Morze Północne

Kraje regionu

Obszar współpracy w regionie Morza Północnego obejmuje terytoria Europy Północnej, które są zamknięte dla Morza Północnego. Wszystkie uczestniczące regiony sąsiadują z wodami morskimi, a wiele z nich to regiony przybrzeżne. Obszar współpracy w ramach programu Interreg na lata 2021–2027 rozciąga się od regionów przybrzeżnych północnej Francji po południowe części Norwegii i wybrane regiony Szwecji. W porównaniu z poprzednim okresem programowania (2014–2020) główne zmiany to:  wyłączenie całego Zjednoczonego Królestwa* i najbardziej wysuniętych na północ hrabstw Norwegii (te ostatnie znajdują się obecnie na północnych peryferiach i w regionie Arktyki), włączenie Francji jako nowego partnera krajowego oraz rozszerzenie na całe terytorium Niderlandów i Flandrii. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

*Od wejścia w życie umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE w dniu 1 lutego 2020 r. treści ze Zjednoczonego Królestwa nie będą już aktualizowane na tej stronie internetowej.

Ramy polityki

1.     Program współpracy transnarodowej

Aby wspierać politykę na szczeblu UE, stawić czoła regionalnym wyzwaniom i mocnym stronom oraz wykorzystać wnioski wyciągnięte z poprzedniego okresu programowania, program Interreg VI B dla Morza Północnego (2021–2027) opiera się na czterech priorytetach tematycznych:

• Priorytet 1: Solidne i inteligentne gospodarki w regionie Morza Północnego
• Priorytet 2: Transformacja ekologiczna na Morzu Północnym
• Priorytet 3: Region Morza Północnego odporny na zmianę klimatu
• Priorytet 4: Lepsze zarządzanie w regionie Morza Północnego

Przystosowanie się do zmiany klimatu jest szczególnie uwzględnione w ramach priorytetu 3. Jego celem jest opracowanie długoterminowej perspektywy w celu zachowania środowiska naturalnego regionu Morza Północnego i ochrony społeczeństw przed negatywnymi skutkami zmiany klimatu. Projekty w ramach tego priorytetu przyczynią się do praktyk w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, w szczególności do osiągnięcia celu szczegółowego 3.1: „Promowanie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi, odporności, z uwzględnieniem podejść ekosystemowych”. Przystosowanie się do zmiany klimatu jest uważane za ściśle związane ze zrównoważoną gospodarką wodną w regionie Morza Północnego.  Obydwie kwestie muszą zostać wspólnie uwzględnione w programie dotyczącym Morza Północnego.

W poprzednim programie (2014–2020) uznano już zmianę klimatu za jedno z najpoważniejszych zagrożeń, przed którymi stoją ekosystemy NSR. Przystosowanie się do zmiany klimatu zostało wyraźnie uwzględnione w ramach priorytetu 3 (Zrównoważony region Morza Północnego). Wsparła finansowanie projektów, które stymulowały odporność na zmianę klimatu w regionie.

2.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Konwencja OSPAR o ochronie środowiska morskiego obszaru północno-wschodniego Atlantyku obejmuje Morze Północne (region II zgodnie z definicją OSPAR), które jest częścią całego północno-wschodniego Atlantyku zgodnie z definicją zawartą w tej konwencji. Zgodnie z konwencją OSPAR kwestia zmiany klimatu (i zakwaszenia oceanów) jest traktowana jako kwestia przekrojowa mająca na celu zwiększenie odporności ekosystemów. Obejmuje on warunki generowania wiedzy, monitorowania wpływu i projektowania opcji zarządzania.

Między Niderlandami, Niemcami i Danią powstała inicjatywa współpracy na rzecz ochrony Morza Wattowego. Morze Wattowe to obszar wzdłuż wybrzeży Morza Północnego trzech krajów, który obejmuje szeroki obszar pływów, w którym znajdują się charakterystyczne siedliska przyrodnicze. Trójstronna współpraca w regionie Morza Wattowego opiera się na deklaracji intencji, „Wspólnejdeklaracji w sprawie ochrony Morza Wattowego (Współpraca na rzecz sprostania obecnym i przyszłym wyzwaniom), która została po raz pierwszy podpisana w 1982 r. i zaktualizowana w 2010 r. Cele i obszary współpracy obejmują „Zdolność do przeciwdziałania zmianie klimatu i innym skutkom”. Deklaracja z Leeuwarden, podpisana w 2018 r., zawiera kluczowe punkty na lata 2018–2022 w ramach współpracy trójstronnej. Wzmacnia to potrzebę dalszego wdrażania trójstronnej strategii przystosowania się do zmiany klimatu oraz lepszego zrozumienia wpływu zmiany klimatu na ekosystem Morza Wattowego.

