Peryferia Północne i Arktyka

Kraje regionu

Północne Peryferia i Arktyczny Region Transnarodowy obejmują najbardziej wysuniętą na północ część Europy, w tym części terytoriów północnoatlantyckich. Okres programowania Interreg 2021–2027 obejmuje północną i wschodnią Finlandię, północne i zachodnie regiony Irlandii oraz północną Szwecję. Poza UE obejmuje Wyspy Owcze, Grenlandię, Islandię i północną część Norwegii. W porównaniu z poprzednim okresem programowania (2014–2020) nowy obszar nie obejmuje już Irlandii Północnej, Szkocji ani norweskiego regionu Vestlandet (region południowy). Z drugiej strony program obejmuje obecnie irlandzkie hrabstwa Roscommon, Cavan, Monaghan i Tipperary. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

Ramy polityki

1.     Program współpracy transnarodowej

Program Interreg „Peryferie Północne i Arktyka” na lata 2021–2027 koncentruje się na trzech priorytetach:

• Priorytet: 1 – Wzmocnienie zdolności innowacyjnych na rzecz odpornych i atrakcyjnych społeczności NPA
• Priorytet: 2 – Wzmocnienie zdolności w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i wystarczalności zasobów w społecznościach NPA
• Priorytet: 3 – Wzmocnienie zdolności organizacyjnych społeczności NPA w celu wykorzystania możliwości współpracy.

Przystosowanie się do zmiany klimatu jest szeroko rozważane w dokumencie programowym i stanowi kluczowy temat priorytetu 1 i 2. Zdolność innowacyjna jako sposób dostosowywania się do zmian, zarządzania nimi i reagowania na nie jest wyraźnym celem priorytetu 1 w ramach celu szczegółowego 1.1 (RSO1.1. Rozwijanie i zwiększanie zdolności w zakresie badań naukowych i innowacji oraz wdrażanie zaawansowanych technologii). Priorytet 2 poświęcony w szczególności przystosowaniu się do zmiany klimatu jest zorganizowany wokół trzech celów szczegółowych dotyczących efektywności energetycznej (RSO2.1), zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi (RSO2.4) oraz przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym i zasobooszczędną (RSO2.6).

Program będzie wspierał transfer wiedzy i doświadczeń między różnymi obszarami regionu transnarodowego oraz tworzenie nowych sieci transnarodowych. Działania powinny zmierzać do zrównoważonego rozwoju, z równymi szansami dla mężczyzn i kobiet oraz włączeniem grup niedostatecznie reprezentowanych.

Ponadto poprawa współpracy transnarodowej, objęta priorytetem 3, jest uznawana za czynnik umożliwiający rozwój bardziej odpornych społeczności poprzez wdrażanie nowych strategii makroregionalnych, strategii na rzecz basenów morskich, a także innych strategii terytorialnych.

W poprzednim okresie programowania (2014–2020) Interreg V B wyraźnie uwzględnił przystosowanie się do zmiany klimatu w swoich celach tematycznych, a także jako kluczowy element swojej horyzontalnej zasady „zrównoważenia środowiskowego”.

2.    Strategie makroregionalne

Region NPA częściowo odpowiada obszarowi strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego. Strategia w rzeczywistości obejmuje terytoria państw członkowskich UE – Szwecji i Finlandii – i z zadowoleniem przyjmuje współpracę z państwami sąsiadującymi z UE – Islandią i Norwegią. Aby uzyskać więcej informacji, zobacz stronę Morza Bałtyckiego.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Wraz z obszarem Oceanu Atlantyckiego i Morzem Północnym region ten jest częścią obszaru objętego Konwencją OSPAR o ochronie środowiska morskiego obszaru północno-wschodniego Atlantyku. Obszar Peryferii Północnych i Arktyki odpowiada podregionowi OSPAR „Wody Arktyczne”. Na mocy tej konwencji zmianę klimatu (i zakwaszenie oceanów) traktuje się jako kwestię przekrojową w odniesieniu do generowania wiedzy, monitorowania skutków i opracowywania wariantów zarządzania mających na celu zwiększenie odporności ekosystemów.

Rada Arktyczna jest wiodącym forum międzyrządowym w regionie Arktyki. Ma zasięg okołobiegunowy, co czyni go większym niż Peryferia Północne i arktyczny region transnarodowy. Jej członkami są rządy krajowe (Kanada, Dania, w tym Grenlandia i Wyspy Owcze, Finlandia, Islandia, Norwegia, Rosja, Szwecja i Stany Zjednoczone) oraz przedstawiciele rdzennych społeczności arktycznych i innych mieszkańców Arktyki. Kwestią zmiany klimatu zajmuje się w szczególności program monitorowania i oceny Arktyki (AMAP), a także inne grupy robocze Rady Arktycznej. AMAP powołał grupę ekspertów ds. klimatu. Grupa gromadzi i ocenia dane i informacje wynikające z programu monitorowania AMAP oraz innych odpowiednich działań badawczych i monitorujących.  W sprawozdaniu AMAP z 2021 r. pt. „Arctic Climate change update: kluczowe tendencje i skutki” podsumowuje najnowsze ustalenia dotyczące regionu Arktyki.

