Regiony najbardziej oddalone UE oraz kraje i terytoria zamorskie

Kraje regionu

UE obejmuje 22 terytoria zamorskie powiązane z pięcioma państwami członkowskimi (Francją, Niderlandami, Danią, Hiszpanią i Portugalią).

Dziewięć z nich sklasyfikowano jako regiony najbardziej oddalone i stanowią one integralną część UE. Obejmują one: trzy francuskie departamenty zamorskie (Martynika, Gwadelupa i Gujana Francuska) oraz jedna francuska wspólnota zamorska na Karaibach (Saint-Martin); francuskie departamenty zamorskie Majotty i Reunion na Oceanie Indyjskim; dwa portugalskie regiony autonomiczne (Madera i Azory) oraz jedna hiszpańska wspólnota autonomiczna (Wyspy Kanaryjskie) na Atlantyku.

Pozostałe 13 krajów i terytoriów zamorskich (KTZ) posiada specjalny status „stowarzyszonych” i jest powiązanych z Danią, Francją i Niderlandami. Terytoria te są konstytucyjnie powiązane z dominującym państwem członkowskim, ale nie są częścią jednolitego rynku i muszą spełniać obowiązki handlowe nałożone na państwa trzecie. Decyzja Rady (UE) 2021/1764 i decyzja Rady 2013/755/UE szczegółowo określają stosunki stowarzyszeniowe UE z KTZ odpowiednio na lata 2021–2027 i 2014–2020.

źródło mapy: ETC/CCA 2018

Ramy polityki

1.    Program współpracy ponadnarodowej

W okresie programowania 2021–2027 specyfikę regionów najbardziej oddalonych uznaje się za pośrednictwem specjalnego komponentu programu Interreg (komponent D), wspierającego współpracę z sąsiednimi państwami i terytoriami. Interreg VI-D dotyczy następujących obszarów geograficznych: Amazonia, Karaiby, Madera-Azory-Wyspy Kanaryjskie (MAC), Ocean Indyjski, Kanał Mozambicki. W latach 2014–2020 regiony najbardziej oddalone na Karaibach i Oceanie Indyjskim były zaangażowane w trzy programy współpracy transnarodowej INTERREG, opisane poniżej.

Program współpracy w regionie Karaibów na lata 2014–2020 obejmował Gwadelupę, Gujanę Francuską, Martynikę i Saint Martin oraz około 40 państw trzecich i KTZ w basenie Morza Karaibskiego. Program był prowadzony we współpracy z trzema regionalnymi organizacjami gospodarczymi, tj. Wspólnotą Karaibską (CARICOM), Stowarzyszeniem Państw Karaibskich (ACS) i Organizacją Państw Wschodniokaraibskich (OECS). Program składał się z dwóch komponentów: 1) współpraca transgraniczna między Gwadelupą, Martyniką i państwami OECS oraz 2) współpraca transnarodowa obejmująca Gwadelupę, Gujanę Francuską, Martynikę i Saint-Martin oraz inne uczestniczące kraje i terytoria. Obejmuje on sześć obszarów priorytetowych mających na celu:

• zwiększenie konkurencyjności karaibskich przedsiębiorstw;
• zwiększenie zdolności reagowania na zagrożenia naturalne;
• ochrona środowiska kulturowego i naturalnego;
• reagowanie na wspólne problemy zdrowotne na szczeblu karaibskim;
• wspieranie rozwoju energii ze źródeł odnawialnych;
• Wzmacnianie kapitału ludzkiego.

Priorytet 2 miał na celu poszerzenie wiedzy na temat zagrożeń naturalnych i stworzenie wspólnych systemów zarządzania ryzykiem, w szczególności poprzez opracowanie wspólnych narzędzi obserwacji i systemu informacji geograficznej odpowiedniego do zarządzania kryzysowego.

Program współpracy na obszarze Oceanu Indyjskiego na lata 2014–2020 wspierał współpracę między Reunion i Majottą (Francja) a 12 państwami trzecimi na południowym Oceanie Indyjskim (Związkiem Komorów, Madagaskarem, Mauritiusem, Seszelami, Republiką Południowej Afryki, Tanzanią, Mozambikiem, Kenią, Indiami, Sri Lanką, Malediwami i Australią), a także francuskimi ziemiami południowymi i antarktycznymi. Program opierał się na:

• współpracy transgranicznej między Reunion a Komorami, Madagaskarem, Mauritiusem i Seszelami jako członkami Komisji ds. Oceanu Indyjskiego oraz
• Szersza współpraca transnarodowa między Reunion, Majottą i innymi krajami uczestniczącymi. Program ma pięć priorytetów strategicznych, z których dwa są związane ze zmianą klimatu.

