Przestrzeń alpejska

Kraje regionu

Obszar współpracy w ramach programu „Przestrzeń alpejska” obejmuje Alpy i otaczające je niziny, łącząc bardzo odrębne regiony obejmujące cały obszar Szwajcarii, Austrii, Liechtensteinu i Słowenii, zachodnie części Francji, południowe części Niemiec i północne regiony Włoch. Obszar współpracy programu Interreg na lata 2021–2027 obejmuje cały obszar programu Interreg na lata 2014–2020 z dodatkowymi siedmioma regionami z Niemiec. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

Ramy polityki

1.     Program współpracy ponadnarodowej

Program Interreg „Przestrzeń alpejska” na lata 2021–2027 (przyjęty przez Komisję Europejską 5 maja 2022 r.) ma na celu wspieranie integracji zrównoważonego rozwoju gospodarczego, dobrostanu społecznego i zachowania jego wyjątkowego charakteru. Wspiera projekty współpracy transgranicznej i ułatwia wspólne rozwiązania ponadnarodowe.

W programie określono cztery priorytety:

• Priorytet 1: Odporny na zmianę klimatu i ekologiczny region alpejski
• Priorytet 2 Region alpejski neutralny pod względem emisji dwutlenku węgla i wrażliwy na zasoby
• Priorytet 3 Innowacje i cyfryzacja wspierające ekologiczny region alpejski
• Priorytet 4 Spółdzielnie zarządzany i rozwijany region alpejski

Zmiana klimatu jest wielokrotnie określana jako główna siła napędowa i szczególne wyzwanie dla Alp. Przystosowanie się do zmiany klimatu jest celem priorytetu 1 w ramach celu szczegółowego: „Promowanie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi oraz odporności, z uwzględnieniem podejść opartych na ekosystemach”. Program wspiera promowanie środków przystosowania się do zmiany klimatu, koncentrując się na wzajemnych powiązaniach między systemami naturalnymi, gospodarczymi i społecznymi w regionie alpejskim. Szczegółowo program promuje: 1) rozwiązania i projekty pilotażowe w zakresie gotowości i przystosowania się do zmiany klimatu, 2) rozwiązania i projekty pilotażowe mające na celu wypełnienie luki między badaniami nad klimatem a praktycznym wdrażaniem, 3) inicjatywy w zakresie transferu wiedzy oraz 4) metody i narzędzia pomiaru i monitorowania konkretnych skutków zmiany klimatu. Program wspiera również działania na rzecz zapobiegania ryzyku i odporności na klęski żywiołowe, które są ściśle powiązane ze zmianą klimatu.

Spójność między niniejszym programem a celami strategii EUSALP zostaje wzmocniona, aby wspierać drogę do terytorium neutralnego pod względem emisji dwutlenku węgla i odpornego na zmianę klimatu. W ramach priorytetu 4 program ma na celu „zwiększenie zdolności instytucjonalnych organów publicznych i zainteresowanych stron do wdrażania strategii makroregionalnych i strategii na rzecz basenów morskich, a także innych strategii terytorialnych”. W tym względzie program wspiera opracowywanie i wdrażanie „rozwiązań mających na celu wzmocnienie współpracy i procesów organizacyjnych w ramach struktury zarządzania EUSALP”.

W okresie 2014–2020 (INTERREG V B) zmiana klimatu, mimo że została uznana za główną siłę napędową i szczególne wyzwanie dla Alp, nie została uwzględniona w celach szczegółowych, lecz jako temat horyzontalny i kwestia, którą należy uwzględnić w każdym projekcie. Przystosowanie się do zmiany klimatu jako zagadnienie przekrojowe zostało wyraźnie wymienione w ramach priorytetu 3 „Liveable Alpine Space”, którego celem jest poprawa ochrony środowiska i efektywnego gospodarowania zasobami. W ramach programu na lata 2014–2020 wspierano również proces strategii UE na rzecz regionu alpejskiego, w tym jej grupę działania 8 ds. zarządzania ryzykiem i przystosowania się do zmiany klimatu. Zapewniła finansowanie swojej struktury zarządzania za pośrednictwem projektu AlpGov, a także poprzez wymóg regularnego składania wniosków projektowych w celu uwzględnienia priorytetów i wspierania działań tematycznych organów roboczych EUSALP.

2.     Strategie makroregionów

Strategia UE na rzecz regionu alpejskiego (EUSALP) opiera się na wspólnej inicjatywie państw i regionów alpejskich mającej na celu zacieśnienie współpracy między nimi i skuteczniejsze sprostanie wspólnym wyzwaniom. W jej skład wchodzi siedem krajów (Austria, Francja, Włochy, Niemcy, Słowenia, Liechtenstein i Szwajcaria) oraz 48 regionów. Obejmuje nieco większy obszar niż ASP. EUSALP ma na celu sprostanie specyficznym wyzwaniom alpejskim, takim jak wyważenie rozwoju i ochrony środowiska, zwiększenie konkurencyjności oraz zmniejszenie dysproporcji terytorialnych.

