Północne Peryferia i Arktyka

Kraje regionu

Północne Peryferia i Arktyczny Region Transnarodowy obejmują najbardziej wysuniętą na północ część Europy, w tym części terytoriów północnoatlantyckich. Okres programowania Interreg 2021–2027 obejmuje północną i wschodnią Finlandię, północne i zachodnie regiony Irlandii oraz północną Szwecję. Poza UE obejmuje Wyspy Owcze, Grenlandię, Islandię i północną część Norwegii. W porównaniu z poprzednim okresem programowania (2014–2020) nowy obszar nie obejmuje już Irlandii Północnej, Szkocji i norweskiego regionu Vestlandet (region południowy). Z drugiej strony program obejmuje obecnie irlandzkie hrabstwa Roscommon, Cavan, Monaghan i Tipperary. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

Ramy polityki

1.     Program współpracy ponadnarodowej

Program Interreg „Peryferie Północne i Arktyka” (NPA) na lata 2021–2027 koncentruje się na trzech priorytetach:

• Priorytet: 1 – Wzmocnienie zdolności innowacyjnych odpornych i atrakcyjnych społeczności NPA
• Priorytet: 2 – Wzmocnienie zdolności w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i wystarczalności zasobów w społecznościach NPA
• Priorytet: 3 – Wzmocnienie zdolności organizacyjnych społeczności NPA w celu wykorzystania możliwości współpracy.

Przystosowanie się do zmiany klimatu jest szeroko uwzględniane w dokumencie programowym, stanowiąc kluczowy temat priorytetu 1 i 2. Zdolność innowacyjna jako sposób dostosowania się do zmian, zarządzania nimi i reagowania na nie jest wyraźnym celem priorytetu 1 w ramach celu szczegółowego 1.1 (RSO1.1. Rozwijanie i wzmacnianie zdolności w zakresie badań naukowych i innowacji oraz absorpcji zaawansowanych technologii). Priorytet 2 poświęcony konkretnie przystosowaniu się do zmiany klimatu jest zorganizowany wokół trzech celów szczegółowych dotyczących efektywności energetycznej (RSO2.1), zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi (RSO2.4) oraz przejścia na zasobooszczędną gospodarkę o obiegu zamkniętym (RSO2.6).

Program będzie wspierał transfer wiedzy i doświadczeń między różnymi obszarami regionu transnarodowego oraz tworzenie nowych sieci transnarodowych. Działania powinny zmierzać do zrównoważonego rozwoju, z równymi szansami dla mężczyzn i kobiet oraz włączeniem grup niedostatecznie reprezentowanych.

Ponadto poprawę współpracy transnarodowej, objętej priorytetem 3, uznaje się za czynnik umożliwiający rozwój bardziej odpornych społeczności poprzez wdrażanie nowych strategii makroregionalnych, strategii na rzecz basenów morskich, a także innych strategii terytorialnych.

W poprzednim okresie programowania (2014–2020) w ramach Interreg V B w celach tematycznych wyraźnie uwzględniono przystosowanie się do zmiany klimatu, a także kluczowy element horyzontalnej zasady „zrównoważenia środowiskowego”.

2.    Strategie makroregionów

Region NPA częściowo odpowiada obszarowi strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego. Strategia faktycznie obejmuje terytoria państw członkowskich UE – Szwecji i Finlandii – i z zadowoleniem przyjmuje współpracę z państwami sąsiadującymi z UE – Islandią i Norwegią. Więcej informacji można znaleźć na stronie poświęconej Morzu Bałtyckiemu.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Wraz z obszarem atlantyckim i Morzem Północnym region ten jest częścią obszaru objętego Konwencją OSPAR o ochronie środowiska morskiego obszaru północno-wschodniego Atlantyku. Północne peryferia i obszar arktyczny odpowiadają podregionowi OSPAR „Wody Arktyczne”. W ramach tej konwencji zmiana klimatu (i zakwaszenie oceanów) jest traktowana jako kwestia przekrojowa w zakresie generowania wiedzy, monitorowania skutków i opracowywania wariantów zarządzania, które mają na celu zwiększenie odporności ekosystemów.

Rada Arktyczna jest wiodącym forum międzyrządowym w regionie Arktyki. Ma zasięg okołobiegunowy, co sprawia, że jest większy niż północny peryferyjny i arktyczny region transnarodowy. Jej członkami są rządy krajowe (Kanada, Dania, w tym Grenlandia i Wyspy Owcze, Finlandia, Islandia, Norwegia, Rosja, Szwecja i Stany Zjednoczone) oraz przedstawiciele arktycznych społeczności tubylczych i innych mieszkańców Arktyki. Kwestią zmiany klimatu zajmuje się w szczególności program monitorowania i oceny Arktyki (AMAP), a także inne grupy robocze Rady Arktycznej. AMAP powołał grupę ekspertów ds. klimatu. Grupa gromadzi i ocenia dane i informacje wynikające z programu monitorowania AMAP oraz innych istotnych działań badawczych i monitorujących.  Sprawozdanie AMAP z 2021 r. pt. „Arctic Climate change update: kluczowe tendencje i skutki” podsumowano najnowsze ustalenia dotyczące regionu Arktyki.

