Obszar atlantycki

Kraje regionu

Obszar współpracy atlantyckiej obejmuje kraje zachodniej części Europy graniczące z Oceanem Atlantyckim. Obszar współpracy na lata 2021–2027 obejmuje terytorium poprzedniego programu Interreg (regiony przybrzeżne Portugalii, Hiszpanii, Francji, Irlandii, wspólnoty autonomicznej Wysp Kanaryjskich), z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa*. Ponadto obejmuje dwa dodatkowe regiony Hiszpanii (Andaluzja i la Rioja). Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

* Od wejścia w życie umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE w dniu 1 lutego 2020 r. treści ze Zjednoczonego Królestwa nie będą już aktualizowane na tej stronie internetowej.

Ramy polityki

1.    Program współpracy transnarodowej

Program Interreg VI B na rzecz obszaru atlantyckiego (2021–2027), formalnie zatwierdzony przez Komisję Europejską 8 września 2022 r., odnawia zobowiązanie regionów atlantyckich do wspierania innowacyjnych inicjatyw, które przyczyniają się do wzrostu tego obszaru, rozwiązywania wspólnych problemów transgranicznych poprzez wdrażanie wspólnych działań, wymianę dobrych praktyk i wkład w nowe lub obecne polityki. Określono w nim cztery priorytety:

1. Niebieskie innowacje i konkurencyjność („Inteligentniejsza Europa”)
2. Niebieskie i zielone środowisko („Bardziej ekologiczna Europa”)
3. Niebieska zrównoważona turystyka i kultura („Europa socjalna”)
4. Lepsze zarządzanie współpracą („cel Interreg”)

Przystosowanie się do zmiany klimatu jest w szczególności rozważane w ramach priorytetu 2 i z celem szczegółowym: „Promowanie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi, odporności z uwzględnieniem podejść ekosystemowych”. Cel szczegółowy przyczynia się również do realizacji strategii na rzecz basenu Morza Atlantyckiego poprzez wspieranie działań zawartych w filarze IV planu działania na rzecz Oceanu Atlantyckiego 2.0 (zob. sekcja 2 niniejszej strony, Strategie makroregionów). Oczekuje się, że program doprowadzi do zwiększenia zdolności do identyfikowania ryzyka, zapobiegania mu i zarządzania nim przy większym zaangażowaniu obywateli i organów publicznych oraz wzmocnionych ramach zarządzania. Biorąc pod uwagę, że obszar współpracy obejmuje duży odsetek obszarów przybrzeżnych i przybrzeżnych, program koncentruje się w szczególności na ryzyku związanym z obszarami przybrzeżnymi i morskimi, podejmując działania mające na celu wzmocnienie odporności obszarów przybrzeżnych i innowacyjności niebieskiej gospodarki. Dostosowanie osiąga się również w ramach priorytetu 1 (niebieskie innowacje i konkurencyjność) poprzez zwiększenie zdolności innowacyjnych i cyfryzację. Ponadto przystosowanie się do zmiany klimatu jest również wymienione w priorytecie 3 (rozwój niebieskiej zrównoważonej turystyki) i priorytecie 4 jako kwestia przekrojowa, ponieważ przystosowanie się do zmiany klimatu prawdopodobnie skorzysta na wielopoziomowym sprawowaniu rządów i podejściach transnarodowych.

Poprzedni program Interreg V B dla obszaru Oceanu Atlantyckiego (2014–2020) miał na celu wdrożenie rozwiązań dla wyzwań regionalnych w dziedzinie innowacji, efektywnego gospodarowania zasobami, środowiska i dóbr kultury, aby umożliwić generowanie lepszej jakości życia na terytorium obszaru Oceanu Atlantyckiego.

Przystosowanie się do zmiany klimatu zostało objęte priorytetem 3 (stymulowanie innowacji i konkurencyjności) oraz powiązanym celem 3.1 „Wzmocnienie systemów zarządzania ryzykiem”. Wyniki osiągnięte w ramach programu obejmowały poprawę współpracy przyczyniającą się do zmniejszenia ryzyka i jego skutków oraz do zwiększenia bezpieczeństwa ludności i środowiska poprzez wzmocnienie odporności i zdolności planowania regionów atlantyckich na szczeblu lokalnym i regionalnym.

