Peryferia Północna i Arktyka
Kraje regionu
Części Finlandii, Irlandii, Szwecji (Irlandia Północna i Szkocja) oraz Norwegii, całej Islandii, a także Grenlandii i Wysp Owczych (Dania).
Ramy polityki
1. Program współpracy transnarodowej
Program INTERREG V B Północne Peryferie i Arktyka (NPA) na lata 2014–2020 obejmuje cztery państwa członkowskie UE i trzy państwa spoza UE obejmujące strefę euroarktyczną, części strefy atlantyckiej i części regionu Barents. W szczególnych okolicznościach może również zaangażować partnerów spoza obszaru objętego programem. Na lata 2014–2020 program NPA koncentruje się na czterech priorytetach:
- Wykorzystanie innowacji do utrzymania i rozwoju solidnych i konkurencyjnych społeczności;
- Promowanie przedsiębiorczości w celu wykorzystania potencjału przewagi konkurencyjnej obszaru objętego programem;
- Wspieranie społeczności bezpiecznych pod względem energetycznym poprzez promowanie energii ze źródeł odnawialnych i efektywności energetycznej;
- Ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa kulturowego i naturalnego.
Oczekuje się, że w tym okresie program przyczyni się do:
- Zmiana podejścia do procesów innowacji, przedsiębiorczości i zachowań rynkowych wśród małych i średnich przedsiębiorstw na obszarach o niskiej gęstości zaludnienia poza ośrodkami regionalnymi;
- Zwiększenie zdolności i gotowości społeczności lokalnych i regionalnych do radzenia sobie z zagrożeniami związanymi ze zmianą klimatu i eksploatacją zasobów naturalnych na dużą skalę.
Cztery osie priorytetowe zawierają 6 celów szczegółowych. Program NPA na lata 2014–2020 uwzględnia przystosowanie się do zmiany klimatu wyraźnie w swoich celach tematycznych, a także w jednej z trzech zasad horyzontalnych (zrównoważenie środowiskowe), podkreślając potrzebę wdrożenia środków dostosowawczych. Oczekuje się, że program NPA przyczyni się do generowania wiedzy na temat adaptacji, która jest niezbędna do rozwoju innych istotnych i bardzo potrzebnych umiejętności, a także do podnoszenia świadomości.
2. Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy dotyczące współpracy
Wraz z obszarem atlantyckim i Morzem Północnym region ten stanowi część obszaru objętego Konwencją OSPAR o ochronie środowiska morskiego północno-wschodniego Atlantyku. Obszar północnych peryferii i Arktyki odpowiada podregionowi OSPAR „wody Arktyczne”. Zgodnie z tą konwencją zmiana klimatu (i zakwaszanie oceanów) jest rozwiązana jako kwestia przekrojowa w zakresie generowania wiedzy, monitorowania skutków i projektowania wariantów zarządzania mających na celu zwiększenie odporności ekosystemów.
Rada Arktyczna jest wiodącym forum międzyrządowym w regionie Arktyki. Ma zasięg okołobiegunowy, co czyni go większym niż Północne Peryferie i region transnarodowy Arktyki. Jej członkami są rządy krajowe (Kanada, Dania, w tym Grenlandia i Wyspy Owcze, Finlandia, Islandia, Norwegia, Rosja, Szwecja i Stany Zjednoczone) oraz przedstawiciele rdzennych społeczności arktycznych i innych mieszkańców Arktyki. Zmiany klimatu zostały uwzględnione w szczególności w programie monitorowania i oceny Arktyki (AMAP), a także przez inne grupy robocze Rady Arktycznej.
Nordycka Rada Ministrów jest międzyrządowym forum współpracy europejskich państw nordyckich. Rada określiła przystosowanie się do zmiany klimatu jako jedno z dwunastu strategicznych zaleceń dotyczących współpracy międzyrządowej. Podczas poprzedniego programu współpracy (2015–2017) Rada zajęła się zmianą klimatu jako jednym ze swoich głównych obszarów i zainicjowała projekt „Działania adaptacyjne na rzecz zmiany Arktyki” (AACA) prowadzony przez AMAP. Barents jest jednym z trzech regionów pilotażowych objętych projektem AACA; powiązane wyniki podsumowano w sprawozdaniu pt. „Działania adaptacyjne na rzecz zmieniającej się Arktyki: perspektywy z obszaru Barentsa, programu monitorowania i oceny Arktyki”. W sprawozdaniu określono kluczowe zmiany środowiskowe i społeczno-gospodarcze, oceniono zdolności adaptacyjne w regionie oraz omówiono warianty adaptacyjne i działania adaptacyjne. Raport zawiera również kluczowe strategie i narzędzia mające na celu informowanie decydentów o możliwościach pomocy społecznościom w dostosowaniu się do przyszłych zmian.
