Obszar Dunaju

Kraje regionu

Obszar współpracy naddunajskiej rozciąga się od Czarnego Lasu (Niemcy) do Morza Czarnego (Rumunia-Ukraina-Mołdawia) i obejmuje całe dorzecze Dunaju. Obszar współpracy na lata 2021–2027 pokrywa się z poprzednim okresem programowania (2014–2020) i obejmuje: Austria, Bułgaria, Chorwacja, Republika Czeska, południowo-wschodnie kraje związkowe Badenia-Wirtembergia i Bawaria w Niemczech, na Węgrzech, w Rumunii, na Słowacji, w Słowenii, a także Bośnia i Hercegowina, Mołdawia, Czarnogóra, Serbia i cztery prowincje Ukrainy. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

Ramy polityki

1.     Program współpracy transnarodowej

29^listopada 2022 r. przyjęto program Interreg dla regionu Dunaju na lata 2021–2027. Program Interreg na rzecz regionu Dunaju (DTP) promuje spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną w regionie Dunaju poprzez integrację polityczną w wybranych dziedzinach.

Program na lata 2021–2027 opiera się na czterech priorytetach:

• Priorytet 1: Bardziej konkurencyjny i inteligentniejszy region Dunaju
• Priorytet 2 Bardziej ekologiczny, niskoemisyjny region Dunaju
• Priorytet 3: Bardziej społeczny region Dunaju
• Priorytet 4: Lepsze zarządzanie współpracą w regionie Dunaju.

Przystosowanie się do zmiany klimatu i zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi są rozważane głównie w ramach priorytetu 2 i konkretnie uwzględnione w celu szczegółowym 2.4 (Promowanie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi, odporność z uwzględnieniem podejść ekosystemowych). Wspierane projekty uwzględniają istniejące mechanizmy i rozwiązania w celu uzyskania synergii i uniknięcia powielania wysiłków. Oczekuje się, że działania w zakresie współpracy transnarodowej przyczynią się do powstania lepiej przygotowanego i bardziej odpornego społeczeństwa, gospodarki i przyrody. Jeżeli chodzi o kwestie różnorodności biologicznej, oczekuje się, że dalsze działania transnarodowe przyniosą rezultaty w ramach celu szczegółowego 2.7 (Zwiększenie ochrony i zachowania przyrody, różnorodności biologicznej i zielonej infrastruktury, w tym na obszarach miejskich, oraz ograniczenie wszelkich form zanieczyszczenia). W związku z tym program opowiada się za skoordynowanymi i zharmonizowanymi środkami w regionach ekologicznych o znaczeniu transnarodowym, zapewniającymi odporność i przystosowanie się do zmiany klimatu w celu zmniejszenia jej wpływu na różnorodność biologiczną.

W okresie programowania 2014–2020 program Interreg na rzecz regionu Dunaju zajmował się wyzwaniami związanymi ze zmianą klimatu, głównie w kontekście transnarodowej gospodarki wodnej, zarządzania powodziowego i związanego z tym zarządzania ryzykiem. Przystosowanie się do zmiany klimatu i zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi zostały wyraźnie uwzględnione w ramach priorytetu 2, odpowiadającego celowi tematycznemu programu „Środowisko i efektywne gospodarowanie zasobami” (cel tematyczny 6).

2.     Strategie makroregionalne

Strategia UE na rzecz regionu Dunaju (EUSDR), przyjęta przez Komisję Europejską w grudniu 2010 r. i zatwierdzona przez Radę Europejską w 2011 r., jest strategią makroregionalną opracowaną wspólnie przez KE, kraje naddunajskie i zainteresowane strony w celu wspólnego sprostania wspólnym wyzwaniom. Strategia ma na celu stworzenie synergii i koordynacji między istniejącymi politykami i inicjatywami realizowanymi w całym regionie Dunaju.