2.     Strategie makroregionalne

Chociaż nie opracowano prawdziwej strategii makroregionalnej, strategia morska dla obszaru Oceanu Atlantyckiego stanowi ramy transnarodowej współpracy gospodarczej i społecznej. Strategia obejmuje wybrzeża, wody terytorialne i wody podlegające jurysdykcji państw członkowskich UE o linii brzegowej Atlantyku, ich terytoria najbardziej oddalone, a także wody międzynarodowe. Plan działania na rzecz Oceanu Atlantyckiego na lata 2013–2020, towarzyszący strategii, został poddany przeglądowi śródokresowemu w 2017 r., który doprowadził do przyjęcia zmienionego planu działania na rzecz Oceanu Atlantyckiego 2.0. Jego głównym celem jest uwolnienie potencjału niebieskiej gospodarki w obszarze Oceanu Atlantyckiego, przy jednoczesnym zachowaniu ekosystemów morskich i przyczynieniu się do przystosowania się do zmiany klimatu i jej łagodzenia. W planie działania uznano, że niebieska gospodarka może przyczynić się do złagodzenia zmiany klimatu poprzez promowanie rozwiązań opartych na zasobach przyrody i poprawę zrównoważonego wykorzystania zasobów wodnych i morskich. Przystosowanie się do zmiany klimatu jest w szczególności uwzględnione w drugim filarze planu działania: „Zdrowe oceany i odporne wybrzeża” oraz cel 6: „Silniejsza odporność wybrzeży”.

Komisja Łuku Atlantyckiego w ramach Konferencji Peryferyjnych Regionów Nadmorskich (CPMR) obejmuje większość regionów uczestniczących w obszarze Oceanu Atlantyckiego. Prace Komisji Łuku Atlantyckiego sprzyjają koordynacji między szczeblem europejskim, krajowym i regionalnym, sprzyjając realizacji polityki europejskiej w obszarze Łuku Atlantyckiego. Grupa zadaniowa Komisji ds. strategii na rzecz Atlantyku wpływa na strategiczne ukierunkowanie strategii morskiej dla obszaru Oceanu Atlantyckiego, monitoruje jej wdrażanie na terytoriach i przyczynia się do przeglądu jej planu działania.

Grupa zadaniowa ds. badań nad makroregionem atlantyckim umożliwia regionom atlantyckim zbadanie możliwości przyjęcia strategii makroregionalnej na Atlantyku. Potrzebę zachęcania do wymiaru zrównoważonego w odniesieniu do środków przystosowawczych w regionie Oceanu Atlantyckiego, zwłaszcza na terytoriach przybrzeżnych, gdzie ryzyko jest powszechne, podkreślono w deklaracji politycznej z 2021 r. zatwierdzonej przez regiony członkowskie Komisji Łuku Atlantyckiego.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

„Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru północno-wschodniego Atlantyku” OSPAR  obejmuje obszar szerszy niż transnarodowy region obszaru atlantyckiego UE, w tym, oprócz trzech regionów atlantyckich (Morze Celtyckie, Zatoka Biskajska i Wybrzeże Iberyjskie oraz Szerszy Atlantyk), również dwa inne regiony: Wody Arktyczne i Morze Północne. Do konwencji OSPAR należy piętnaście rządów północno-wschodniego Atlantyku i UE. W ramach konwencji OSPAR zmianę klimatu (i zakwaszenie oceanów) traktuje się jako kwestię przekrojową pod względem generowania wiedzy, monitorowania skutków i opracowywania wariantów zarządzania, mającą na celu zwiększenie odporności ekosystemów. W 2019 r. OSPAR powołał międzysesyjną grupę korespondencyjną ds. zakwaszenia oceanów (ICG-OA).

