Kraje regionu

Całe terytorium Szwajcarii, Austrii, Liechtensteinu i Słowenii, Alpy i Dolina Rodanu we Francji, południowe regiony Niemiec i podgórza alpejskie we Włoszech.

Ramy polityki

1.    Program współpracy transnarodowej

W ramach alpejskiego programu kosmicznego INTERREG V B wspiera się działania mające na celu uczynienie obszaru alpejskiego bardziej innowacyjnym, niskoemisyjnym i lepiej połączonym oraz przyczynianie się do poprawy zarządzania regionem. Cztery priorytety programu na lata 2014–2020 to:

1. Innowacyjna przestrzeń alpejska;
2. Niskoemisyjna przestrzeń alpejska;
3. Żywa przestrzeń alpejska;
4. Dobrze zarządzana przestrzeń alpejska.

Szczegółowe cele programu obejmują: stymulowanie badań, rozwoju technologicznego i innowacji; przyczynianie się do wspierania przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach; (III) ochrona środowiska i promowanie efektywnego gospodarowania zasobami; (IV) zwiększenie zdolności instytucjonalnej i sprawnej administracji publicznej. Oczekuje się, że w tym okresie program ulegnie poprawie:

• Współpracy między przedsiębiorstwami a instytutami badawczymi;
• Możliwości w zakresie dostępu do niskoemisyjnej mobilności i możliwości transportu oraz korzystania z nich;
• Poziom zrównoważonego waloryzacji dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego regionu.

Zmiana klimatu jest wielokrotnie uznawana za główną siłę napędową i szczególne wyzwanie dla Alp w ASP 2014–2020. Przystosowanie się do zmiany klimatu nie jest jednak traktowane jako cel sam w sobie, lecz jako temat horyzontalny i kwestia, którą należy uwzględnić w każdym projekcie. Przystosowanie się do zmiany klimatu jako kwestia przekrojowa została wyraźnie wymieniona w kilku tematach, takich jak różnorodność biologiczna, usługi ekosystemowe, zapobieganie ryzyku, łączność ekologiczna i wykorzystanie zasobów naturalnych, w ramach priorytetu 3 „Liveable Alpine Space”, którego celem jest ochrona środowiska i efektywne gospodarowanie zasobami.

W ramach alpejskiego programu kosmicznego wspiera się strategię UE na rzecz regionu alpejskiego, w tym grupę działania nr 8 ds. zarządzania ryzykiem i przystosowania się do zmiany klimatu, w szczególności poprzez przyznawanie finansowania opartego na projektach na jego strukturę zarządzania w ramach realizowanego projektu AlpGov, a także poprzez wymóg regularnego składania wniosków projektowych w celu uwzględnienia priorytetów i działań wspierających tematyczne organy robocze EUSALP.

2.    Strategie makroregionów

Strategia UE na rzecz regionu alpejskiego (EUSALP) opiera się na wspólnej inicjatywie państw i regionów alpejskich, której celem jest zacieśnienie współpracy między nimi oraz skuteczniejsze sprostanie wspólnym wyzwaniom. Obejmuje siedem krajów (Austria, Francja, Włochy, Niemcy, Słowenia, Liechtenstein i Szwajcaria) oraz 48 regionów i obejmuje nieco większy obszar niż ASP. EUSALP ma na celu sprostanie specyficznym wyzwaniom alpejskim, takim jak równoważenie rozwoju i ochrony środowiska, zwiększanie konkurencyjności i zmniejszanie dysproporcji terytorialnych.

Adaptacja jest jednym z dwóch głównych tematów w ramach EUSALP AG8 ( Grupy Działania ds. Zarządzania Ryzykiem), której wspólnym celem obecnego średniookresowego planu prac (do połowy 2019 r.) jest mapowanie, analizowanie i wzmacnianie mechanizmów zarządzania w dziedzinie zarządzania zagrożeniami naturalnymi i przystosowania się do zmiany klimatu, w tym zwiększenie spójności między obiema dziedzinami polityki. Planowane wyniki obejmują badania, przykłady dobrych praktyk i warianty poprawy polityki w zakresie zarządzania ryzykiem, zarządzania przystosowaniem się do zmiany klimatu oraz uwzględniania kwestii przystosowania się do zmiany klimatu i zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, mające na celu utorowanie drogi dla skuteczniejszego i lepiej dostosowanego podejścia do zarządzania w makroregionie alpejskim. Kolejnym celem AG8 jest wdrożenie, rozwój i utrzymanie transnarodowego portalu internetowego CAPA –Platforma przystosowania się do zmiany klimatu w Alpach. W latach 2016–2019 CAPA została sfinansowana z projektu Interreg Alpine Space AlpGov (Wdrażanie mechanizmów zarządzania alpejskiego strategii UE dla regionu alpejskiego), a w ciągu najbliższych trzech lat będzie finansowany z projektu AlpGov II.

Plan działania EUSALP zachęca m.in. do opracowania alpejskiej strategii adaptacyjnej i planu działania opartego na kompleksowej ocenie narażenia i zgodnie z istniejącymi krajowymi strategiami przystosowawczymi, ale zalecenie to nie zostało jeszcze przyjęte. Skutki zmiany klimatu i przystosowanie się do niej są również powiązane z tematami łączności ekologicznej i zasobów naturalnych, w tym gospodarki wodnej i gleby, a kwestie międzysektorowe związane z przystosowaniem się do zmiany klimatu (np. zielona infrastruktura, susze, popyt na wodę i zarządzanie podażą) są w pewnym stopniu uwzględnione w działaniach odpowiednich grup działania.

