Obszar Dunaju

Kraje regionu

Obszar współpracy naddunajskiej rozciąga się od Schwarzwaldu (Niemcy) do Morza Czarnego (Rumunia-Ukraina-Mołdawia) i obejmuje cały dorzecze Dunaju. Obszar współpracy na lata 2021–2027 pokrywa się z poprzednim okresem programowania (2014–2020) i obejmuje: Austria, Bułgaria, Chorwacja, Republika Czeska, południowo-wschodnie kraje związkowe Badenia-Wirtembergia i Bawaria w Niemczech, na Węgrzech, w Rumunii, Słowacji, Słowenii, a także Bośnia i Hercegowina, Mołdawia, Czarnogóra, Serbia i cztery prowincje Ukrainy. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

Ramy polityki

1.     Program współpracy ponadnarodowej

Program Interreg dla regionu Dunaju na lata 2021–2027 został przyjęty 29^listopada 2022 r. Program Interreg na rzecz regionu Dunaju (DTP) promuje spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną w regionie Dunaju poprzez integrację polityki w wybranych dziedzinach.

Program na lata 2021–2027 opiera się na czterech priorytetach:

• Priorytet 1: Bardziej konkurencyjny i inteligentny region Dunaju
• Priorytet 2 Bardziej ekologiczny i niskoemisyjny region Dunaju
• Priorytet 3: Bardziej społeczny region Dunaju
• Priorytet 4: Lepsze zarządzanie współpracą w regionie Dunaju.

Przystosowanie się do zmiany klimatu i zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi są rozważane głównie w ramach priorytetu 2, a konkretnie uwzględnione w celu szczegółowym 2.4 (Promowanie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi, odporność z uwzględnieniem podejść ekosystemowych). Wspierane projekty uwzględniają istniejące mechanizmy i rozwiązania w celu uzyskania synergii i uniknięcia powielania wysiłków. Oczekuje się, że działania w zakresie współpracy transnarodowej przyczynią się do powstania lepiej przygotowanego i bardziej odpornego społeczeństwa, gospodarki i przyrody. Jeżeli chodzi o kwestie związane z różnorodnością biologiczną, oczekuje się, że dalsze działania transnarodowe przyniosą rezultaty w ramach celu szczegółowego 2.7 (Poprawa ochrony i zachowania przyrody, różnorodności biologicznej i zielonej infrastruktury, w tym na obszarach miejskich, oraz ograniczenie wszelkich form zanieczyszczenia). W związku z tym program opowiada się za skoordynowanymi i zharmonizowanymi środkami w odpowiednich transnarodowych regionach ekologicznych, zapewniającymi odporność i przystosowanie się do zmiany klimatu w celu zmniejszenia jej wpływu na różnorodność biologiczną.

W okresie programowania 2014–2020 program Interreg na rzecz regionu Dunaju dotyczył wyzwań związanych ze zmianą klimatu, głównie w kontekście transnarodowej gospodarki wodnej, zarządzania powodziami i związanego z tym zarządzania ryzykiem. Przystosowanie się do zmiany klimatu i zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi zostały wyraźnie uwzględnione w ramach priorytetu 2, odpowiadającego celowi tematycznemu programu „Środowisko i efektywne gospodarowanie zasobami” (cel tematyczny 6).

2.     Strategie makroregionów

Strategia UE na rzecz regionu Dunaju (EUSDR), przyjęta przez Komisję Europejską w grudniu 2010 r. i zatwierdzona przez Radę Europejską w 2011 r., jest strategią makroregionalną opracowaną wspólnie przez KE, kraje naddunajskie i zainteresowane strony w celu wspólnego sprostania wspólnym wyzwaniom. Strategia ma na celu stworzenie synergii i koordynacji między istniejącymi politykami i inicjatywami realizowanymi w całym regionie Dunaju.

