Przestrzeń alpejska

Kraje regionu

Obszar współpracy programu Alpine Space obejmuje Alpy i otaczające je niziny, łącząc bardzo różne regiony, które obejmują cały obszar Szwajcarii, Austrii, Liechtensteinu i Słowenii, zachodnie części Francji, południowe części Niemiec i północne regiony Włoch. Obszar współpracy programu Interreg na lata 2021–2027 obejmuje cały obszar programu Interreg na lata 2014–2020 z dodatkowymi siedmioma regionami z Niemiec. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

Ramy polityki

1.     Program współpracy transnarodowej

Program kosmiczny Interreg Alpejski na lata 2021–2027 (przyjęty przez Komisję Europejską 5 maja 2022 r.) ma na celu wspieranie integracji zrównoważonego rozwoju gospodarczego, dobrostanu społecznego i zachowania jego wyjątkowego charakteru. Wspiera projekty współpracy transgranicznej i ułatwia wspólne rozwiązania ponadnarodowe.

W programie określono cztery priorytety:

• Priorytet 1: Odporny na zmianę klimatu i zielony region alpejski
• Priorytet 2 Region alpejski neutralny pod względem emisji dwutlenku węgla i wrażliwy na zasoby
• Priorytet 3 Innowacje i cyfryzacja wspierające ekologiczny region alpejski
• Priorytet 4 Region alpejski zarządzany i rozwijany w ramach współpracy

Zmiana klimatu jest wielokrotnie uznawana za główną siłę napędową i szczególne wyzwanie dla Alp. Przystosowanie się do zmiany klimatu jest celem priorytetu 1 w ramach celu szczegółowego: „Promowanie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi oraz odporności, z uwzględnieniem podejść opartych na ekosystemach”. Program wspiera promowanie środków w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, koncentrując się na wzajemnych relacjach między systemami naturalnymi, gospodarczymi i społecznymi w regionie alpejskim. Program promuje w szczególności: (1) rozwiązania i projekty pilotażowe w zakresie gotowości i przystosowania się do zmiany klimatu, (2) rozwiązania i projekty pilotażowe mające na celu wypełnienie luki między badaniami nad klimatem a praktycznym wdrażaniem, (3) inicjatywy w zakresie transferu wiedzy oraz (4) metody i narzędzia pomiaru i monitorowania konkretnych skutków zmiany klimatu. Program wspiera również działania na rzecz zapobiegania ryzyku i odporności na klęski żywiołowe, które są ściśle powiązane ze zmianą klimatu.

Spójność między tym programem a celami strategii EUSALP została wzmocniona, aby wspierać dążenie do neutralnego pod względem emisji dwutlenku węgla i odpornego na zmianę klimatu terytorium. W ramach priorytetu 4 program ma na celu „wzmocnienie zdolności instytucjonalnych organów publicznych i zainteresowanych stron do wdrażania strategii makroregionalnych i strategii na rzecz basenów morskich, a także innych strategii terytorialnych”. W tym względzie program wspiera opracowywanie i wdrażanie „rozwiązań mających na celu wzmocnienie współpracy i procesów organizacyjnych w ramach struktury zarządzania EUSALP”.

W okresie 2014–2020 (INTERREG V B) zmiana klimatu, choć została uznana za główną siłę napędową i szczególne wyzwanie dla Alp, nie była objęta celami szczegółowymi, lecz tematem horyzontalnym i kwestią, którą należy uwzględnić w każdym projekcie. Przystosowanie się do zmiany klimatu jako zagadnienie przekrojowe zostało wyraźnie wymienione w ramach priorytetu 3 „Zrównoważona przestrzeń alpejska”, którego celem jest poprawa ochrony środowiska i efektywnego gospodarowania zasobami. W ramach programu na lata 2014–2020 wsparto również proces realizacji strategii UE na rzecz regionu alpejskiego, w tym 8. grupę działania ds. zarządzania ryzykiem i przystosowania się do zmiany klimatu. Zapewniła finansowanie swojej struktury zarządzania za pośrednictwem projektu AlpGov, a także poprzez wymóg składania regularnych wniosków projektowych w celu uwzględnienia priorytetów i wspierania działań tematycznych organów roboczych EUSALP.

2.     Strategie makroregionalne

Strategia UE na rzecz regionu alpejskiego (EUSALP) opiera się na wspólnej inicjatywie państw i regionów alpejskich mającej na celu zacieśnienie współpracy między nimi i skuteczniejsze sprostanie wspólnym wyzwaniom. Obejmuje siedem krajów (Austria, Francja, Włochy, Niemcy, Słowenia, Liechtenstein i Szwajcaria) oraz 48 regionów. Obejmuje on nieco większy obszar niż obszar ASP. EUSALP ma na celu sprostanie wyzwaniom specyficznym dla regionu alpejskiego, takim jak zrównoważenie rozwoju i ochrony środowiska, zwiększenie konkurencyjności i zmniejszenie dysproporcji terytorialnych.

