Morze Śródziemne (Euro-Med)

Kraje regionu

Obszar współpracy w regionie Morza Śródziemnego obejmuje kraje z północnego wybrzeża Morza Śródziemnego. Obszar współpracy programu Interreg EURO-MED (2021–2027) obejmuje cały obszar poprzedniego programu (południowe części Portugalii, Hiszpanii i Francji, prawie całe terytorium Włoch oraz całe rozszerzenie Słowenii, Chorwacji, Grecji, Malty, Cypru, Albanii, Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry). Wraz z dodatkowymi dwoma państwami (Bułgarią i Republiką Macedonii Północnej), po raz pierwszy po dwóch poprzednich okresach programowania, obejmuje on również obszar przybrzeżny Morza Czarnego. Uwzględniono również dodatkowe regiony z Hiszpanii (Estremadura, Kastylia-La Mancha i Comunidad de Madrid). Ze względu na brexit Gibraltar (UK)*, który uczestniczył w dwóch poprzednich okresach programowania, nie jest już częścią transnarodowego obszaru programu. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

* Od wejścia w życie umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE w dniu 1 lutego 2020 r. treści ze Zjednoczonego Królestwa nie będą już aktualizowane na tej stronie internetowej.

Ramy polityki

1. Program współpracy ponadnarodowej

Głównym celem eurośródziemnomorskiego programu Interreg na lata 2021–2027, przyjętego przez Komisję Europejską 22 czerwca 2022 r., jest przyczynienie się do transformacji w kierunku neutralnego dla klimatu i odpornego społeczeństwa: przeciwdziałanie globalnym zmianom wpływającym na zasoby Morza Śródziemnego, przy jednoczesnym zapewnieniu zrównoważonego wzrostu gospodarczego i dobrobytu obywateli”. Przyjęto podejście strategiczne oparte na czterech misjach operacyjnych.

Misja 1: wzmocnienie innowacyjnej i zrównoważonej gospodarki
Misja 2: ochrona, odbudowa i poprawa stanu naszego środowiska i dziedzictwa naturalnego
Misja 3: promowanie zielonych obszarów mieszkalnych
Misja 4: wspieranie zrównoważonej turystyki

W programie określono trzy priorytety:

Priorytet 1: Inteligentniejszy region śródziemnomorski
Priorytet 2: Bardziej ekologiczne Morze Śródziemne
Priorytet 3: Lepsze zarządzanie w regionie Morza Śródziemnego

Zmiana klimatu jest uznawana za jedno z głównych wyzwań w regionie. Dotyczy to w szczególności priorytetu 2 „Bardziej ekologiczny region Morza Śródziemnego”, który promuje bardziej ekologiczną przestrzeń życiową poprzez poprawę zarządzania zasobami naturalnymi oraz zapobieganie zagrożeniom i ich ograniczanie. Oczekuje się, że wspierane w ramach programu działania na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu przyczynią się do realizacji misji operacyjnych 2, 3 i 4.

W ramach programu Interreg Euro-Med promowane są synergie i współpraca z istniejącymi transnarodowymi programami tworzenia sieci kontaktów, takimi jak strategie makroregionalne istotne dla regionu (EUSAIR, EUSALP). W związku z tym program wspiera koordynację zainteresowanych stron i transnarodową wymianę dobrych praktyk.

Poprzedni program INTERREG V B MED na lata 2014–2020 miał na celu promowanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego w regionie Morza Śródziemnego poprzez wspieranie innowacyjnych koncepcji i praktyk (technologii, zarządzania, innowacyjnych usług). Zachęcała również do zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych i kulturowych oraz wspierała integrację społeczną poprzez zintegrowane i terytorialne podejście do współpracy. Przystosowanie się do zmiany klimatu było w mniejszym lub większym stopniu bezpośrednio objęte projektami finansowanymi w ramach osi priorytetowej 2 (wspieranie strategii niskoemisyjnych i efektywności energetycznej) oraz osi priorytetowej 3 (ochrona i promowanie śródziemnomorskich zasobów naturalnych i kulturowych).

2. Strategie makroregionów

Części regionu śródziemnomorskiego pokrywają się z zakresem geograficznym dwóch strategii makroregionalnych UE: najważniejszym z nich dla regionu Morza Śródziemnego jest EUSAIR w regionie adriatycko-jońskim; oraz w mniejszym stopniu EUSALP, która obejmuje francuskie Alpy Morskie, północne regiony Włoch i Słowenię.

3. Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Region INTERREG MED obejmuje europejskie części całego terytorium Morza Śródziemnego objęte konwencją barcelońską i śródziemnomorskim planem działania UNEP (UNEP-MAP). Konwencja jest platformą współpracy regionalnej, która koordynuje działania mające na celu ochronę środowiska morskiego poprzez podejście regionalne. Za pośrednictwem UNEP-MAP umawiające się strony konwencji barcelońskiej dążą do sprostania wyzwaniom związanym z ochroną środowiska morskiego i przybrzeżnego przy jednoczesnym wspieraniu regionalnych i krajowych planów osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.

Śródziemnomorska strategia zrównoważonego rozwoju UNEP-MAP (MSSD2016–2025)została przyjęta w 2016 r. Strategia ta zapewnia strategiczne ramy polityki na rzecz zapewnienia zrównoważonej przyszłości regionu Morza Śródziemnego zgodnie z celami zrównoważonego rozwoju. Strategia koncentruje się na celach przekrojowych, które leżą na styku środowiska i rozwoju. Jednym z celów MSSD na lata 2016–2025 jest „zajęcie się zmianą klimatu jako kwestią priorytetową dla regionu Morza Śródziemnego”. Przystosowanie się do zmiany klimatu jest uwzględnione w wielu działaniach, które są częścią czterech strategicznych kierunków związanych z tym celem. MedECC (Śródziemnomorscy Eksperci ds. Zmian Klimatu i Środowiska) jest inicjatywą przewodnią opracowaną w ramach MSSD. Jest to otwarta i niezależna międzynarodowa sieć ekspertów naukowych zapewniająca wsparcie decydentom i opinii publicznej w oparciu o aktualne rzetelne informacje naukowe. Celem MedECC jest wypełnienie luki między naukowcami a decydentami politycznymi. Jego celem jest również przyczynienie się do poprawy polityki na wszystkich szczeblach poprzez wspieranie procesu decyzyjnego dokładnymi i dostępnymi informacjami na temat obecnych i przyszłych skutków zmiany klimatu i środowiska w regionie Morza Śródziemnego. Sieć przygotowała pierwsze śródziemnomorskie sprawozdanie oceniające (MAR 1)na temat zmiany klimatu i środowiska w basenie Morza Śródziemnego, w którym przeanalizowano obecną sytuację i zagrożenia na przyszłość.

Zintegrowane zarządzanie strefą przybrzeżną jest uznanym narzędziem radzenia sobie z obecnymi i długoterminowymi wyzwaniami związanymi z wybrzeżem, w tym ze zmianą klimatu i jej skutkami. Protokół w sprawie zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną (protokół ICZM) do konwencji barcelońskiej został opracowany w 2008 r., ratyfikowany przez Radę Europejską w 2010 r. i wszedł w życie w 2011 r. Ustanawia ona wspólne ramy dla Umawiających się Stron w zakresie promowania i wdrażania ZZSP. W 2019 r. umawiające się strony przyjęły wspólne ramy regionalne dla ZZSP. Wśród swoich celów CRF ma na celu „zajęcie się zagrożeniami naturalnymi i skutkami klęsk żywiołowych, w szczególności erozją wybrzeży i zmianą klimatu”.

Regionalne Centrum Działań UNEP/MAP programu działań priorytetowych (PAP/RAC) zapewnia wsparcie we wdrażaniu protokołu ICZM dla regionu Morza Śródziemnego i MSSD. Uwzględnia również przystosowanie się do zmiany klimatu. Platforma ZZSP jest interaktywną przestrzenią internetową. Został zaprojektowany jako multidyscyplinarny „bank” informacji, dokumentacji i dobrych praktyk związanych ze ZZSP w regionie Morza Śródziemnego (i poza nim), a także jako miejsce tworzenia sieci kontaktów i wymiany. Znajduje się w nim przestrzeń robocza planowania przestrzennego obszarów morskich, która wspiera regionalnych planistów w opracowywaniu planowania przestrzennego obszarów morskich, uwzględniając również wyzwania związane ze zmianą klimatu (narzędzieplanowania działań w dziedzinie klimatu).