Komisja Morza Północnego w ramach Konferencji Peryferyjnych Regionów Nadmorskich to inicjatywa współpracy, której celem jest promowanie i budowanie świadomości na temat regionu Morza Północnego jako ważnego podmiotu gospodarczego w Europie. Jest to platforma rozwoju i pozyskiwania funduszy na wspólne inicjatywy rozwojowe i lobby na rzecz lepszego regionu Morza Północnego. Grupa robocza ds. energii i zmiany klimatu wspiera Komitet Wykonawczy NSC we wdrażaniu obszaru priorytetowego „Region Morza Północnego neutralny dla klimatu” w ramach strategii „Region Morza Północnego 2030”. Grupa zajmuje się również przystosowaniem się do zmiany klimatu w celu osiągnięcia do 2030 r. celu, jakim jest „gotowość na zmianę klimatu, zdolność do przystosowania się do niej i odporność na zmianę klimatu” w regionie Morza Północnego. Grupa przyjęłasprawozdanie Komisji ds. Przystosowania się do Zmiany Klimatu i Morza Północnego(2020) zawierające bardziej szczegółowy opis sposobu osiągnięcia stanu odporności na zmianę klimatu w regionie Morza Północnego.

3.     Strategie i plany w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

Komisja Morza Północnego (NSC) w ramach Konferencji Peryferyjnych Regionów Nadmorskich (CPMR) opracowała strategię „Region Morza Północnego 2030”,  która zastąpiła poprzednią strategię „Europa 2020”. W ramach priorytetu „Region Morza Północnego neutralny dla klimatu” w strategii wskazano przystosowanie się do zmiany klimatu jako jeden z kluczowych tematów służących realizacji wizji odpornego na zmianę klimatu i dostosowanego regionu Morza Północnego. W strategii zachęca się do intensyfikacji wysiłków na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym. W ramach tego tematu członkowie NSC będą dzielić się finansowaniem, możliwościami projektów i najlepszymi praktykami wspierającymi sprawiedliwą społecznie i sprawiedliwą transformację. Strategia jest wdrażana przez Komitet Wykonawczy NSC. Jest on wspierany przez tematyczne grupy robocze NSC za pomocą półrocznych planów działania.

W 2014 r. trójstronna współpraca w regionie Morza Wattowego przyjęła trójstronną strategię przystosowania się do zmiany klimatu (CCAS)z siedmioma celami strategicznymi i zasadami przewodnimi. Strategia ma na celu zwiększenie odporności ekosystemu Morza Wattowego na skutki zmiany klimatu. Grupa zadaniowa ds. klimatu (TG-C) została przydzielona do monitorowania wdrażania strategii przystosowania się do zmiany klimatu. Realizacja strategii została oceniona w sprawozdaniu monitorującym CCAS w 2017 r. Okazało się, że siedem zasad jest stosowanych w szerokim zakresie projektów i polityk w trójstronnym obszarze Morza Wattowego.

Na mocy konwencji OSPAR w 2021 r. przyjęto Strategię Środowiskową Północno-Wschodniego Atlantyku (NEAES) 2030 w oparciu o przegląd na wysokim szczeblu poprzedniej strategii OSPAR na dekadę 2010–2020. Chociaż nie jest to strategia przystosowania się do zmiany klimatu, jej wizją jest osiągnięcie czystego, zdrowego i zróżnicowanego biologicznie północno-wschodniego Oceanu Atlantyckiego, który jest produktywny, wykorzystywany w sposób zrównoważony i odporny na zmianę klimatu i zakwaszenie oceanów. Zmiana klimatu ma cztery cele strategiczne: zajęcie się kwestią odporności (cel strategiczny 5), świadomości (cel strategiczny 10), przystosowania się (cel strategiczny 11) i łagodzenia zmiany klimatu (cel strategiczny 12). Umawiające się Strony uzgodniły plan wdrażania zawierający konkretne zadania służące osiągnięciu celów strategii.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020.