Zmieniony plan działania UE (2020 r.) dotyczący EUSDR ma trzy główne cele: aktualizacja i usprawnienie działań określonych w poprzednim planie działania dla regionu (2010 r.); zapewnienie bardziej strategicznych wytycznych dotyczących wdrażania EUSDR; osiągnięcie lepszej zgodności planu działania EUSDR z innymi programami i instrumentami finansowania. W planie określono portfel 85 działań dla 12 obszarów priorytetowych określonych w EUSDR. Wpływ zmiany klimatu i kwestie przystosowania się do zmiany klimatu zajmują ważne miejsce w środowiskowym filarze strategii, który składa się z obszaru priorytetowego 4 „Odbudowa i utrzymanie jakości wód” (PA4), obszaru priorytetowego 5 „Zarządzanie ryzykiem środowiskowym” (PA5) i obszaru priorytetowego 6 „Ochrona różnorodności biologicznej, krajobrazu oraz jakości powietrza i gleby” (PA6). Wśród nich PA5 ma największe znaczenie dla przystosowania się do zmiany klimatu. W planie działania EUSDR zachęca się do działań mających na celu: przewidywanie regionalnych i lokalnych skutków zmiany klimatu dla zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi (działania 2, 3, 4, 5, PA5); przystosowanie się do wpływu zmiany klimatu na jakość i ilość wody oraz wspieranie inteligentnego wykorzystania zasobów wodnych (działanie 6, PA4); ekologiczna odbudowa terenów podmokłych, zwłaszcza w delcie Dunaju (działanie 10, PA6).

Ze względu na geograficzne pokrywanie się z innymi makroregionami również europejska strategia na rzecz przestrzeni alpejskiej (EUSALP) i europejska strategia na rzecz regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego (EUSAIR) są w pewnym stopniu istotne dla współpracy transnarodowej w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w regionie Dunaju.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Głównym celem konwencji o ochronie Dunaju (DRPC) jest zapewnienie zrównoważonego i sprawiedliwego gospodarowania wodami powierzchniowymi i podziemnymi w dorzeczu Dunaju oraz ich zrównoważonego i sprawiedliwego wykorzystywania. Sygnatariusze konwencji zgodzili się na współpracę w zakresie podstawowych kwestii związanych z gospodarką wodną. Zmianę klimatu rozwiązuje się w sposób pośredni, dążąc między innymi do ochrony, poprawy i racjonalnego wykorzystania wód powierzchniowych i podziemnych, a także do środków zapobiegawczych mających na celu kontrolę zagrożeń wynikających z wypadków związanych z powodziami. W celu koordynacji wdrażania konwencji utworzono Międzynarodową Komisję Ochrony Dunaju (ICPDR). ICPDR działa na rzecz zrównoważonego zarządzania ryzykiem powodziowym. Grupa ekspertów ds.ochrony przeciwpowodziowejwspiera realizację programu działań na rzecz zrównoważonej ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Dunaju. Wspiera również działania związane z wdrażaniem unijnej dyrektywy powodziowej, takie jak opracowywanie map zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego oraz planu zarządzania ryzykiem powodziowym w dorzeczu Dunaju. W lutym 2021 r. ministrowie państw członkowskich, członek Komisji Europejskiej i wysocy urzędnicy odpowiedzialni za wdrożenie konwencji o ochronie Dunaju zatwierdzili deklarację dunajską z 2022 r. pt.„Wizja zintegrowanej gospodarki wodnej w naszym wspólnym dorzeczu, budowanie zrównoważonej przyszłości w dorzeczu Dunaju”. Z zadowoleniem przyjmuje cele i główne przesłania strategii przystosowania się do zmiany klimatu ICPDR z 2018 r. i potwierdza skutki zmiany klimatu (susza, niedobór wody, ekstremalne zjawiska hydrologiczne i inne skutki) jako nowy istotny problem gospodarki wodnej w dorzeczu Dunaju.

Aby poprawić koordynację działań w zakresie transgranicznej gospodarki wodnej – również związanych z przystosowaniem się do zmiany klimatu i zmniejszaniem ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi – w dorzeczu Dunaju, ICPDR i EUSDR uzgodniły wspólny dokument w sprawie współpracy i synergii na rzecz wdrażania EUSDR.