Współpraca transnarodowa w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w regionie jest również promowana poprzez następujące inicjatywy:

Unia dla Śródziemnomorza jest wielostronnym partnerstwem utworzonym w 2008 r. W jej skład wchodzą wszystkie śródziemnomorskie kraje Unii Europejskiej oraz 15 innych śródziemnomorskich krajów partnerskich. Unia dla Śródziemnomorza ma działać jako wyjątkowa platforma ułatwiająca i promująca dialog i współpracę regionalną, a także konkretne projekty i inicjatywy w dziedzinie energii i działań w dziedzinie klimatu. W 2014 r. Unia dla Śródziemnomorza powołała grupę ekspertów ds. zmiany klimatu w celu wspierania wymiany informacji i najlepszych praktyk w całym regionie Morza Śródziemnego, a także promowania rozwoju konkretnych projektów i inicjatyw.

Inicjatywa morska WESTMED obejmuje 10 krajów z północnej i południowej strony zachodniego basenu Morza Śródziemnego (Algieria, Francja, Włochy, Libia, Malta, Mauretania, Maroko, Portugalia, Hiszpania i Tunezja). Inicjatywa ta, przyjęta przez Komisję Europejską i zatwierdzona przez Radę UE, określa trzy główne cele: 1) bezpieczniejszej i pewniejszej przestrzeni morskiej; 2) inteligentną i odporną niebieską gospodarkę; 3) lepsze zarządzanie morzem. W ramach drugiego celu wymieniono przystosowanie się do zmiany klimatu. Odnosi się do opracowania dostosowanych do potrzeb rozwiązań i nowych technologii w celu wykorzystania morskich odnawialnych źródeł energii, łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, a także promowania efektywności energetycznej i przystosowania się do zmiany klimatu w miastach przybrzeżnych. W 2018 r. sygnatariusze inicjatywy uzgodnili plan działania na rzecz rozwoju zrównoważonej niebieskiej gospodarki w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Plan ten powinien zapewnić zachowanie usług świadczonych przez ekosystem śródziemnomorski. W ramach priorytetu planu działania „Różnorodność biologiczna oraz ochrona i odbudowa siedlisk morskich” państwa członkowskie inicjatywy zgodziły się podjąć działania w celu przeciwdziałania erozji wybrzeża i degradacji siedlisk. Działania te mają na celu osiągnięcie „dobrego stanu ekologicznego” środowiska morskiego w Morzu Śródziemnym oraz zwiększenie odporności obszarów przybrzeżnych na zmianę klimatu. Karta Bolońska jest inicjatywą polityczną mającą na celu wzmocnienie roli przybrzeżnych administracji regionalnych w kontekście europejskich polityk i inicjatyw w skali śródziemnomorskiej związanych z: ochrona wybrzeży, zintegrowane zarządzanie i przystosowanie się do zmiany klimatu. Karta promuje również inicjatywę dotyczącą makroprojektów, która została szczegółowo opisana we wspólnym planie działania.

Centrum Integracji Śródziemnomorskiej (CMI)jest inicjatywą wielopartnerską, łączącą kraje z północnej i południowej strony regionu. Agencje rozwoju, rządy, władze lokalne i społeczeństwo obywatelskie z całego regionu Morza Śródziemnego spotykają się, aby wymieniać się pomysłami, omawiać politykę publiczną i określać regionalne rozwiązania w celu sprostania regionalnym wyzwaniom w regionie Morza Śródziemnego. W ramach drugiego filaru tematycznego na lata 2019–2021 (Odporność: łagodzenie skutków wstrząsów zewnętrznych i przystosowanie się do nich, głównie zmiany klimatu i reagowanie na skutki konfliktów), CMI uruchomiła „Aktywny program na rzecz odporności terytorialnej na zmianę klimatu” z podejściem wielosektorowym i wielosektorowym.

4. Strategie i plany adaptacyjne

w ramach współpracy transnarodowej INTERREG lub innych form współpracy nie opracowano strategii i planów adaptacyjnych dla regionu Morza Śródziemnego. W 2016 r. na 19.^posiedzeniu umawiających się stron (COP19) konwencji barcelońskiej zatwierdzono jednak „Regionalneramy przystosowania się do zmiany klimatu dla śródziemnomorskich obszarów morskich i przybrzeżnych”. Dokument ma na celu stworzenie wspólnego regionalnego podejścia strategicznego w celu zwiększenia odporności na zmianę klimatu i zdolności przystosowawczych.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020.

Poniżej przedstawiono przykłady projektów finansowanych w ramach programu MED na lata 2014–2020.