Priorytet 1 miał na celu utworzenie centrum badań i innowacji, koncentrującego się na farmakopei, biotechnologii, energii i zmianie klimatu. Priorytet 3 miał na celu rozwój zdolności w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu oraz zapobiegania ryzyku i zarządzania nim poprzez wzmocnienie regionalnych środków ochrony ludności; współpracy w zakresie zagrożeń epidemiologicznych i zakaźnych; oraz zapobieganie zagrożeniom związanym z działalnością morską.

Program współpracy AMAZONIA na lata 2014–2020 promował współpracę transgraniczną i transnarodową między Gujaną Francuską, Surinamem oraz stanami Amapá i Amazonas w Brazylii. W programie nie wspomniano o przystosowaniu się do zmiany klimatu i zarządzaniu ryzykiem w obszarach priorytetowych. Priorytet 2 zasadniczo dotyczył ochrony środowiska i zarządzania zasobami naturalnymi. Szczególny nacisk położono na ochronę i wzmacnianie lokalnej różnorodności biologicznej oraz dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego poprzez wspólne działania na rzecz ochrony.

2.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

W ramach Wspólnoty CARICOM utworzono Centrum ds. Zmian Klimatu Wspólnoty Karaibskiej, które stanowi punkt odniesienia dla badań nad skutkami zmian klimatu i strategiami przystosowawczymi w regionie. Centrum zostało otwarte w 2005 r. w celu skoordynowania działań regionu w zakresie zarządzania zmianami klimatycznymi i przystosowania się do nich. Centrum dostarcza informacji decydentom (jest oficjalnym repozytorium i izbą rozliczeniową regionalnych danych dotyczących zmian klimatu). Opracowuje projekty dotyczące łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, organizuje kursy szkoleniowe, usługi doradcze i wspólne przedsięwzięcia.  Centrum zapewnia doradztwo polityczne związane ze zmianą klimatu państwom członkowskim CARICOM oraz karaibskim terytoriom zamorskim Zjednoczonego Królestwa. Centrum jest akredytowanym regionalnym podmiotem wdrażającym (RIE) w ramach Zielonego Funduszu Klimatycznego UNFCCC (GCF).

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020.

Publikacja „ProgramyInterreg w regionach najbardziej oddalonych na lata 2014–2020”pokazuje, w jaki sposób programy INTERREG przyczyniły się do rozwoju regionalnego regionów najbardziej oddalonych i ściślejszej integracji z ich sąsiadami.

Projekt CARIBE-COAST (Karaibyjska sieć ds. zagrożeń dla wybrzeży związanych ze zmianą klimatu, 2018–2022) ma na celu łączenie, współtworzenie i rozpowszechnianie podejść do monitorowania i zapobiegania zagrożeniom dla wybrzeży oraz przystosowania się do zmiany klimatu. Trzy cele projektu to: stworzenie katalogu modelowania hydrodynamicznego na potrzeby symulacji obecnych i przyszłych zagrożeń; rozwijanie istniejących obserwatoriów i dzielenie się dobrymi praktykami w zakresie monitorowania w oparciu o wspólny protokół oraz zapewnienie narzędzi wspomagających podejmowanie decyzji w celu zapobiegania naturalnym zagrożeniom dla wybrzeży.

Projekt Ready Together (2019–2022) wzmacnia współpracę regionalną poprzez wzmocnioną koordynację, łączenie zasobów i wspólną promocję kultury ryzyka w celu sprostania głównym wyzwaniom związanym z zagrożeniami naturalnymi i zmianą klimatu na Karaibach. Projekt promuje kompleksowe podejście, włączające i partycypacyjne, aby zapewnić skuteczną reakcję na potrzeby najsłabszych grup społecznych narażonych na zagrożenia naturalne i skutki zmiany klimatu.

Jeśli chodzi o obszar Oceanu Indyjskiego, w ramach programu operacyjnego na lata 2007–2013 zapewniono finansowanie regionalnego mechanizmu ochrony ludności w ramach osi priorytetowej 1 „Zrównoważony rozwój”. W szczególności wsparła Francuski Czerwony Krzyż w Reunion w opracowaniu programu współpracy regionalnej w celu zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi w południowo-zachodniej części Oceanu Indyjskiego, a także późniejszego planu działania.