Obszar objęty Konwencją Karpacką obejmuje głównie ponadnarodowy region Dunaju. Ten subregionalny traktat został podpisany w 2003 r. przez siedem państw karpackich (Republikę Czeską, Węgry, Polskę, Rumunię, Serbię, Republikę Słowacką i Ukrainę). Jego celem jest poprawa jakości życia, wzmocnienie lokalnych gospodarek i społeczności oraz zachowanie walorów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego obszaru Karpat. Na piątym posiedzeniu Konferencji Stron Konwencji Karpackiej (COP5, 2017) przyjęto poprawkę do Konwencji Karpackiej w celu włączenia nowego artykułu dotyczącego zmiany klimatu (12a). Wzywa się w nim strony do prowadzenia polityki mającej na celu łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej we wszystkich sektorach istotnych dla konwencji. W związku z tym ustanowiono długoterminową wizję 2030 dla regionu Karpat „w celu wzmocnienia wspólnych wysiłków na rzecz ścieżki neutralnej dla klimatu, która zapewnia odporny na zmianę klimatu i zrównoważony rozwój w Karpatach”. Wizja ta, dostosowana do wdrożenia art. 12a konwencji karpackiej, jest szczegółowo opisana w siedmiu celach strategicznych i konkretnych celach. Grupa Robocza ds. Zmian Klimatu wspiera wdrażanie konwencji, ze szczególnym uwzględnieniem tego artykułu. Działa na rzecz długoterminowej wizji 2030 i aktywnie promuje ścieżki rozwoju odpornego na zmianę klimatu w odpowiednich sektorach.

Szczegółowe informacje, w tym linki do najistotniejszych dokumentów dotyczących przystosowania się do zmiany klimatu w Karpatach, dostarcza Sekretariat Konwencji Karpackiej na podstawie informacji przekazanych przez grupę roboczą konwencji ds. przystosowania się do zmiany klimatu.

4.     Strategie i plany adaptacyjne

W odpowiedzi na „deklarację z Dunaju” w grudniu 2012 r. przyjęto strategię ICPDR w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, którą zaktualizowano w 2018 r. Strategia ICPDR w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu ma na celu zapewnienie wytycznych dotyczących włączenia przystosowania się do zmiany klimatu do procesów planowania ICPDR. Promuje wielostronną i transgraniczną współpracę w kontekście przystosowania się do zmiany klimatu i służy jako punkt odniesienia dla krajowych decydentów politycznych i innych urzędników. Strategia zapewnia bazę wiedzy i ramy strategiczne na potrzeby włączenia przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze wodnym do wdrażania ramowej dyrektywy wodnej UE i unijnej dyrektywy powodziowej. Kompleksowy i łatwy w użyciu zestaw narzędzi potencjalnych środków przystosowawczych umożliwia użytkownikom uzyskanie szczegółowych informacji na temat środków będących przedmiotem zainteresowania poprzez filtrowanie sektorów, typologii środków, horyzontu czasowego i znaczenia dla ramowej dyrektywy wodnej UE i unijnej dyrektywy powodziowej.

Przystosowanie się do zmiany klimatu jest uwzględniane w okresowych aktualizacjach planu gospodarowania wodami w dorzeczu Dunaju i planu zarządzania ryzykiem powodziowym w Dunaju. Realizacja obu planów stanowi integralną część planu działania EUSDR.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020.

Projekty finansowane w ramach programu na rzecz Dunaju na lata 2014–2020, które przynajmniej pośrednio dotyczyły wyzwań związanych ze zmianą klimatu, odnoszą się głównie do transnarodowej gospodarki wodnej, zarządzania powodziami i związanego z tym zarządzania ryzykiem (np. projekty JOINTISZA, DANUBE FLOODPLAIN, DAREFFORT). Projekt DriDanube koncentrował się na zarządzaniu suszą.

