Morze Śródziemne (Euro-Med)

Kraje regionu

Obszar współpracy w regionie Morza Śródziemnego obejmuje kraje z północnego wybrzeża Morza Śródziemnego. Obszar współpracy programu Interreg EURO-MED (2021–2027) obejmuje cały obszar poprzedniego programu (południowe części Portugalii, Hiszpanii i Francji, prawie całe terytorium Włoch oraz całe rozszerzenie Słowenii, Chorwacji, Grecji, Malty, Cypru, Albanii, Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry). Dzięki dodatkowym dwóm krajom (Bułgarii i Republice Macedonii Północnej), po raz pierwszy po dwóch poprzednich okresach programowania, dociera on również do obszaru przybrzeżnego Morza Czarnego. Dodatkowe regiony z Hiszpanii (Estremadura, Kastylia-La Mancha i Comunidad de Madrid) są również uwzględnione. Ze względu na brexit Gibraltar (Zjednoczone Królestwo)*, który uczestniczył w dwóch poprzednich okresach programowania, nie jest już częścią transnarodowego obszaru objętego programem. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

* Od wejścia w życie umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE w dniu 1 lutego 2020 r. treści ze Zjednoczonego Królestwa nie będą już aktualizowane na tej stronie internetowej.

Ramy polityki

1.     Program współpracy transnarodowej

Głównym celem eurośródziemnomorskiego programu Interreg na lata 2021–2027, przyjętego przez Komisję Europejską 22 czerwca 2022 r., jest przyczynienie się do „przejścia w kierunku neutralnego dla klimatu i odpornego społeczeństwa: przeciwdziałanie globalnemu wpływowi zmian na zasoby Morza Śródziemnego, przy jednoczesnym zapewnieniu zrównoważonego wzrostu gospodarczego i dobrobytu obywateli”. Przyjęto podejście strategiczne oparte na czterech misjach operacyjnych.

• Zadanie 1: wzmocnienie innowacyjnej i zrównoważonej gospodarki
• Zadanie 2: ochrona, odbudowa i poprawa stanu naszego środowiska i dziedzictwa naturalnego
• Zadanie 3: promowanie zielonych obszarów mieszkalnych
• Zadanie 4: wzmacnianie zrównoważonej turystyki

W programie określono trzy priorytety:

• Priorytet 1: Inteligentniejsze Morze Śródziemne
• Priorytet 2: Bardziej ekologiczne Morze Śródziemne
• Priorytet 3: Lepsze zarządzanie Morzem Śródziemnym

Zmiana klimatu jest uznawana za jedno z głównych wyzwań w regionie. Jest on szczególnie uwzględniony w ramach priorytetu 2, „Bardziej ekologiczny region Morza Śródziemnego”, który promuje bardziej ekologiczną przestrzeń życiową poprzez poprawę zarządzania zasobami naturalnymi oraz zapobieganie zagrożeniom i ich ograniczanie. Oczekuje się, że wspierane w ramach programu działania na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu przyczynią się do realizacji misji operacyjnych 2, 3 i 4.

W ramach eurośródziemnomorskiego programu Interreg promowane są synergie i współpraca z istniejącymi transnarodowymi programami tworzenia sieci kontaktów, takimi jak strategie makroregionalne, które są istotne dla regionu (EUSAIR, EUSALP).  W związku z tym program wspiera koordynację zainteresowanych stron i transnarodową wymianę dobrych praktyk.

Poprzedni program INTERREG V B MED na lata 2014–2020 miał na celu promowanie zrównoważonego wzrostu w regionie Morza Śródziemnego poprzez wspieranie innowacyjnych koncepcji i praktyk (technologie, zarządzanie, innowacyjne usługi). Zachęcała również do zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych i kulturowych oraz wspierała integrację społeczną poprzez zintegrowane podejście oparte na współpracy terytorialnej. Przystosowanie się do zmiany klimatu było w mniejszym lub większym stopniu bezpośrednio objęte projektami finansowanymi w ramach osi priorytetowej 2 (wspieranie strategii niskoemisyjnych i efektywności energetycznej) oraz osi priorytetowej 3 (ochrona i promowanie śródziemnomorskich zasobów naturalnych i kulturowych).

