój społeczny, dobre rządy i praworządność; (ii) odporności, dobrobytu i transformacji cyfrowej; pokój i bezpieczeństwo; (iv) migracja i mobilność oraz (v) transformacja ekologiczna. Plan jest wspierany przez specjalny plan inwestycji gospodarczych dla południowych sąsiadów (do 7 mld EUR na lata 2021–2027), skoncentrowany na poprawie warunków życia i sprawiedliwej odbudowie po pandemii COVID-19. Jeśli chodzi o działania związane ze zmianą klimatu i przystosowaniem się do niej, program ma konkretne cele w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu i ochrony zasobów wodnych. Więcej informacji na temat inicjatyw współpracy można znaleźć na stronie poświęconej obszarowi śródziemnomorskiemu oraz na stronie dotyczącej Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego.

4.      Strategie i plany adaptacyjne

Na szczeblu śródziemnomorskim nie opracowano żadnych strategii i planów adaptacyjnych. W szczególności w ramach współpracy transnarodowej INTERREG lub innych form współpracy nie opracowano strategii i planów adaptacyjnych dla regionu Morza Śródziemnego. W 2016 r. na 19. posiedzeniu umawiających się stron (COP19) konwencji barcelońskiej zatwierdzono jednak „Regionalneramy przystosowania się do zmiany klimatu dla śródziemnomorskich obszarów morskich i przybrzeżnych”. Dokument ma na celu stworzenie wspólnego regionalnego podejścia strategicznego w celu zwiększenia odporności na zmianę klimatu i zdolności przystosowawczych.

Ponadto niektóre punkty strategiczne zawarte w dokumencie programowym Interreg NEXT-MED określają następujące kluczowe priorytety w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w obszarze NEXT MED:

• zwiększenie zrozumienia wielowarstwowych i skomplikowanych wzajemnie powiązanych skutków zmiany klimatu, zamiast postrzegania ich jako szeregu niezależnych kwestii sektorowych;
• rozwijanie współpracy między państwami w zakresie skoordynowanych na szczeblu międzynarodowym reakcji na zagrożenia związane ze zmianą klimatu, ponieważ pandemia COVID-19 uwypukliła nieadekwatność nieskoordynowanych działań krajowych wobec globalnych zagrożeń.
• poprawa zdolności reagowania agencji ds. zapobiegania ryzyku związanemu z ochroną ludności i reagowania na klęski i katastrofy: „Konieczne jest zwiększenie współpracy i zdolności poprzez pilotażowe i demonstracyjne procedury wspólnego rozmieszczania, zapewnienie weryfikacji poprawności projektu i zwiększenie innowacyjności”.
• uzupełnienie podejścia opartego na reagowaniu na klęski i katastrofy bardziej racjonalnymi pod względem kosztów strategiami, takimi jak działania przygotowawcze, takie jak podejścia ekosystemowe i planowanie ostrożnościowe.

W tym samym dokumencie skoncentrowano się w szczególności na wodzie, wskazując na potrzebę poprawy jakości, odporności i gospodarowania wodą, która jest kluczowym zasobem na tym obszarze i może stać się rzadsza z powodu zmiany klimatu. W szczególności w dokumencie wezwano do podjęcia działań politycznych mających na celu transfer odpowiednich technologii i dostosowanie ich do lokalnych potrzeb oraz zwiększenie ich wykorzystania w ramach projektów pilotażowych „w celu wykazania ich korzyści technicznych, finansowych i środowiskowych”. Wzywa również do ustanowienia ram w celu ustanowienia odpowiednich zachęt oraz wdrożenia odpowiednich przepisów i systemów monitorowania, z wykorzystaniem inteligentnych systemów pomiarowych i ustalania cen wody, bez kolizji z lokalnymi politykami i ramami regulacyjnymi. 

Do tej pory nie podjęto żadnych konkretnych działań służących osiągnięciu konkretnych celów w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Podjęto jednak szerzej zakrojone działania w dziedzinie zasobów wodnych za pośrednictwem projektów finansowanych w ramach programu ENI CBC MED (zob. następna sekcja).

Przykłady projektów finansowanych w ramach programu ENI CBC MED w latach 2014–2020

Nowe projekty w ramach Interreg Next-MED są nadal opracowywane, ale istnieją odpowiednie projekty finansowane w ramach poprzedniego programu, a mianowicie ENI CBC MED. Projekty te koncentrują się głównie na inteligentnym i niekonwencjonalnym wykorzystaniu ograniczonych zasobów wodnych. 

MEDISS (Śródziemnomorski Zintegrowany System Zaopatrzenia w Wodę, 2019–2023). Kraje: Palestyna, Włochy, Jordania, Tunezja; Projekt w ramach programu ENI CBC MED.