Adaptacja jest jednym z dwóch głównych tematów w ramach grupy działania 8 (grupa działania ds. zarządzania ryzykiem). Wspólnym celem obecnego średniookresowego planu prac (do połowy 2019 r.) jest mapowanie, analizowanie i wzmacnianie mechanizmów zarządzania w dziedzinie zarządzania zagrożeniami naturalnymi i przystosowania się do zmiany klimatu, w tym zwiększenie spójności między obydwoma obszarami polityki. Planowane wyniki to badania, przykłady dobrych praktyk i warianty poprawy polityki w zakresie zarządzania ryzykiem, zarządzania przystosowaniem się do zmiany klimatu oraz uwzględniania kwestii przystosowania się do zmiany klimatu i zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi. Wyniki te mają na celu utorowanie drogi dla skuteczniejszego i lepiej dostosowanego podejścia do zarządzania w makroregionie alpejskim. Kolejnym celem grupy działania jest uruchomienie, rozwój i utrzymanie transnarodowego portalu internetowego CAPA – Platforma przystosowania się do zmiany klimatu w Alpach. W latach 2016–2019 i 2020–2022 CAPA był finansowany w ramach projektów Interreg Alpine Space AlpGov 1 i AlpGov 2 (Wdrażaniemechanizmów zarządzania regionem alpejskim w ramach strategii UE na rzecz regionu alpejskiego).

W planie działania EUSALP zachęca się między innymi do opracowania strategii i planu działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w regionie alpejskim w oparciu o kompleksową ocenę narażenia i zgodnie z istniejącymi krajowymi strategiami przystosowania się do zmiany klimatu. Skutki zmiany klimatu i przystosowanie się do niej są również powiązane z tematami łączności ekologicznej i zasobów naturalnych, w tym gospodarki wodnej i gospodarowania glebą. Międzysektorowe kwestie związane z przystosowaniem się do zmiany klimatu (np. zielona infrastruktura, susze, zarządzanie popytem na wodę i podażą wody) są do pewnego stopnia przedmiotem działań odpowiednich grup działania.

Niektóre obszary regionu alpejskiego pokrywają się z innymi makroregionami, które mogą mieć istotne informacje w swoich strategiach. Są to makroregion Dunaju i makroregion adriatycko-joński.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Konwencja alpejska, przyjęta w 1991 r., jest międzynarodowym traktatem między krajami alpejskimi (Austria, Francja, Niemcy, Włochy, Liechtenstein, Monako, Słowenia i Szwajcaria) a UE na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony Alp. Ostatecznym celem konwencji alpejskiej jest rozwój wspólnego dziedzictwa Alp i zachowanie go dla przyszłych pokoleń poprzez współpracę transnarodową z udziałem władz krajowych, regionalnych i lokalnych.

Zgodnie z konwencją alpejską w deklaracji z 2019 r. „Alpy neutralne dla klimatu i odporne na zmianę klimatu do 2050 r.” (deklaracjaz Innsbrucka)potwierdzono cel, jakim jest dążenie do osiągnięcia neutralności klimatycznej i odporności Alp na zmianę klimatu do 2050 r. zgodnie z przepisami europejskimi i międzynarodowymi. Ponadto podejmowanie działań w zakresie zmiany klimatu jest jednym z 6 priorytetów wieloletniego programu prac na lata 2017–2022. Umawiające się Strony, obserwatorzy i tematyczne organy robocze konwencji regularnie pracują nad międzysektorowymi aspektami przystosowania się do zmiany klimatu. Przyniosły one szereg konkretnych wyników na szczeblu transnarodowym, w tym oświadczenia i wytyczne, warsztaty i projekty eksperymentalne, często przyczyniając się do realizacji działań określonych w planie działania w dziedzinie klimatu. Rada ds. Klimatu Alpejskiego (ACB) została ustanowiona w 2016 r. w ramach konwencji i opracowała alpejski system celów klimatycznych do 2050 r. oraz plan działania w dziedzinie klimatu 2.0. Ogólnym celem tego planu jest przekształcenie Alp w region neutralny dla klimatu i odporny na zmianę klimatu (zob. poniżej sekcja dotycząca strategii i planów przystosowania się do zmiany klimatu).

Konwencja posiada ugruntowaną transnarodową sieć obserwatorów, która obejmuje dużą liczbę odpowiednich rządowych i pozarządowych organizacji patronackich działających w obszarach działalności konwencji alpejskiej,^{w tym w} zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.