Niektóre obszary regionu alpejskiego pokrywają się z innymi makroregionami, które mogą mieć istotne informacje w swoich strategiach. Są to makroregion Dunaju i makroregion adriatycko -joński.

3.    Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy dotyczące współpracy

Konwencja alpejska (1991) jest międzynarodowym traktatem między państwami alpejskimi (Austria, Francja, Niemcy, Włochy, Liechtenstein, Monako, Słowenia i Szwajcaria) a UE (podpisana w 1991 r.) w sprawie zrównoważonego rozwoju i ochrony Alp. Ostatecznym celem konwencji alpejskiej jest rozwój wspólnego dziedzictwa Alp i zachowanie go dla przyszłych pokoleń poprzez współpracę transnarodową z udziałem władz krajowych, regionalnych i lokalnych.

Cele i środki sektorowe określono w ośmiu protokołach. Chociaż nie istnieje protokół tematyczny w sprawie zmiany klimatu, zmiana klimatu i przystosowanie się do niej od lat stanowią dziedzinę prac w ramach konwencji alpejskiej. Konferencja alpejska przyjęła deklarację w sprawie zmian klimatu w 2006 r., dodatkowo skonkretyzowaną w przyjętym w 2009 r. planie działania na rzecz zmiany klimatu, odnoszącym się zarówno do łagodzenia zmiany klimatu, jak i przystosowania się do niej. Ponadto podjęcie działań w zakresie zmiany klimatu jest jednym z 6 priorytetów wieloletniego programu prac na lata 2017–2022. Umawiające się Strony, obserwatorzy i tematyczne organy robocze konwencji regularnie pracują nad międzysektorowymi aspektami adaptacji i przyniosły szereg konkretnych ponadnarodowych wyników, w tym oświadczenia i wytyczne, warsztaty i projekty eksperymentalne, często przyczyniając się do realizacji działań określonych w planie działań w dziedzinie klimatu. Alpine Climate Board (ACB) została utworzona w 2016 r. i obecnie opracowuje wnioski dotyczące systemu celów klimatycznych o zasięgu alpejskim. Konwencja posiada ugruntowaną ponadnarodową sieć obserwatorów, która obejmuje dużą liczbę odpowiednich rządowych i pozarządowych organizacji patronackich działających w dziedzinach działalności konwencji alpejskiej, w^tym przystosowania się do zmiany klimatu.

4.    Strategie i plany adaptacyjne

Plan działania konwencji alpejskiej w sprawie zmian klimatu w Alpach jest dotychczas jedynym politycznym dokumentem dotyczącym polityki transnarodowej w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w regionie alpejskim. Obejmuje on zarówno przystosowanie się do zmiany klimatu, jak i łagodzenie jej skutków i został przyjęty w drodze rezolucji politycznej, ale nie ma prawnie wiążącego statusu. Niektóre z jej zaleceń dotyczących działań zostały przyjęte w ramach mandatów kilku tematycznych organów roboczych konwencji.

Ustanowiona na konferencji alpejskiej w 2016 r. w celu połączenia odpowiednich działań związanych ze zmianą klimatu prowadzonych w ramach konwencji alpejskiej, alpejska Rada ds. Klimatu pracuje obecnie nad systemem celów dla neutralnych dla klimatu i odpornych na zmianę klimatu Alp. System celów klimatycznych wraz z zaleceniami zostanie przedłożony do przyjęcia na XV konferencji alpejskiej, która odbędzie się w kwietniu 2019 r. Oczekuje się, że przyszłe działania w ramach priorytetu dotyczącego zmiany klimatu zawartego w wieloletnim programie prac na lata 2017–2022 będą koncentrować się na realizacji tych celów. W tym celu projekt systemu docelowego umożliwia monitorowanie i ocenę postępów przynajmniej pod względem jakościowym.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020

Przestrzeń alpejska może polegać na szerokim doświadczeniu w projektach współpracy transnarodowej dotyczących tworzenia wiedzy i dzielenia się wiedzą na temat przystosowania się do zmiany klimatu, finansowanych w poprzednim okresie programowania INTERREG 2007-2013, jak na przykład w przypadku projektów CLISP lub C3-Alps. W obecnym ASP 2014-2020 jedynym projektem bezpośrednio dotyczącym przystosowania się do zmiany klimatu jako samodzielnego tematu jest GoApply ( wielowymiarowe zarządzanie przystosowaniem się do zmiany klimatu w kształtowaniu polityki i praktyce) (2016–2019). Idea projektu i partnerstwo ewoluowały bezpośrednio z transnarodowej sieci twórców polityki zainicjowanej przez C3-Alps. Likwidacja barier adaptacyjnych w krajach alpejskich związanych z wyzwaniami w zakresie wielopoziomowego sprawowania rządów, celem GoApply jest poprawa wertykalnego wdrażania krajowych polityk adaptacyjnych na różnych szczeblach, wspieranie horyzontalnej integracji przystosowania się do zmiany klimatu w sektorach oraz wzmocnienie zdolności w zakresie zarządzania podmiotów publicznych i niepublicznych poprzez opracowanie wariantów poprawy zarządzania i innowacji.

Oprócz alpejskiego programu kosmicznego INTERREG, konwencja alpejska i organy EUSALP przyczyniają się do ponadnarodowego tworzenia i transferu wiedzy na temat adaptacji. Do najważniejszych przykładów wyników prac konwencji alpejskiej należą: „Strategia alpejska na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu w dziedzinie zagrożeń naturalnych” (2013 r.), „Wytyczne dotyczące przystosowania się do zmiany klimatu na szczeblu lokalnym w Alpach” (2014 r.) oraz „Sprawozdanie podsumowujące jako podstawa do zdefiniowania działalności alpejskiej Rady ds. Klimatu”(2017 r.).