Zmieniony plan działania UE na rzecz EUSDR (2020 r.) ma trzy główne cele: aktualizacja i usprawnienie działań określonych w poprzednim planie działania dla regionu (2010 r.); zapewnienie bardziej strategicznych wytycznych dotyczących wdrażania EUSDR; osiągnięcie większej zgodności planu działania EUSDR z innymi programami i instrumentami finansowania. W planie określono zestaw 85 działań dla 12 obszarów priorytetowych określonych w EUSDR. Wpływ zmiany klimatu i kwestie związane z przystosowaniem się do niej zajmują ważne miejsce w filarze środowiskowym strategii, na który składają się obszar priorytetowy 4 „Przywrócenie i utrzymanie jakości wód” (PA4), obszar priorytetowy 5 „Zarządzanie ryzykiem środowiskowym” (PA5) i obszar priorytetowy 6 „Ochrona różnorodności biologicznej, krajobrazów oraz jakości powietrza i gleby” (PA6). Wśród nich PA5 ma największe znaczenie dla przystosowania się do zmiany klimatu. W planie działania EUSDR zachęca się do działań mających na celu: przewidywanie regionalnych i lokalnych skutków zmiany klimatu dla zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi (działania 2, 3, 4, 5, działania przygotowawcze 5); dostosowanie się do wpływu zmiany klimatu na jakość i ilość wody oraz wspieranie inteligentnego wykorzystania zasobów wodnych (działanie 6, działanie przygotowawcze 4); ekologicznie odbudować tereny podmokłe, zwłaszcza w delcie Dunaju (działanie 10, PA6).

Ze względu na geograficzne pokrywanie się z innymi makroregionami również europejska strategia na rzecz przestrzeni alpejskiej (EUSALP) i europejska strategia na rzecz regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego (EUSAIR) są w pewnym stopniu istotne dla współpracy transnarodowej w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w regionie Dunaju.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Głównym celem Konwencji o ochronie Dunaju (DRPC) jest zapewnienie, aby wody powierzchniowe i podziemne w dorzeczu Dunaju były zarządzane i wykorzystywane w sposób zrównoważony i sprawiedliwy. Sygnatariusze konwencji zgodzili się współpracować w zakresie podstawowych kwestii związanych z gospodarką wodną. Zmianę klimatu rozwiązuje się w sposób pośredni, mając na celu między innymi ochronę, poprawę i racjonalne wykorzystanie wód powierzchniowych i podziemnych, a także środki zapobiegawcze mające na celu kontrolę zagrożeń wynikających z wypadków z udziałem powodzi. Międzynarodowa Komisja Ochrony Dunaju (ICPDR) została utworzona w celu koordynowania wdrażania konwencji. ICPDR działa na rzecz zrównoważonego zarządzania ryzykiem powodziowym. Grupa ekspertów ds. ochrony przeciwpowodziowejwspiera realizację programu działań na rzecz zrównoważonej ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Dunaju. Wspiera również działania związane z wdrażaniem dyrektywy powodziowej UE, takie jak opracowanie map zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego oraz planu zarządzania ryzykiem powodziowym w dorzeczu Dunaju. W lutym 2021 r. ministrowie państw członkowskich, członek Komisji Europejskiej i wysocy urzędnicy jako osoby odpowiedzialne za wdrożenie Konwencji o ochronie Dunaju zatwierdzili Deklarację Dunaju z 2022 r.– Wizja zintegrowanej gospodarki wodnej w naszym wspólnym dorzeczu, budująca zrównoważoną przyszłość w dorzeczu Dunaju”. Z zadowoleniem przyjmuje cele i główne przesłania strategii ICPDR w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu z 2018 r. i potwierdza skutki zmiany klimatu (susza, niedobór wody, ekstremalne zjawiska hydrologiczne i inne skutki) jako nową istotną kwestię gospodarki wodnej w dorzeczu Dunaju.

Aby poprawić koordynację transgranicznych działań w zakresie gospodarki wodnej – również związanych z przystosowaniem się do zmiany klimatu i zmniejszaniem ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi – w dorzeczu Dunaju, ICPDR i EUSDR uzgodniły wspólny dokument w sprawie współpracy i synergii na rzecz wdrażania EUSDR.