Nordycka Rada Ministrów jest międzyrządowym forum współpracy europejskich państw nordyckich, które obejmuje Danię, Finlandię, Islandię, Norwegię, Szwecję, Wyspy Owcze, Grenlandię i Wyspy Alandzkie. Zgodnie z wizją na 2030 r. region nordycki stanie się najbardziej zrównoważonym i zintegrowanym regionem na świecie w 2030 r. W planie działania (2021–2024) dotyczącym wizji 2030 opisano, w jaki sposób osiągnąć cele wizji poprzez szereg inicjatyw związanych z trzema priorytetami strategicznymi wizji: zielony region nordycki, konkurencyjny region nordycki i zrównoważony społecznie region nordycki. Przystosowanie się do zmiany klimatu jest w szczególności realizowane w ramach priorytetu „zielony region nordycki”. Jego celem jest rozwój wiedzy na temat zrównoważonego i dostosowanego do klimatu planowania przestrzennego (cel 1), wspieranie opartych na zasobach przyrody rozwiązań w zakresie różnorodności biologicznej i klimatu (cel 2) oraz aktywne promowanie wdrażania porozumień w sprawie środowiska i klimatu poprzez współpracę międzynarodową (cel 5). Nordycka Rada Ministrów sfinansowała czteroletni program dotyczący rozwiązań opartych na zasobach przyrody. Program składa się z pięciu projektów realizowanych w latach 2021–2024, których celem jest zachęcenie państw nordyckich do współpracy i poszerzenia bazy wiedzy na temat rozwiązań opartych na zasobach przyrody, odbudowy, łagodzenia zmiany klimatu oraz niebieskiej/zielonej infrastruktury.

4.     Strategie i plany w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

Euro-arktyczna Rada Morza Barentsa (BEAC) jest forum współpracy międzyrządowej specjalnie dla regionu Morza Barentsa, a jej członkami są Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia, Rosja, Szwecja i Komisja Europejska. W 2013 r. BEAC przyjęła pierwszy „Plan działania w sprawie zmian klimatu na rzecz współpracy barentsowskiej”. Została ona zaktualizowana w 2017 r. i w 2021 r., po czym ministrowie środowiska regionu Morza Barentsa wezwali do zintensyfikowania działań w dziedzinie klimatu po 2020 r. przy zwiększonym wkładzie ze strony wszystkich grup roboczych regionu Morza Barentsa. Plan działania z 2021 r. odnosi się do wyzwania, jakim jest przejście na rozwiązania niskoemisyjne i przyjazne dla klimatu, przy jednoczesnym zwiększeniu zdolności przystosowawczych i świadomości w regionie Morza Barentsa. Plan działania na 2021 r. obejmuje działania głównie na lata 2021–2025, natomiast kolejny przegląd planu zaplanowano na 2025 r.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020.

Poniżej przedstawiono przykłady projektów finansowanych w ramach programu NPA na lata 2014–2020.

Projekt CLIMATE (Collaborative Learning Initiative Managing and Adapting to the Environment) (2017–2020) miał na celu promowanie i poprawę świadomości na temat zmiany klimatu w europejskich peryferyjnych społecznościach wiejskich poprzez podejście oparte na wiedzy i zrównoważone planowanie zasobów kierowane przez społeczność. Połączyła ona władze lokalne na odległych, słabo zaludnionych obszarach ze Szwecji, Irlandii Północnej, Republiki Irlandii i Wysp Owczych w celu opracowania planów przystosowania się do zmiany klimatu. Opracowano model najlepszych praktyk i przewodnik krok po kroku dla władz lokalnych w całym regionie NPA. W ramach projektu udzielono praktycznego wsparcia trzem gminom pilotażowym z regionu NPA w przygotowaniu ich planów adaptacyjnych.

Projekt ANH (Adapt Northern Heritage) (2017-2020) wspierał społeczności i władze lokalne w dostosowaniu północnego dziedzictwa kulturowego do wpływu zmiany klimatu na środowisko i związanych z nią zagrożeń naturalnych poprzez zaangażowanie społeczności i świadome planowanie ochrony. W ramach projektu opracowano zestaw narzędzi składający się z pięciu narzędzi, aby pomóc zrozumieć, w jaki sposób zmiana klimatu wpłynie na północne zabytki i zbadać konkretne opcje przystosowania się do zmiany klimatu. Dziewięć historycznych obiektów z całej północnej Europy jest wykorzystywanych w ramach projektu Adapt Northern Heritage jako studia przypadków i stanowi podstawę do opracowania zestawu narzędzi projektu.

Projekt Water-Pro (Northern Runoffs into Profits) (2016-2019) miał na celu opracowanie i transfer ekoefektywnych narzędzi i modeli zarządzania spływami w rolnictwie i wydobyciu minerałów na obszarach północnych i arktycznych. Częstsze i intensywniejsze opady deszczu, prognozowane w kontekście zmiany klimatu, przyniosą dalsze wyzwania w zakresie kontroli odpływów i bezpieczeństwa wody oraz realizacji celów w zakresie jakości wody określonych w europejskiej ramowej dyrektywie wodnej. W ramach projektu opracowano zestaw dobrych praktyk zarządzania dla przemysłu wydobywczego w rolnictwie i górnictwie

Projekt COAST (Sustainable Resilient Coasts) (2020–2022) miał na celu zapewnienie planu działania na rzecz ochrony, promowania i rozwoju dziedzictwa kulturowego i naturalnego słabo zaludnionych i oddalonych społeczności nadbrzeżnych. W oparciu o cztery projekty demonstracyjne w ramach projektu opracowano zestaw narzędzi zarządzania dla władz lokalnych w celu wspierania zrównoważonego rozwoju stref przybrzeżnych.