W ramach projektu JOINTISZA (Wzmocnienie współpracy między planowaniem gospodarowania wodami w dorzeczu a zapobieganiem ryzyku powodziowemu w celu poprawy stanu wód w dorzeczu Cisy) (2017–2019) partnerzy z pięciu krajów dzielących wody w dorzeczu Cisy wspólnie pracowali nad opracowaniem zaktualizowanego zintegrowanego planu gospodarowania wodami w dorzeczu Cisy w ramach wdrażania europejskiej ramowej dyrektywy wodnej. Dwa działania pilotażowe w zakresie zarządzania hydrologią miejską i zarządzania suszą umożliwiły podmiotom opracowanie nowych podejść do analizy i stawienia czoła skutkom zmiany klimatu na wybranych obszarach dorzecza. Koordynatorzy ICPDR Tisza Group oraz EUSDR PA4 (Jakość wody) i PA5 (Zagrożenia dla środowiska) byli ściśle zaangażowani w takie działania. Sekretariat Konwencji Karpackiej był stowarzyszonym partnerem strategicznym i działał jako doradca projektu w ramach JOINTISZA w kwestiach związanych z przystosowaniem się do zmiany klimatu.

Projekt DANUBE FLOODPLAIN (Ograniczenie ryzyka powodziowego poprzez odbudowę równin zalewowych wzdłuż Dunaju i dopływów, 2018–2020) miał na celu poprawę ponadnarodowej gospodarki wodnej i zapobieganie ryzyku powodziowemu przy jednoczesnej maksymalizacji korzyści dla ochrony różnorodności biologicznej. Jednym z głównych rezultatów projektu był kurs internetowy na temat odbudowy terenów zalewowych. Byłem skierowany do młodych i średnich profesjonalistów pracujących nad gospodarką wodną i zmniejszaniem ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi oraz do studentów. Wszystkie wyniki projektu były przechowywane w sieci GIS „Dunaj Floodplain”. Umożliwia wizualizację aktywnych, potencjalnych i byłych równin zalewowych, ich zapotrzebowania na odbudowę, ich wydajności w przypadku szczytowego zrzutu, cech ekologicznych i społeczno-ekonomicznych itp.

ProjektDAREFFORT (Współpraca w zakresie wzmocnionego prognozowania powodzi w dorzeczu Dunaju, 2018–2021) miał na celu stworzenie systemu prognozowania powodzi w oparciu o współpracę między państwami dorzecza Dunaju. Projekt usprawnił ocenę prognozowania, zharmonizowaną wymianę danych i transfer wiedzy. W ramach tego projektu partnerzy współpracowali przy gromadzeniu i przetwarzaniu danych dotyczących powodzi, a także przy opracowywaniu wspólnego planu działania w zakresie wspólnego prognozowania powodzi, w tym wymiany wyników prognozowania.

Projekt DriDanube (Ryzyko suszy w regionie Dunaju) (2017–2019) miał na celu zwiększenie zdolności regionu Dunaju do zarządzania ryzykiem związanym z suszą. Partnerzy projektu DriDanube opracowali strategię dotyczącą suszy na Dunaju. Jego celem było budowanie zdolności regionu Dunaju do przezwyciężenia powszechnych braków w radzeniu sobie z suszą, a tym samym pomoc w przejściu od podejścia reaktywnego do proaktywnego zarządzania suszą. W ramach projektu DriDanube opracowano również kilka narzędzi wspierających wdrażanie proaktywnego zarządzania suszą w krajach regionu Dunaju. The Drought Watch to interaktywna platforma internetowa do przewidywania warunków suszy i pomaga w podejmowaniu odpowiednich decyzji. DriDanube wsparło realizację PA5 EUSDR w zakresie zagrożeń środowiskowych i przyczyniło się do realizacji Programu Zintegrowanego Zarządzania Suszą - Europa Środkowo-Wschodnia (IDMP CEE). Jest to inicjatywa regionalna wspierająca rozwój, ocenę i stosowanie narzędzi i polityk zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy w Europie Południowo-Wschodniej w celu poprawy gotowości na wypadek suszy i ograniczenia skutków suszy.