Regiony najbardziej oddalone UE oraz kraje i terytoria zamorskie

Kraje regionu

UE obejmuje 22 terytoria zamorskie powiązane z pięcioma państwami członkowskimi (Francją, Niderlandami, Danią, Hiszpanią i Portugalią).

Dziewięć z nich sklasyfikowano jako regiony najbardziej oddalone i stanowią one integralną część UE. Obejmują one: trzech francuskich departamentów zamorskich (Martynika, Gwadelupa i Gujana Francuska) oraz jednej francuskiej wspólnoty zamorskiej na Karaibach (Saint-Martin); francuskie departamenty zamorskie Majotty i Reunion na Oceanie Indyjskim; dwa portugalskie regiony autonomiczne (Madera i Azory) oraz jedna hiszpańska wspólnota autonomiczna (Wyspy Kanaryjskie) na Atlantyku.

Pozostałe 13 krajów i terytoriów zamorskich (KTZ) ma specjalny status „stowarzyszeniowy” i są powiązane z Danią, Francją i Niderlandami. Terytoria te są konstytucyjnie powiązane z macierzystym państwem członkowskim, ale nie są częścią jednolitego rynku i muszą przestrzegać obowiązków w zakresie handlu nałożonych na państwa trzecie. W decyzjach Rady (UE) 2021/1764 i 2013/755/UE szczegółowo określono stosunki stowarzyszeniowe UE z KTZ odpowiednio na lata 2021–2027 i 2014–2020.

źródło mapy: Europejska współpraca terytorialna/wspólna współpraca terytorialna w 2018 r.

Ramy polityki

1.    Program współpracy transnarodowej

W okresie programowania 2021–2027 specyfikę regionów najbardziej oddalonych uznaje się za pośrednictwem specjalnego komponentu programu Interreg (komponent D), wspierającego współpracę z sąsiednimi państwami i terytoriami. Interreg VI-D dotyczy następujących obszarów geograficznych: Amazonia, Karaiby, Madera-Azory-Wyspy Kanaryjskie (MAC), Ocean Indyjski, Kanał Mozambicki. W latach 2014–2020 regiony najbardziej oddalone na Karaibach i Oceanie Indyjskim były zaangażowane w trzy opisane poniżej programy współpracy transnarodowej INTERREG.

Program współpracy w obszarze Karaibów na lata 2014–2020 obejmował Gwadelupę, Gujanę Francuską, Martynikę i Saint-Martin oraz około 40 państw trzecich i KTZ w basenie Karaibów. Była ona prowadzona we współpracy z trzema regionalnymi organizacjami gospodarczymi, tj. Wspólnotą Karaibską (CARICOM), Stowarzyszeniem Państw Karaibskich (ACS) i Organizacją Państw Wschodniokaraibskich (OECS). Program składał się z dwóch komponentów: 1) współpracę transgraniczną między Gwadelupą, Martyniką i krajami OECS oraz 2) współpracę transnarodową z udziałem Gwadelupy, Gujany Francuskiej, Martyniki i Saint-Martin oraz innych uczestniczących krajów i terytoriów. Obejmuje on sześć obszarów priorytetowych mających na celu:

• zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw karaibskich;
• zwiększenie zdolności reagowania na zagrożenia naturalne;
• ochrona środowiska kulturowego i naturalnego;
• Reagowanie na wspólne problemy zdrowotne na poziomie Karaibów;
• wspieranie rozwoju energii ze źródeł odnawialnych;
• Wzmacnianie kapitału ludzkiego.

Priorytet 2 miał na celu zwiększenie wiedzy na temat zagrożeń naturalnych i stworzenie wspólnych systemów zarządzania ryzykiem, w szczególności poprzez opracowanie wspólnych narzędzi obserwacji i systemu informacji geograficznej odpowiedniego do zarządzania kryzysowego.

Program współpracy w obszarze Oceanu Indyjskiego na lata 2014–2020 wspierał współpracę między Reunion i Majottą (Francja) a 12 państwami trzecimi na południowym Oceanie Indyjskim (Unia Komorów, Madagaskar, Mauritius, Seszele, Republika Południowej Afryki, Tanzania, Mozambik, Kenia, Indie, Sri Lanka, Malediwy i Australia), a także francuskie ziemie południowe i antarktyczne. Program opierał się na:

• współpraca transgraniczna między Reunion a Komorami, Madagaskarem, Mauritiusem i Seszelami jako członkami Komisji Oceanu Indyjskiego oraz
• Szersza współpraca transnarodowa między Reunion, Majottą i innymi krajami uczestniczącymi. Program ma pięć priorytetów strategicznych, z których dwa są związane ze zmianą klimatu.