2.     Strategie makroregionalne

Części regionu Morza Śródziemnego pokrywają się z zakresem geograficznym dwóch strategii makroregionalnych UE: najważniejsza dla regionu Morza Śródziemnego jest EUSAIR w regionie adriatycko-jońskim; oraz w mniejszym stopniu EUSALP, która obejmuje francuskie Alpy Morskie, północne regiony Włoch i Słowenię.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Region INTERREG MED obejmuje europejskie części całego terytorium Morza Śródziemnego objęte konwencją barcelońską i śródziemnomorskim planem działania UNEP (UNEP-MAP). Konwencja jest platformą współpracy regionalnej, która koordynuje działania mające na celu ochronę środowiska morskiego poprzez podejście regionalne. Za pośrednictwem UNEP-MAP umawiające się strony konwencji barcelońskiej dążą do sprostania wyzwaniom związanym z ochroną środowiska morskiego i przybrzeżnego przy jednoczesnym wzmocnieniu regionalnych i krajowych planów osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.

W 2016 r. przyjęto śródziemnomorską strategię zrównoważonego rozwoju UNEP-MAP (MSSD2016–2025). Strategia ta zapewnia strategiczne ramy polityki na rzecz zapewnienia zrównoważonej przyszłości regionu Morza Śródziemnego zgodnie z celami zrównoważonego rozwoju. Strategia koncentruje się na celach przekrojowych, które leżą na styku środowiska i rozwoju. „Zajęcie się zmianą klimatu jako kwestią priorytetową dla regionu Morza Śródziemnego” jest jednym z celów MSSD na lata 2016–2025. Przystosowanie się do zmiany klimatu jest zawarte w wielu działaniach, które są częścią czterech strategicznych kierunków związanych z tym celem. MedECC (Mediterranean Experts on Climate and Environmental Change) jest inicjatywą przewodnią opracowaną w ramach MSSD. Jest to otwarta i niezależna międzynarodowa sieć ekspertów naukowych udzielająca wsparcia decydentom i społeczeństwu w oparciu o aktualne rzetelne informacje naukowe. Celem MedECC jest wypełnienie luki między naukowcami a decydentami politycznymi. Jego celem jest również przyczynienie się do poprawy polityki na wszystkich szczeblach poprzez wspieranie procesu decyzyjnego za pomocą dokładnych i dostępnych informacji na temat obecnych i przyszłych skutków zmiany klimatu i zmiany środowiska w regionie Morza Śródziemnego. Sieć przygotowała pierwsze śródziemnomorskie sprawozdanie oceniające (MAR 1)na temat zmian klimatu i środowiska w basenie Morza Śródziemnego, w którym przeanalizowano obecną sytuację i zagrożenia na przyszłość.

Zintegrowane zarządzanie strefą przybrzeżną (ICM) jest uznanym narzędziem umożliwiającym sprostanie obecnym i długoterminowym wyzwaniom związanym z strefą przybrzeżną, w tym zmianie klimatu i jej skutkom. Protokół w sprawie zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną do konwencji barcelońskiej został opracowany w 2008 r., ratyfikowany przez Radę Europejską w 2010 r. i wszedł w życie w 2011 r. Stanowi on wspólne ramy dla umawiających się stron w celu promowania i wdrażania ZZSP. W 2019 r. umawiające się strony przyjęły wspólne ramy regionalne dla ZZSP. Jednym z celów CRF jest „zajęcie się zagrożeniami naturalnymi i skutkami klęsk żywiołowych, w szczególności erozją wybrzeży i zmianą klimatu”.

Regionalne centrum działań UNEP/MAP w ramach programu działań priorytetowych (PAP/RAC) zapewnia wsparcie na rzecz wdrożenia protokołu ICZM w sprawie Morza Śródziemnego i MSSD. Uwzględnia również przystosowanie się do zmiany klimatu. Platforma ICZM to interaktywna przestrzeń online. Jest on zaprojektowany jako multidyscyplinarny „bank” informacji, dokumentacji i dobrych praktyk związanych z ZZSP w regionie Morza Śródziemnego (i poza nim), a także jako miejsce tworzenia sieci kontaktów i wymiany. Znajduje się w nim przestrzeń robocza PPOM, która wspiera regionalnych planistów w opracowywaniu planowania przestrzennego obszarów morskich, również z uwzględnieniem wyzwań związanych ze zmianą klimatu (narzędzieplanowania działań w dziedzinie klimatu).