3. Strategie i plany adaptacyjne
Euro-Arktyczna Rada Barentsa (BEAC) jest forum współpracy międzyrządowej specjalnie dla regionu Barents i ma Dania, Finlandię, Islandię, Norwegię, Rosję, Szwecję i Komisję Europejską. BEAC przyjęła w 2013 r. „Plan działania w sprawie zmian klimatu na rzecz współpracy barentów”. Pierwotnie zatwierdzony na posiedzeniu fińskich, norweskich, rosyjskich i szwedzkich ministrów spraw zagranicznych, został przyjęty przez ministrów środowiska krajów BEAC. Plan zawiera konkretne działania, które mają zostać zrealizowane przez grupy robocze w ramach BEAC, w tym propozycję opracowania regionalnych strategii klimatycznych w całym regionie Barents. Plan działania został nieznacznie zmieniony i opublikowany w drugimwydaniu w 2017 r.
Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020
Poniżej przedstawiono przykłady projektów finansowanych z programu NPA 2014-2020.
Projekt CLIMATE (Collaborative Learning Initiative Management and Adapting to the Environment) (2017–2020) ma na celu promowanie i poprawę świadomości na temat zmiany klimatu w europejskich peryferyjnych społecznościach wiejskich poprzez podejście oparte na wiedzy i zrównoważone planowanie zasobów kierowanych przez społeczność. Skupia ona władze lokalne na odległych, słabo zaludnionych obszarach ze Szwecji, Irlandii Północnej, Republiki Irlandii i Wysp Owczych w celu opracowania planów adaptacyjnych. Projekt przewiduje opracowanie skali oceny ryzyka i gotowości, a także portalu i centrum wiedzy, które zapewnią możliwość przenoszenia wyników projektu do innych władz lokalnych w regionie.
Projekt ANH (Adapt Northern Heritage) (2017–2020) wspiera społeczności i władze lokalne w dostosowywaniu północnego dziedzictwa kulturowego do wpływu zmiany klimatu na środowisko i związanych z tym zagrożeń naturalnych poprzez zaangażowanie społeczności i świadome planowanie ochrony. Projekt opracuje narzędzie on-line do oceny zagrożeń i podatności na zagrożenia w miejscach historycznych, np. z powodu powodzi, erozji wybrzeża i brzegów rzek, podnoszenia się poziomu mórz, silnych burz i rozmrażania wiecznej zmarzliny. Zapewni wytyczne dotyczące planowania strategicznych środków przystosowawczych uwzględniających zrównoważony rozwój kulturowy, gospodarczy, środowiskowy i społeczny. Narzędzie zostanie opracowane, przetestowane i zademonstrowane w dziewięciu studiach przypadków w Islandii, Irlandii, Norwegii, Rosji, Szwecji i Szkocji, dla których opracowane zostaną plany działań adaptacyjnych.
Projekt Water-Pro (Northern Runoffs into Profits) (2016-2019) ma na celu opracowanie i transfer ekoefektywnych narzędzi i modeli zarządzania odpływem w dziedzinie rolnictwa i wydobycia minerałów na obszarach północnych i arktycznych. Spływy z obu tych sektorów mają duże ilości, ale niskie stężenie składników odżywczych i innych związków; w związku z tym w obu sektorach można by zastosować podobne środki i praktyki. Częstsze i intensywniejsze opady, zgodnie ze zmianami klimatycznymi, przyniosą w niedalekiej przyszłości dalsze wyzwania w zakresie kontroli spływów i bezpieczeństwa wody. Projekt opracuje zestaw dobrych praktyk zarządzania oraz platformę komunikacyjną dla przemysłu rolniczego i wydobywczego. Ponadto w rzeczywistych zakładach pilotażowych zostanie wdrożonych kilka innowacyjnych i tanich praktyk, a ich leczenie i efektywność kosztowa zostaną ocenione. Water-Pro zwiększy również gotowość odpowiedzialnych organów i lokalnych użytkowników zasobów do ochrony jakości wody, zdrowia ludzkiego, ekosystemów oraz stymulowania wzrostu gospodarczego i rozwoju.
Projekt RECENT (Renewable Community Empowerment in Northern Territories) (2015–2018) ma na celu zwiększenie wiedzy na temat energii w społecznościach wiejskich i pomoc im w tworzeniu bardziej odpornej i energooszczędnej infrastruktury publicznej zdolnej do radzenia sobie ze zmianami klimatu. Projekt ma na celu opracowanie 24 projektów pilotażowych w zakresie energii i efektywności energetycznej w 5 krajach NPA, ze szczególnym uwzględnieniem innowacyjnego wykorzystania zasobów wodnych należących do społeczności.