Priorytet 1 miał na celu utworzenie centrum badań naukowych i innowacji, koncentrującego się na farmakopei, biotechnologii, energii i zmianie klimatu. Priorytet 3 miał na celu rozwój zdolności w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu oraz zapobiegania ryzyku i zarządzania nim poprzez wzmocnienie regionalnych środków ochrony ludności; współpracy w zakresie zagrożeń epidemiologicznych i zakaźnych; oraz zapobieganie zagrożeniom związanym z działalnością morską.

Program współpracy AMAZONIA na lata 2014–2020 promował współpracę transgraniczną i transnarodową między Gujaną Francuską, Surinamem i stanami Amapá i Amazonas w Brazylii. Program nie zawierał żadnych odniesień do przystosowania się do zmiany klimatu i zarządzania ryzykiem w obszarach priorytetowych. Priorytet 2 zasadniczo dotyczył ochrony środowiska i zarządzania zasobami naturalnymi. Szczególny nacisk położono na ochronę i zwiększanie lokalnej różnorodności biologicznej oraz dziedzictwa naturalnego i kulturowego poprzez wspólne działania w zakresie ochrony.

2.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

W kontekście Wspólnoty CARICOM utworzono Centrum ds. Zmian Klimatu Wspólnoty Karaibskiej, które stanowi punkt odniesienia dla badań nad wpływem zmian klimatu i strategiami adaptacyjnymi w regionie. Centrum zostało otwarte w 2005 r. w celu koordynowania reakcji regionu na zarządzanie zmianami klimatu i przystosowanie się do nich. Centrum dostarcza informacji decydentom (jest oficjalnym repozytorium i izbą rozliczeniową regionalnych danych dotyczących zmian klimatu. Opracowuje projekty w zakresie łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, organizuje kursy szkoleniowe, doradztwo i usługi wspólnych przedsięwzięć.  Centrum zapewnia państwom członkowskim CARICOM i brytyjskim Karaibskim Terytoriom Zamorskim doradztwo polityczne związane ze zmianą klimatu. Centrum jest akredytowanym regionalnym podmiotem wdrażającym (RIE) do Zielonego Funduszu Klimatycznego UNFCCC (GCF).

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020.

Publikacja„Programy Interreg w regionach najbardziej oddalonych na lata 2014–2020”pokazuje, w jaki sposób programy INTERREG przyczyniły się do rozwoju regionalnego regionów najbardziej oddalonych i ściślejszej integracji z ich sąsiadami.

Projekt CARIBE-COAST (Caribbean network for coastal risks related with climate change, 2018-2022) ma na celu łączenie, współtworzenie i rozpowszechnianie podejść do monitorowania i zapobiegania ryzyku przybrzeżnemu oraz przystosowania się do zmiany klimatu. Trzy cele projektu to: stworzenie katalogu modelowania hydrodynamicznego do symulacji obecnych i przyszłych zagrożeń; rozwój istniejących obserwatoriów i dzielenie się dobrymi praktykami w zakresie monitorowania w oparciu o wspólny protokół oraz zapewnienie narzędzi wspierających podejmowanie decyzji w celu zapobiegania naturalnemu zagrożeniu wybrzeżem.

Projekt Ready Together (2019–2022) wzmacnia współpracę regionalną poprzez wzmocnioną koordynację, łączenie zasobów i zbiorową promocję kultury ryzyka w celu sprostania głównym wyzwaniom związanym z zagrożeniami naturalnymi i zmianą klimatu na Karaibach. Projekt promuje kompleksowe podejście, inkluzywne i partycypacyjne, aby zapewnić skuteczną reakcję na potrzeby najsłabszych grup ludności narażonych na zagrożenia naturalne i skutki zmiany klimatu.

Jeśli chodzi o obszar Oceanu Indyjskiego, w ramach programu operacyjnego na lata 2007–2013 zapewniono finansowanie regionalnego mechanizmu ochrony ludności w ramach osi priorytetowej 1 „Zrównoważony rozwój”. W szczególności wsparła francuski Czerwony Krzyż na Reunion w opracowaniu programu współpracy regionalnej w celu zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi w południowo-zachodniej części Oceanu Indyjskiego, a także późniejszego planu działania.