Adaptacja jest jednym z dwóch głównych tematów w ramach 8. grupy działania (grupa działania ds. zarządzania ryzykiem). Wspólnym celem obecnego średniookresowego planu prac (do połowy 2019 r.) jest określenie, analiza i wzmocnienie mechanizmów zarządzania w dziedzinie zarządzania zagrożeniami naturalnymi i przystosowania się do zmiany klimatu, w tym zwiększenie spójności między obydwoma obszarami polityki. Planowane produkty to badania, przykłady dobrych praktyk i warianty wzmocnienia polityki w zakresie zarządzania ryzykiem, zarządzania przystosowaniem się do zmiany klimatu oraz uwzględniania kwestii przystosowania się do zmiany klimatu i zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi. Wyniki te mają utorować drogę do bardziej skutecznych i lepiej dostosowanych podejść do zarządzania w makroregionie alpejskim. Kolejnym celem grupy działania jest uruchomienie, rozwój i utrzymanie transnarodowego portalu internetowego CAPA – Platforma przystosowania się do zmiany klimatu w Alpach. W latach 2016–2019 i 2020–2022 CAPA była finansowana z projektu Interreg Alpine Space AlpGov 1 i AlpGov 2 (Wdrażaniealpejskich mechanizmów zarządzania w ramach strategii UE na rzecz regionu alpejskiego).

W planie działania EUSALP zachęca się między innymi do opracowania alpejskiej strategii i planu działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w oparciu o kompleksową ocenę narażenia i zgodnie z istniejącymi krajowymi strategiami w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Wpływ zmiany klimatu i przystosowanie się do niej są również powiązane z tematami dotyczącymi łączności ekologicznej i zasobów naturalnych, w tym gospodarowania wodą i glebą. Kwestie międzysektorowe związane z przystosowaniem się do zmiany klimatu (np. zielona infrastruktura, susze, zapotrzebowanie na wodę i zarządzanie podażą wody) są w pewnym stopniu przedmiotem działań odpowiednich grup działania.

Niektóre obszary regionu alpejskiego pokrywają się z innymi makroregionami, które mogą mieć istotne informacje w swoich strategiach. Są to makroregion Dunaju i makroregion adriatycko-joński.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Konwencja alpejska, przyjęta w 1991 r., jest międzynarodowym traktatem między państwami alpejskimi (Austrią, Francją, Niemcami, Włochami, Liechtensteinem, Monako, Słowenią i Szwajcarią) a UE na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony Alp. Ostatecznym celem konwencji alpejskiej jest rozwój wspólnego dziedzictwa Alp i zachowanie go dla przyszłych pokoleń poprzez współpracę transnarodową z udziałem władz krajowych, regionalnych i lokalnych.

W ramach konwencji alpejskiej w deklaracji z 2019 r. „Alpy neutralne dla klimatu i odporne na zmianę klimatu do 2050 r.” (deklaracjaz Innsbrucka)potwierdzono cel, jakim jest dążenie do neutralności klimatycznej i odporności Alp na zmianę klimatu do 2050 r. zgodnie z przepisami europejskimi i międzynarodowymi. Ponadto podjęcie działań w zakresie zmiany klimatu jest jednym z sześciu priorytetów wieloletniego programu prac na lata 2017–2022. Umawiające się Strony, obserwatorzy i tematyczne organy robocze konwencji regularnie pracują nad międzysektorowymi aspektami przystosowania się do zmiany klimatu. Przyniosły one szereg konkretnych produktów na poziomie transnarodowym, w tym oświadczenia i wytyczne, warsztaty i projekty eksperymentalne, często przyczyniając się do realizacji działań określonych w planie działania w dziedzinie klimatu. Rada ds. Klimatu Alpejskiego (ACB) została ustanowiona w 2016 r. w ramach konwencji i opracowała alpejski system celów klimatycznych na 2050 r. oraz plan działania w dziedzinie klimatu 2.0. Ogólnym celem tego planu jest przekształcenie Alp w region neutralny dla klimatu i odporny na zmianę klimatu (zob. sekcja poświęcona strategiom i planom w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu poniżej).

Konwencja posiada ugruntowaną międzynarodową sieć obserwatorów, która obejmuje dużą liczbę odpowiednich rządowych i pozarządowych organizacji parasolowych działających w obszarach działalności konwencji alpejskiej, w^{tym w} zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.