Konwencja alpejska i organy EUSALP przyczyniają się do tworzenia i transferu ponadnarodowej wiedzy w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Wybitne przykłady wyników prac konwencji alpejskiej obejmują „Strategięalpejską w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w dziedzinie zagrożeń naturalnych”(2013), „Wytycznew zakresie przystosowania się do zmiany klimatu na szczeblu lokalnym w Alpach” (2014),„Sprawozdaniepodsumowujące podsumowujące podsumowujące działania Rady ds. Klimatu Alpejskiego” (2017 r., zaktualizowane w 2019 r.), „Sprawozdaniew obliczu suszy w regionie alpejskim”. Doświadczenia, podejścia i wspólne wyzwania”(2018) oraz 7. sprawozdanie na temat stanu Alp: Natural Hazard Risk Governance [Zarządzanie ryzykiem związanym z zagrożeniami naturalnymi] (2019).

4.      Strategie i plany adaptacyjne

Alpine Climate Target System 2050 został opracowany przez Alpine Climate Board (ACB) i przyjęty przez XV konferencję alpejską w 2019 r. Określono w nim konkretne cele w dziesięciu różnych sektorach działalności objętych konwencją alpejską oraz w dwóch przekrojowych/horyzontalnych obszarach działania. Zwiększa wartość dodaną współpracy obejmującej cały region alpejski w zakresie łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej dzięki zintegrowanemu podejściu. W tym kontekście ACB zaktualizowała plan działania na rzecz klimatu (początkowo opracowany w 2009 r.), który obejmuje zarówno przystosowanie się do zmiany klimatu, jak i jej łagodzenie. W nowym planie działania w dziedzinie klimatu 2.0 priorytetowo potraktowano konkretne środki służące wdrożeniu alpejskiego systemu celów klimatycznych do 2050 r., koncentrując się na perspektywie średnioterminowej (od pięciu do dziesięciu lat). Zaproponowano w nim szczegółowe ścieżki wdrażania dla dziesięciu sektorów, opracowane wspólnie z zainteresowanymi stronami i tematycznymi organami roboczymi konwencji alpejskiej. ACB monitoruje ogólną realizację ścieżek i regularnie informuje o osiągnięciach. Ustanowiono platformę wspólnotową („Alpejski klimat do 2050 r.”)zapewniającą powiązanie między realizacją a celami systemu celów klimatycznych do 2050 r.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020

Projekt AlpGov2 (2020–2022), finansowany przez Interreg ALPS, wzmacnia struktury i mechanizmy zarządzania EUSALP, uwzględniając wszystkie tematy jej planu działania, w następstwie poprzedniego AlpGov 1.

GoApply (Wielowymiarowe zarządzanie przystosowaniem się do zmiany klimatu w kształtowaniu polityki i praktyce, 2016–2019) wywodzi się bezpośrednio z transnarodowej sieci decydentów politycznych, zainicjowanej przez C3-Alps (2007–2013). GoApply odpowiada na wyzwania, bariery i luki związane z wielopoziomowym sprawowaniem rządów, z którymi borykają się obecnie wszystkie kraje alpejskie w swoich wysiłkach na rzecz wdrożenia krajowych strategii adaptacyjnych. Projekt miał na celu wzmocnienie zdolności w zakresie zarządzania i wdrażania przystosowania się do zmiany klimatu na wielu poziomach i w różnych sektorach. Wyniki przedstawiono w sprawozdaniach krajowych (Austria, Niemcy, Włochy, Szwajcaria) i zestawiono w ponadnarodowym sprawozdaniu podsumowującym. W sprawozdaniu przedstawiono bazę wiedzy na potrzeby ulepszonego wielopoziomowego zarządzania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w regionie alpejskim oraz zestaw czynników sukcesu, barier, wyciągniętych wniosków, przykładów dobrych praktyk i możliwości poprawy.

ALPTREES (Zrównoważone wykorzystanie drzew nierodzimych i zarządzanie nimi w regionie alpejskim, 2019–2022) pomaga wzmocnić zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych poprzez przewidywanie obecnego i potencjalnego rozmieszczenia drzew nierodzimych w ramach scenariuszy zmiany klimatu. Oczekuje się, że projekt dostarczy wytycznych technicznych dotyczących narzędzi podejmowania decyzji w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i planowania w celu zabezpieczenia przyszłości zielonej infrastruktury, funkcji różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych na całym terytorium EUSALP.

Przestrzeń alpejska może również opierać się na szerokim doświadczeniu w zakresie projektów współpracy transnarodowej dotyczących przystosowania się do zmiany klimatu, które były finansowane w poprzednim okresie programowania INTERREG 2007–2013, jak na przykład w przypadku projektów CLISP, AdaptAlp lub C3-Alps.