Nordycka Rada Ministrów jest międzyrządowym forum współpracy europejskich państw nordyckich, które obejmuje Danię, Finlandię, Islandię, Norwegię, Szwecję, Wyspy Owcze, Grenlandię i Wyspy Alandzkie. Zgodnie z wizją do 2030 r. region nordycki stanie się najbardziej zrównoważonym i zintegrowanym regionem na świecie w 2030 r. W planie działania (2021–2024) dotyczącym wizji na 2030 r. opisano, w jaki sposób osiągnąć cele wizji poprzez szereg inicjatyw związanych z trzema priorytetami strategicznymi wizji: ekologiczny region nordycki, konkurencyjny region nordycki i zrównoważony społecznie region nordycki. Przystosowanie się do zmiany klimatu jest realizowane w szczególności w ramach priorytetu „zielony region nordycki”, którego celem jest rozwój wiedzy na temat zrównoważonego i dostosowanego do klimatu planowania przestrzennego (cel 1), wspieranie opartych na zasobach przyrody rozwiązań w zakresie różnorodności biologicznej i klimatu (cel 2) oraz aktywne promowanie wdrażania porozumień w sprawie środowiska i klimatu poprzez współpracę międzynarodową (cel 5). Nordycka Rada Ministrów sfinansowała czteroletni program dotyczący rozwiązań opartych na zasobach przyrody. Program składa się z pięciu projektów realizowanych w latach 2021–2024 w celu zachęcenia państw nordyckich do współpracy i poszerzenia ich bazy wiedzy na temat rozwiązań opartych na zasobach przyrody, odbudowy, łagodzenia zmiany klimatu i niebieskiej/zielonej infrastruktury.

4.     Strategie i plany adaptacyjne

Euro-arktyczna Rada Morza Barentsa (BEAC) jest forum współpracy międzyrządowej specjalnie dla regionu Morza Barentsa, a jej członkami są Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia, Rosja, Szwecja i Komisja Europejska. W 2013 r. BEAC przyjęła pierwszy „Plan działania w zakresie zmiany klimatu na rzecz współpracy w regionie Morza Barentsa”. Została ona zaktualizowana w 2017 r. i 2021 r., po czym ministrowie środowiska Barentsa wezwali do zintensyfikowania działań w dziedzinie klimatu po 2020 r. przy zwiększonym wkładzie wszystkich grup roboczych Barentsa. W planie działania z 2021 r. odniesiono się do wyzwania, jakim jest przejście na rozwiązania niskoemisyjne i przyjazne klimatowi, przy jednoczesnym zwiększeniu zdolności przystosowawczych i świadomości w regionie Morza Barentsa. Plan działania na 2021 r. obejmuje działania głównie na lata 2021–2025, natomiast kolejną rewizję planu zaplanowano na 2025 r.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020.

Przykłady projektów finansowanych w ramach programu NPA 2014-2020 przedstawiono poniżej.

Projekt CLIMATE (Collaborative Learning Initiative Managing and Adapting to the Environment) (2017–2020) miał na celu promowanie i poprawę świadomości na temat zmiany klimatu w europejskich peryferyjnych społecznościach wiejskich dzięki podejściu opartemu na wiedzy i zrównoważonemu planowaniu zasobów prowadzonemu przez społeczność. Połączyła ona władze lokalne na odległych, słabo zaludnionych obszarach ze Szwecji, Irlandii Północnej, Republiki Irlandii i Wysp Owczych w celu opracowania planów adaptacyjnych. Opracowano model najlepszych praktyk i przewodnik krok po kroku dla władz lokalnych w całym regionie NPA. W ramach projektu udzielono praktycznego wsparcia trzem gminom pilotażowym w regionie NPA w przygotowaniu planów adaptacyjnych.

Projekt ANH (Adapt Northern Heritage) (2017–2020) wspierał społeczności i władze lokalne w dostosowywaniu północnego dziedzictwa kulturowego do wpływu zmiany klimatu i związanych z nią zagrożeń naturalnych na środowisko poprzez zaangażowanie społeczności i świadome planowanie ochrony. W ramach projektu opracowano zestaw narzędzi składający się z pięciu narzędzi, aby pomóc zrozumieć, w jaki sposób zmiana klimatu wpłynie na północne miejsca historyczne, i zbadać konkretne możliwości przystosowania się do zmiany klimatu. Dziewięć zabytków z całej Europy Północnej wykorzystuje się w ramach Adapt Northern Heritage jako studia przypadków i wykorzystano je przy opracowywaniu zestawu narzędzi projektu.

Projekt Water-Pro (Northern Runoffs into Profits) (2016-2019) miał na celu opracowanie i transfer ekologicznych narzędzi i modeli zarządzania spływami w rolnictwie i wydobyciu minerałów na obszarach północnych i arktycznych. Częstsze i intensywniejsze opady deszczu, prognozowane w związku ze zmianą klimatu, przyniosą dalsze wyzwania w zakresie kontroli spływów i bezpieczeństwa wody oraz w zakresie realizacji celów dotyczących jakości wody określonych w europejskiej ramowej dyrektywie wodnej. W ramach projektu opracowano zestaw dobrych praktyk zarządzania dla przemysłu rolniczego i wydobywczego.

Celem projektu COAST (Zrównoważone Odporne Wybrzeża) (2020–2022) było przedstawienie planu działania na rzecz ochrony, promowania i rozwoju dziedzictwa kulturowego i naturalnego słabo zaludnionych i oddalonych społeczności nadbrzeżnych. W oparciu o cztery projekty demonstracyjne w ramach projektu opracowano zestaw narzędzi zarządzania dla władz lokalnych w celu wspierania zrównoważonego rozwoju stref przybrzeżnych.