Konwencja alpejska i organy EUSALP przyczyniają się do tworzenia i przekazywania ponadnarodowej wiedzy w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Do najważniejszych przykładów wyników prac w ramach konwencji alpejskiej należą: strategiaalpejska na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu w dziedzinie zagrożeń naturalnych (2013),wytyczne dotyczące przystosowania się do zmiany klimatu na szczeblu lokalnym w Alpach(2014),sprawozdanie podsumowujące podsumowujące jako podstawa do zdefiniowania działań Rady ds. Klimatu Alp (2017 r., zaktualizowane w 2019 r.), sprawozdanie pt. „Wobliczu susz w regionie alpejskim”. Doświadczenia, podejścia i wspólne wyzwania”(2018) oraz 7. sprawozdanie na temat stanu Alp: Zarządzanie ryzykiem związanym z zagrożeniami naturalnymi (2019).

4.      Strategie i plany w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

Alpine Climate Target System 2050 został opracowany przez Alpine Climate Board (ACB) i przyjęty przez XV konferencję alpejską w 2019 r. It identifies concrete targets in ten different sectors of activity of the Alpine Convention and in two transversal/horizontal fields of action. Zwiększa wartość dodaną współpracy na poziomie alpejskim w zakresie łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej poprzez zintegrowane podejście. W tych ramach ACB zaktualizowała plan działania w dziedzinie klimatu (początkowo opracowany w 2009 r.), który obejmuje zarówno przystosowanie się do zmiany klimatu, jak i łagodzenie jej skutków. W nowym planie działania w dziedzinie klimatu 2.0 priorytetowo traktuje się konkretne środki służące wdrożeniu alpejskiego systemu celów klimatycznych do 2050 r., koncentrując się na perspektywie średnioterminowej (pięć do dziesięciu lat). Zaproponowano w nim szczegółowe ścieżki wdrażania dla dziesięciu sektorów, opracowane wspólnie z zainteresowanymi stronami i z tematycznymi organami roboczymi konwencji alpejskiej. ACB monitoruje ogólne wdrażanie ścieżek i regularnie informuje o osiągnięciach. Ustanowiono platformę wspólnotową („Alpejski klimat do 2050 r.”)zapewniającą powiązanie między wdrażaniem a celami systemu celów klimatycznych do 2050 r.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020

Projekt AlpGov2 (2020–2022), finansowany przez Interreg ALPS, wzmacnia struktury i mechanizmy zarządzania EUSALP, biorąc pod uwagę wszystkie tematy planu działania, w następstwie poprzedniego AlpGov 1.

GoApply (Wielowymiarowe zarządzanie przystosowaniem się do zmiany klimatu w kształtowaniu polityki i praktyce, 2016–2019) ewoluowało bezpośrednio z ponadnarodowej sieci decydentów politycznych, zainicjowanej przez C3-Alps (2007–2013). GoApply odpowiada na wyzwania, bariery i luki związane z wielopoziomowym sprawowaniem rządów, przed którymi stoją obecnie wszystkie kraje alpejskie w ich wysiłkach na rzecz wdrożenia krajowych strategii przystosowawczych. Projekt miał na celu wzmocnienie zdolności w zakresie zarządzania przystosowaniem się do zmiany klimatu i jego wdrażania na wielu poziomach i w wielu sektorach. Wyniki są przedstawiane w sprawozdaniach krajowych (Austria, Niemcy, Włochy, Szwajcaria) i zestawiane w ponadnarodowym sprawozdaniu podsumowującym. W sprawozdaniu przedstawiono bazę wiedzy na potrzeby udoskonalonego wielopoziomowego zarządzania przystosowaniem się do zmiany klimatu w regionie alpejskim oraz szereg czynników sukcesu, barier, wyciągniętych wniosków, przykładów dobrych praktyk i możliwości udoskonalenia.

ALPTREES (Zrównoważone użytkowanie i gospodarowanie drzewami nierodzimymi w regionie alpejskim, 2019–2022) pomaga wzmocnić zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych poprzez przewidywanie obecnego i potencjalnego rozmieszczenia drzew nierodzimych w scenariuszach zmiany klimatu. Oczekuje się, że projekt dostarczy wytycznych technicznych dotyczących narzędzi podejmowania decyzji w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i planowania w celu ochrony przyszłości zielonej infrastruktury, funkcji różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych na całym terytorium EUSALP.

Przestrzeń alpejska może również opierać się na szerokim doświadczeniu projektów współpracy transnarodowej dotyczących przystosowania się do zmiany klimatu, które były finansowane w poprzednim okresie programowania INTERREG 2007–2013, jak na przykład w przypadku projektów CLISP, AdaptAlp lub C3-Alps.