Współpraca transnarodowa w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w regionie jest również promowana poprzez następujące inicjatywy:

Unia dla Śródziemnomorza  jest wielostronnym partnerstwem utworzonym w 2008 r. Składa się ze wszystkich krajów śródziemnomorskich Unii Europejskiej i 15 innych śródziemnomorskich krajów partnerskich. Unia dla Śródziemnomorza ma działać jako wyjątkowa platforma ułatwiająca i promująca dialog i współpracę regionalną, a także konkretne projekty i inicjatywy w dziedzinie energii i działań w dziedzinie klimatu. W 2014 r. Unia dla Śródziemnomorza powołała „grupę ekspertów ds. zmiany klimatu”, aby wspierać wymianę informacji i najlepszych praktyk w całym regionie Morza Śródziemnego, a także promować opracowywanie konkretnych projektów i inicjatyw.

Inicjatywa morska WESTMED obejmuje 10 krajów z północnej i południowej strony zachodniego basenu Morza Śródziemnego (Algieria, Francja, Włochy, Libia, Malta, Mauretania, Maroko, Portugalia, Hiszpania i Tunezja). Inicjatywa ta, przyjęta przez Komisję Europejską i zatwierdzona przez Radę UE, określa trzy główne cele: (1) bezpieczniejsza i bezpieczniejsza przestrzeń morska; 2) inteligentną i odporną niebieską gospodarkę; 3) lepsze zarządzanie morzem. Przystosowanie się do zmiany klimatu jest wymienione w ramach drugiego celu. Odnosi się do rozwoju dostosowanych do potrzeb rozwiązań i nowych technologii w celu wykorzystania energii z morskich źródeł odnawialnych, łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, a także promowania efektywności energetycznej i przystosowania się do zmiany klimatu w miastach nadbrzeżnych. W 2018 r. sygnatariusze inicjatywy uzgodnili plan działania na rzecz rozwoju zrównoważonej niebieskiej gospodarki w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Plan ten powinien zapewnić zachowanie usług świadczonych przez ekosystem śródziemnomorski. W ramach priorytetu planu działania „Różnorodność biologiczna oraz ochrona i odbudowa siedlisk morskich” państwa członkowskie inicjatywy zgodziły się podjąć działania w celu stawienia czoła erozji i degradacji siedlisk przybrzeżnych. Działania te mają na celu osiągnięcie „dobrego stanu ekologicznego” środowiska morskiego w Morzu Śródziemnym oraz poprawę odporności obszarów przybrzeżnych na zmianę klimatu. Karta Bolońska jest inicjatywą polityczną mającą na celu wzmocnienie roli przybrzeżnych administracji regionalnych w kontekście europejskich polityk i inicjatyw na skalę śródziemnomorską związanych z: ochrona wybrzeża, zintegrowane zarządzanie i przystosowanie się do zmiany klimatu. Karta promuje również inicjatywę dotyczącą makroprojektów, która została szczegółowo opisana we wspólnym planie działania.

Centrum Integracji Śródziemnomorskiej (CMI)jest inicjatywą wielopartnerską, łączącą kraje z północnej i południowej strony regionu. Agencje rozwoju, rządy, władze lokalne i społeczeństwo obywatelskie z całego regionu Morza Śródziemnego spotykają się, aby wymieniać się pomysłami, omawiać politykę publiczną i określać rozwiązania regionalne w celu sprostania wyzwaniom regionalnym w regionie Morza Śródziemnego. W ramach drugiego filaru tematycznego na lata 2019–2021 (Odporność: łagodzenie wstrząsów zewnętrznych i przystosowanie się do nich, głównie zmiany klimatu i reagowanie na skutki konfliktów), CMI zainicjował aktywny program „Odporność terytorialna na zmianę klimatu” z podejściem wielosektorowym i wielosektorowym

4.     Strategie i plany w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

w ramach współpracy transnarodowej INTERREG lub innych form współpracy nie opracowano strategii i planów adaptacyjnych dla obszaru Morza Śródziemnego. W 2016 r. na 19.^posiedzeniu umawiających się stron (COP19) konwencji barcelońskiej zatwierdzono jednak „Regionalneramy przystosowania się do zmiany klimatu dla śródziemnomorskich obszarów morskich i przybrzeżnych”. Dokument ma na celu zbudowanie wspólnego regionalnego podejścia strategicznego w celu zwiększenia odporności na zmianę klimatu i zdolności przystosowawczych.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020.

Poniżej przedstawiono przykłady projektów finansowanych w ramach programu MED na lata 2014–2020.