4.      Strategie i plany w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

Strategia na rzecz środowiska północno-wschodniego Atlantyku 2030 (NEAES) na lata 2010–2030 została przyjęta w dniu 1 października 2021 r. w drodze przeglądu na wysokim szczeblu poprzedniej strategii OSPAR. Chociaż nie jest to strategia przystosowania się do zmiany klimatu, jej wizją jest osiągnięcie czystego, zdrowego i zróżnicowanego biologicznie północno-wschodniego Oceanu Atlantyckiego, który jest produktywny, wykorzystywany w sposób zrównoważony i odporny na zmianę klimatu i zakwaszenie oceanów. Cztery cele strategiczne dotyczą zmiany klimatu i odnoszą się do kwestii odporności (cel strategiczny 5), świadomości (cel strategiczny 10), przystosowania się do zmiany klimatu (cel strategiczny 11) i łagodzenia zmiany klimatu (cel strategiczny 12). Umawiające się Strony uzgodniły, że wdrożą strategię NEAES 2030 w drodze planu wdrażania. Uzupełnieniem planu wdrażania jest program działań i środków OSPAR (MAP),nadrzędny i integracyjny instrument wspierania planowania i rozwoju oraz śledzenia postępów we wdrażaniu środków i działań. Aby uczynić morza odpornymi na zmianę klimatu i zakwaszenie oceanów, OSPAR wdroży szereg inicjatyw mających na celu monitorowanie, ocenę i reagowanie na obecne i przewidywane skutki, a także opracowanie regionalnego podejścia do stosowania rozwiązań opartych na zasobach przyrody w zakresie składowania dwutlenku węgla i odporności na zmianę klimatu.

5.     Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020

Poniżej przedstawiono przykłady projektów finansowanych w ramach programu na rzecz obszaru Oceanu Atlantyckiego na lata 2014–2020.

Projekt MyCOAST  (Coordinated Atlantic Coastal Operational Oceanographic Observatory) (2017–2021) wzmocnił transnarodową perspektywę narzędzi monitorowania i prognozowania obszarów przybrzeżnych. Działania w zakresie zarządzania danymi promują otwartą i bezpłatną wymianę informacji oraz interoperacyjność między obserwatoriami przybrzeżnymi a wspólnymi europejskimi systemami danych (EMODnet, Copernicus INSTAC, SeaDataNet). Narzędzia zarządzania ryzykiem zostały wspólnie opracowane i zatwierdzone. Kluczowe podmioty zaangażowane w zarządzanie ryzykiem związanym z wybrzeżem i zapobieganie mu wspierały ten rozwój wraz z kluczowymi podmiotami odpowiedzialnymi za zarządzanie kwestiami jakości wody oraz z podmiotami odpowiedzialnymi za zarządzanie bezpieczeństwem morskim i reagowanie na przypadki zanieczyszczenia.

Ponadto projekt wspiera zwiększanie świadomości na temat tych zagrożeń w obszarze Oceanu Atlantyckiego oraz pomaga w identyfikowaniu i promowaniu możliwości dla sektora prywatnego, na przykład związanych z akwakulturą, żeglugą i dostawcami energii wiatrowej.

Projekt PRIMROSE (Przewidywanie ryzyka i wpływu szkodliwych zdarzeń na sektor akwakultury) (2017–2020) zapewnił wiedzę na temat zarządzania ryzykiem. Ryzyko to wiąże się (między innymi) z zagrożeniami klimatycznymi dla sektora akwakultury, tworząc system transnarodowej krótko- i średnioterminowej prognozy ryzyka oraz długoterminowej oceny wpływu klimatu na szkodliwe zakwity glonów i patogeny.  W ramach projektu powstał portal internetowy, który pomaga przewidzieć ryzyko i wpływ szkodliwych zakwitów glonów, stanowiąc ważne narzędzie dla europejskiego przemysłu akwakultury. Wśród 10 partnerów projektu są akademickie organizacje badawcze we wszystkich pięciu krajach uczestniczących w Programie Obszaru Atlantyckiego oraz przedstawiciele sektorów rybołówstwa i akwakultury w Wielkiej Brytanii i Hiszpanii. Chociaż kwestia przystosowania się do zmiany klimatu nie została wyraźnie uwzględniona, zmiana klimatu jest jedną z presji wywieranych na ekosystemy morskie, którą rozważa się również pod względem wyzwań związanych z gatunkami inwazyjnymi.

Projekt Risk-AquaSoil (Atlantic risk management plan in water and soil) (2017–2019) miał na celu określenie kompleksowego planu zarządzania i wspólnej inicjatywy w zakresie zagrożeń klimatycznych związanych z glebą i wodą w celu poprawy odporności atlantyckich obszarów wiejskich. Plan zarządzania obejmuje projektowanie usług wczesnego ostrzegania i diagnostyki. Obejmuje on również opracowanie i testowanie innowacyjnych strategii (działania pilotażowe) na rzecz lepszej gospodarki glebowej i wodnej, z uwzględnieniem zagrożeń związanych ze zmianą klimatu. Zainteresowane strony i społeczności lokalne uczestniczyły w szkoleniach i działaniach w zakresie budowania zdolności, w zarządzaniu ryzykiem i systemach odszkodowań za szkody.