MEDISS testuje innowacyjne rozwiązania w zakresie wykorzystania oczyszczonych ścieków i odsalania wody słonawej. Konkretne inicjatywy uświadamiające dla użytkowników końcowych mogą podważyć ich niechęć do niekonwencjonalnych zasobów wodnych (NCWR) i przeszkolić ich w zakresie najlepszych praktyk rolniczych. Oczekuje się, że w dłuższej perspektywie projekt przyczyni się do zmniejszenia stresu związanego z wodą słodką, a także kosztów zaopatrzenia w wodę, przy jednoczesnym zwiększeniu wydajności i dywersyfikacji upraw, a tym samym bezpieczeństwa żywnościowego i dochodów rolników. 

MEDWAYCAP (Ścieżka śródziemnomorska dla innowacji CAPitalisation towards an urban-rural integrated development of non-conventional water resources, 2021–2023), Kraje: Grecja, Włochy, Egipt, Malta, Palestyna, Tunezja, Jordania.

MEDWAYCAP promuje współpracę opartą na wyzwaniach i stały dialog transgraniczny oparty na podnoszeniu świadomości organów publicznych i decydentów na szczeblu regionalnym/krajowym, budowaniu zdolności, łatwym dostępie do informacji i wykorzystaniu narzędzi wzajemnego uczenia się w dziedzinie niekonwencjonalnych zasobów wodnych (NCWR). Celem jest przyczynienie się do łagodzenia lokalnych kryzysów wodnych poprzez dostarczanie najnowocześniejszej wiedzy na temat technik NCWR, zarządzania, planowania i umiejętności ponownego wykorzystania na szczeblu terytorialnym do celów domowych i rolniczych.

MENAWARA (Niekonwencjonalne ponowne wykorzystanie wody w rolnictwie w krajach śródziemnomorskich, 2019–2023). Kraje: Włochy, Palestyna, Jordania, Tunezja, Hiszpania.

MENAWARA poszukuje rozwiązań w zakresie zwiększania zasobów wodnych poprzez recykling odwadniania i ścieków, odprowadzanie strat wody, racjonalizację praktyk wykorzystania wody i projektowanie modeli zarządzania zgodnie z planami krajowymi i międzynarodowymi. Projekt ma na celu zwiększenie dostępu do wody poprzez oczyszczanie ścieków, które mają być ponownie wykorzystywane jako uzupełniające nawadnianie, oraz wzmocnienie zdolności instytucji rządowych, podmiotów niepaństwowych działających w sektorze, techników i rolników.

NAWAMED (Nature Based Solutions for Domestic Water Reuse in Mediterranean [Rozwiązania oparte na przyrodzie w zakresie ponownego wykorzystania wody domowej w Morzu Śródziemnym]; 2019–2023) Kraje: Włochy, Tunezja, Jordania, Malta, Liban.

Zużycie wody w gospodarstwach domowych na mieszkańca można radykalnie zmniejszyć, wykorzystując zasoby wody niekonwencjonalnej (NCW) do celów niejadalnych. Woda szara (i woda deszczowa, jeśli jest dostępna) może być ponownie wykorzystana do płukania i nawadniania WC, ale wymaga wdrożenia zdecentralizowanych systemów oczyszczania, obsługujących jeden lub kilka budynków. NAWAMED ma na celu zmianę praktyki zarządzania wodą miejską za pomocą innowacyjnych, zrównoważonych i tanich technologii uzdatniania. Powinny one mieć zastosowanie w sposób zdecentralizowany, aby zastąpić korzystanie z wody pitnej wodą o dobrej jakości NCW.

PROSIM (Promowanie zrównoważonego zarządzania nawadnianiem i niekonwencjonalnego wykorzystania wody w Morzu Śródziemnym, 2019–2023). Kraje: Włochy, Jordania, Liban, Tunezja, Hiszpania.

Skupiając się na zapotrzebowaniu na wodę i zaopatrzeniu w wodę do nawadniania, PROSIM analizuje kwestie związane z wodą typowe dla obszaru śródziemnomorskiego, takie jak straty wody, ograniczona zdolność instytucjonalna do egzekwowania skutecznych planów gospodarki wodnej oraz brak świadomości na temat nowoczesnych rozwiązań na poziomie gospodarstw rolnych. Oczekuje się, że projekt przyniesie innowacyjne rozwiązania, które łączą efektywność wykorzystania wody i NCW. Powinien on również pomóc w budowaniu lokalnych zdolności do przyjmowania i zwiększania skali tych rozwiązań oraz w rozwijaniu transgranicznego budowania zdolności, a także planów działania i planów na rzecz poprawy gospodarki wodnej.