Obszar objęty konwencją karpacką znajduje się głównie w transnarodowym regionie Dunaju. Traktat subregionalny został podpisany w 2003 r. przez siedem państw karpackich (Republikę Czeską, Węgry, Polskę, Rumunię, Serbię, Republikę Słowacką i Ukrainę). Jego celem jest poprawa jakości życia, wzmocnienie lokalnych gospodarek i społeczności oraz zachowanie wartości przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego obszaru Karpat. Na piątym posiedzeniu Konferencji Stron Konwencji Karpackiej (COP5, 2017 r.) przyjęto poprawkę do Konwencji Karpackiej w celu włączenia nowego artykułu dotyczącego zmian klimatu (12a). Wzywa strony do prowadzenia polityki mającej na celu łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej we wszystkich sektorach istotnych dla konwencji. W związku z tym ustanowiono długoterminową wizję 2030 dla obszaru Karpat „w celu wzmocnienia wspólnych wysiłków na rzecz ścieżki neutralnej dla klimatu, która zapewni odporny na zmianę klimatu i zrównoważony rozwój w Karpatach”. Wizja ta, dostosowana do wdrażania art. 12a konwencji karpackiej, jest szczegółowo opisana w siedmiu celach strategicznych i konkretnych celach. Grupa Robocza ds. Zmian Klimatu wspiera wdrażanie konwencji, ze szczególnym uwzględnieniem tego artykułu. Działa na rzecz długoterminowej wizji 2030 i aktywnie promuje ścieżki rozwoju odpornego na zmianę klimatu w odpowiednich sektorach.

Szczegółowe informacje, w tym linki do najistotniejszych dokumentów dotyczących przystosowania się do zmiany klimatu w Karpatach, są dostarczane przez Sekretariat Konwencji Karpackiej na podstawie wniosków Grupy Roboczej ds. Przystosowania się do Zmiany Klimatu działającej w ramach Konwencji.

4.     Strategie i plany w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

W odpowiedzi na deklarację dunajską w grudniu 2012 r. przyjęto strategię ICPDR w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, którą zaktualizowano w 2018 r. Strategia ICPDR w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu ma na celu przedstawienie wytycznych dotyczących włączenia przystosowania się do zmiany klimatu do procesów planowania ICPDR. Promuje wielostronną i transgraniczną współpracę w kontekście przystosowania się do zmiany klimatu i służy jako punkt odniesienia dla krajowych decydentów politycznych i innych urzędników. Strategia zapewnia bazę wiedzy i strategiczne ramy włączenia przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze wodnym do wdrażania ramowej dyrektywy wodnej UE i dyrektywy powodziowej UE. Kompleksowy i łatwy w użyciu zestaw potencjalnych środków dostosowawczych umożliwia użytkownikom uzyskanie szczegółowych informacji na temat środków będących przedmiotem zainteresowania poprzez filtrowanie sektorów, typologii środków, horyzontu czasowego i znaczenia dla ramowej dyrektywy wodnej UE i dyrektywy powodziowej UE.

Przystosowanie się do zmiany klimatu jest uwzględniane w okresowych aktualizacjach planu gospodarowania wodami w dorzeczu Dunaju (plan DRBM) i planu zarządzania ryzykiem powodziowym na Dunaju. Realizacja obu planów stanowi integralną część planu działania EUSDR.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020.

Projekty finansowane w ramach programu na rzecz regionu Dunaju na lata 2014–2020, które przynajmniej pośrednio dotyczyły wyzwań związanych ze zmianą klimatu, odnoszą się głównie do transnarodowej gospodarki wodnej, zarządzania powodziami i związanego z nimi zarządzania ryzykiem (np. projekty JOINTISZA, DANUBE FLOODPLAIN, DAREFFORT). Projekt DriDanube koncentrował się na zarządzaniu suszą.