Biorąc pod uwagę, że chronione obszary morskie (morskie obszary chronione) mogą odgrywać ważną rolę w łagodzeniu zmiany klimatu i przystosowywaniu się do niej, w ramach dwóch projektów wsparto śródziemnomorskie chronione obszary morskie w celu przystosowania się do obecnych skutków zmiany klimatu na Morzu Śródziemnym i łagodzenia tych skutków:   MPA-ADAPT (Przewodnictwo śródziemnomorskich chronionych obszarów morskich w erze zmiany klimatu: budowanie odporności adaptacyjnej, 2016–2019) oraz następujące projekty MPA-ENGAGE (Engaging Mediterranean key actors in Ecosystem Approach to management Marine Protected Areas to face Climate change, 2019–2022) W ramach MPA Engage i MPA-ADAPT opracowano protokoły monitorowania i zachęcano do ich stosowania w każdej śródziemnomorskiej MPA. W ramach tych dwóch projektów po raz pierwszy opracowano plany przystosowania się do zmiany klimatu na wybranych chronionych obszarach morskich Morza Śródziemnego.

W projekcie POSBEMED (2016-2018) uznano rolę pozostałości Posidonia Oceanica (zwiędłych liści, włókien i kłączy, które są regularnie osierocone i wyrzucone na brzeg) w zwiększaniu ogólnej odporności wybrzeża na skutki naturalne i zmiany klimatu. W ramach projektu osiągnięto istotny postęp w kierunku bardziej zrównoważonego podejścia do zarządzania systemami wydm plażowych Posidonia. Ostatecznym rezultatem była kompleksowa strategia dla regionu Morza Śródziemnego „Zarządzanie i zarządzanie systemami wydm plażowych Posidonia”, skierowana do wszystkich odpowiednich zainteresowanych stron w zakresie procesów decyzyjnych w środowiskach przybrzeżnych Posidonia.

Wiedza i praktyki związane z oceną skutków zmiany klimatu i przystosowaniem się do niej w regionie Morza Śródziemnego (w szczególności w odniesieniu do państw spoza UE) są również promowane przez UNEP-MAP. Obejmują one różne projekty w ramach MedProgramu finansowanego z GEF oraz szereg działań przystosowawczych realizowanych przez różne regionalne centra działań UNEP/MAP. Dobrym przykładem działań UNEP-MAP w zakresie tworzenia i dzielenia się wiedzą jest projekt ClimVar & ICZM (Integration of climate variability and change into national strategies to implementation the ICZM Protocol in the Mediterranean) (2012–2015).

Inne projekty były finansowane w ramach programu BalkanMed 2014-2020. Obejmował on duży obszar geograficzny, który jest częściowo objęty śródziemnomorskim regionem transnarodowym na lata 2021–2027. Niektóre przykłady przedstawiono poniżej.

W BeRTISS  (BalkanMed real time severe weather service) (2017-2019) uczestniczyli partnerzy z trzech krajów (Grecji, Cypru i Bułgarii). Jego celem było opracowanie pilotażowej transnarodowej usługi w zakresie trudnych warunków pogodowych w celu poprawy bezpieczeństwa, jakości życia i ochrony środowiska w regionie bałkańsko-śródziemnomorskim. Wczesne ostrzeganie jest również przedmiotem projektu DISARM (Drought and fire ObServatory and eArly waRning systeM) (2017–2019), w którym uczestniczyli partnerzy z tych samych krajów. Przyczynia się do BeRTISS, ale koncentruje się na różnych skutkach związanych z klimatem (susza i pożary dzikich terenów).

Zdarzenia pożarowe uznaje się za jedno z najistotniejszych zagrożeń w regionie. Ich wczesne wykrywanie jest również przedmiotem projektu SFEDA (Forest Monitoring System for Early Fire Detection and Assessment in the Balkan-Med area) (2017–2019).

Partnerzy reprezentujący wszystkie cztery nadbrzeżne kraje bałkańsko-śródziemnomorskie (Grecję, Cypr, Albanię i Republikę Macedonii Północnej) wnieśli wkład w projekt HERMES (zharmonizowana fRamework to Mitigate coastal EroSion promoting ICZM protocol implementation) (2017–2019). HERMES, wykorzystując poprzednie projekty, opracował wspólne ramy łagodzenia erozji obszarów przybrzeżnych i odbudowy plaż. Osiągnięto to poprzez wdrożenie spójnego zestawu badań, dzielenie się już opracowanymi narzędziami technicznymi i opracowywanie wspólnych instrumentów polityki.