Odchodząc od stwierdzenia, że chronione obszary morskie mogą odgrywać ważną rolę w łagodzeniu zmiany klimatu i przystosowywaniu się do niej, dwa projekty wspierały śródziemnomorskie chronione obszary morskie w celu przystosowania się do obecnych skutków zmiany klimatu w Morzu Śródziemnym i łagodzenia ich skutków: MPA-ADAPT (Guiding Mediterranean MPAs through the climate change era: budowanie przystosowania się do zmiany klimatu, 2016–2019) oraz następujące projekty MPA-ENGAGE (angażowanie kluczowych podmiotów śródziemnomorskich w podejście ekosystemowe do zarządzania chronionymi obszarami morskimi w celu stawienia czoła zmianie klimatu, 2019–2022) W ramach projektów MPA Engage i MPA-ADAPT opracowano protokoły monitorowania i zachęcono do ich stosowania w każdym śródziemnomorskim chronionym obszarze morskim. W ramach tych dwóch projektów po raz pierwszy opracowano plany przystosowania się do zmiany klimatu na wybranych chronionych obszarach morskich Morza Śródziemnego.

W ramach projektu POSBEMED (2016–2018) uznano rolę pozostałości Posidonia Oceanica (schnięte liście, włókna i kłącza, które są regularnie osierocone i wyrzucone na brzeg) w zwiększaniu ogólnej odporności wybrzeża na skutki naturalne i zmiany klimatu. W ramach projektu osiągnięto istotny postęp w kierunku bardziej zrównoważonego podejścia do zarządzania systemami wydm plażowych Posidonia. Ostatecznym rezultatem była kompleksowa strategia dla regionu Morza Śródziemnego „Zarządzanie systemami wydm plażowych Posidonia i zarządzanie nimi”, skierowana do wszystkich odpowiednich zainteresowanych stron na potrzeby procesów decyzyjnych w środowiskach przybrzeżnych Posidonia.

Wiedza i praktyki związane z oceną skutków zmiany klimatu i przystosowaniem się do niej w regionie Morza Śródziemnego (a w szczególności w odniesieniu do państw spoza UE) są również promowane przez UNEP-MAP. Obejmują one różne projekty w ramach finansowanego przez GEF programu MedProgramme oraz szereg działań przystosowawczych realizowanych przez różne regionalne centra działalności UNEP/MAP. Dobrym przykładem działań UNEP-MAP w zakresie tworzenia i wymiany wiedzy jest projekt ClimVar & ICZM (Integracja zmienności klimatycznej i zmiany w krajowych strategiach wdrażania protokołu ICZM w regionie Morza Śródziemnego) (2012–2015).

Inne projekty były finansowane w ramach programu BalkanMed 2014-2020. Obejmował on duży obszar geograficzny, który jest częściowo objęty transnarodowym regionem śródziemnomorskim w latach 2021–2027. Poniżej przedstawiono kilka przykładów.

W programie BeRTISS (BalkanMed real time severe weather service) (2017–2019) uczestniczyli partnerzy z trzech państw (Grecji, Cypru i Bułgarii). Jego celem było opracowanie pilotażowej transnarodowej usługi meteorologicznej w celu zwiększenia bezpieczeństwa, jakości życia i ochrony środowiska w regionie bałkańsko-śródziemnomorskim. Wczesne ostrzeganie jest również przedmiotem projektu DISARM (Drought and fire ObServatory and eArly waRning systeM) (2017–2019), w którym uczestniczyli partnerzy z tych samych krajów. Przyczynia się do BeRTISS, ale koncentruje się na różnych skutkach związanych z klimatem (susza i pożary lasów).

Zdarzenia związane z pożarami lasów uznaje się za jedno z najistotniejszych zagrożeń w regionie. Ich wczesne wykrywanie jest również przedmiotem projektu SFEDA (Forest Monitoring System for Early Fire Detection and Assessment in the Balkan-Med area) (2017–2019).

Partnerzy reprezentujący wszystkie cztery nadbrzeżne kraje bałkańsko-śródziemnomorskie (Grecję, Cypr, Albanię i Republikę Macedonii Północnej) wnieśli wkład w projekt HERMES (A Harmonised fRamework to Mitigate coastal EroSion promoting ICZM protocol implementation) (2017–2019). HERMES, wykorzystując wcześniejsze projekty, opracował wspólne ramy łagodzenia erozji wybrzeża i odbudowy plaż. Osiągnięto to poprzez wdrożenie spójnego zestawu badań, dzielenie się już opracowanymi narzędziami technicznymi oraz opracowanie wspólnych instrumentów polityki.