W ramach projektu JOINTISZA (Wzmocnienie współpracy między planowaniem gospodarowania wodami w dorzeczu a zapobieganiem ryzyku powodziowemu w celu poprawy stanu wód w dorzeczu Cisy) (2017–2019) partnerzy z pięciu państw dzielących wody w dorzeczu Cisy wspólnie pracowali nad opracowaniem zaktualizowanego zintegrowanego planu gospodarowania wodami w dorzeczu Cisy (ITRBMP) w ramach wdrażania europejskiej ramowej dyrektywy wodnej. Dwa działania pilotażowe dotyczące zarządzania hydrologią miejską i zarządzania suszą umożliwiły podmiotom opracowanie nowych podejść do analizy skutków zmiany klimatu i stawienia im czoła na wybranych obszarach dorzecza. Grupa ICPDR Tisza oraz koordynatorzy EUSDR PA4 (jakość wody) i PA5 (ryzyko środowiskowe) byli ściśle zaangażowani w takie działania. Sekretariat Konwencji Karpackiej był stowarzyszonym partnerem strategicznym i działał jako doradca projektu w ramach JOINTISZA w kwestiach związanych z przystosowaniem się do zmiany klimatu.

Projekt DANUBE FLOODPLAIN (Reducing the flood risk through floodplain restoration along the Danube River and Tributaries, 2018-2020) miał na celu poprawę międzynarodowej gospodarki wodnej i zapobiegania ryzyku powodziowemu przy jednoczesnej maksymalizacji korzyści dla ochrony różnorodności biologicznej. Jednym z głównych rezultatów projektu był kurs online na temat odbudowy równin zalewowych. Byłam skierowana do młodych i średnich specjalistów zajmujących się gospodarką wodną i zmniejszaniem ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi oraz studentów. Wszystkie wyniki projektu były przechowywane w sieci GIS dotyczącej równin zalewowych Dunaju. Umożliwia wizualizację aktywnych, potencjalnych i byłych równin zalewowych, ich zapotrzebowania na odbudowę, ich wydajności w przypadku szczytowego zrzutu, cech ekologicznych i społeczno-ekonomicznych itp.

Projekt DAREFFORT (Wzmocniona współpraca w zakresie prognozowania powodzi w dorzeczu Dunaju, 2018–2021) miał na celu stworzenie systemu prognozowania powodzi opartego na współpracy między krajami dorzecza Dunaju. Projekt poprawił ocenę prognozowania, zharmonizowaną wymianę danych i transfer wiedzy. W ramach tego projektu partnerzy współpracowali przy gromadzeniu i przetwarzaniu danych dotyczących powodzi, a także przy opracowywaniu wspólnego planu działania na rzecz wspólnego prognozowania powodzi, w tym wymiany wyników prognozowania.

Projekt DriDanube (Zagrożenie suszą w regionie Dunaju) (2017–2019) miał na celu zwiększenie zdolności regionu Dunaju do zarządzania zagrożeniami związanymi z suszą. Partnerzy projektu DriDanube opracowali strategię dotyczącą suszy na Dunaju. Miał on na celu budowanie zdolności regionu Dunaju do przezwyciężenia powszechnych niedociągnięć w radzeniu sobie z suszą, a tym samym pomógł w przejściu z reaktywnego na proaktywne podejście do zarządzania suszą. W ramach projektu DriDanube opracowano również kilka narzędzi wspierających wdrażanie proaktywnego zarządzania suszą w krajach regionu Dunaju. The Drought Watch to interaktywna platforma internetowa do przewidywania warunków suszy i pomaga w podejmowaniu odpowiednich decyzji. DriDanube wsparł realizację PA5 EUSDR w zakresie zagrożeń dla środowiska i przyczynił się do realizacji Programu Zintegrowanego Zarządzania Suszą - Europa Środkowo-Wschodnia (IDMP CEE). Jest to regionalna inicjatywa wspierająca opracowywanie, ocenę i stosowanie narzędzi i polityk zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy w Europie Południowo-Wschodniej w celu poprawy gotowości na wypadek suszy i ograniczenia jej skutków.