Projekty dotyczące zmiany klimatu były finansowane głównie w ramach priorytetu 3 programu „Morze Północne” na lata 2014–2020 (Zrównoważony region Morza Północnego: Ochrona przed zmianą klimatu i ochrona środowiska). W kolejnym okresie (2021–2027) trwają prace nad kilkoma nowymi projektami, takimi jak niebieska transformacja i MANABAS COAST.

Ukończone projekty dotyczyły głównie kwestii odporności wybrzeży na erozję i powodzie, wrażliwego na wodę projektowania obszarów miejskich oraz zrównoważonej gospodarki wodnej, ze szczególnym uwzględnieniem projektów pilotażowych, demonstracji i prób. Poniżej przedstawiono kilka przykładów.

Projekt BwN (Building with Nature) (2015–2020) miał na celu zwiększenie zdolności przystosowawczych i odporności wybrzeży, estuariów i zlewni regionu Morza Północnego na skutki zmiany klimatu dzięki wykorzystaniu rozwiązań opartych na zasobach przyrody (NbS). NbS są wdrażane w siedmiu obszarach przybrzeżnych (np. odżywienie piasku na wybrzeżach Morza Północnego i wyspach barierowych Morza Wattowego) oraz w sześciu zlewniach (np. zajmujących się odbudową rzek). Projekt BwN wykorzystuje te żywe laboratoria jako przykłady do stworzenia bazy dowodowej do wyboru miejsc, projektowania środków i obliczania kosztów, korzyści i skuteczności środków opartych na zasobach przyrody w celu ostatecznego wygenerowania uzasadnienia biznesowego. Sekretariat Wspólnego Morza Wattowego był partnerem w projekcie Building with Nature i zapewnił wymianę wiedzy między trójstronną grupą zadaniową ds. klimatu (TG-C) a partnerami projektu. Aby wesprzeć bazę dowodową najlepszych praktyk w zakresie działań związanych z budowaniem z wykorzystaniem zasobów przyrodniczych, opracowano platformę informacyjną na temat przystosowania się do zmiany klimatu na Morzu Wattowym. Obejmuje ona trójstronną politykę i zarządzanie, najlepsze praktyki, monitorowanie i ocenę oraz działania w zakresie komunikacji i edukacji.

Projekt FAIR (Flood Infrastructure Asset Management and Investment in Renovation, Adaptation and Maintenance) (2015–2020) miał na celu zmniejszenie ryzyka powodziowego w całym regionie Morza Północnego poprzez zademonstrowanie rozwiązań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w celu poprawy funkcjonowania infrastruktury ochrony przeciwpowodziowej. FAIR zapewnił ulepszone podejścia do opłacalnej modernizacji i utrzymania takiej infrastruktury, optymalizacji inwestycji, a także stosowania adaptacyjnych i innowacyjnych projektów technicznych. W ramach projektu opracowano rozwiązania adaptacyjne dla wałów, śluz, zapór i bram przeciwpowodziowych w wybranych miejscach w Belgii, Niemczech, Danii, Szwecji, Norwegii i Holandii.

Projekt FRAMES (Flood resilient areas by multi-layer safety) (2016–2020) miał na celu zwiększenie odporności regionów i społeczności poprzez współpracę z koncepcją wielowarstwowego bezpieczeństwa (MLS). Zintegrowane są różne „warstwy” odporności (zapobieganie, dostosowanie przestrzenne, reagowanie kryzysowe i odbudowa), aby doprowadzić do: (1) obszary odporne na powodzie (ulepszona infrastruktura i środki planowania przestrzennego), (2) społeczności odporne na powodzie (lepiej przygotowani mieszkańcy i zainteresowane strony społeczne) oraz (3) władze odporne na powodzie (skrócony czas odbudowy i zwiększona zdolność reagowania). Projekt obejmował 16 obszarów pilotażowych w ramach transnarodowego podejścia do oceny uczenia się. Umożliwiło to generowanie nowych spostrzeżeń w celu wsparcia przyszłego procesu decyzyjnego i pokazanie innowacyjnych rozwiązań mających na celu poprawę zdolności społeczeństwa do radzenia sobie z powodziami. Główne wyniki projektu można znaleźć na stronie FRAMES Wiki.

CATCH  (Miasta wrażliwe na wodę: Projekt „Odpowiedź na wyzwania związane z ekstremalnymi zdarzeniami pogodowymi” (2016–2020) miał na celu zademonstrowanie i przyspieszenie przeprojektowania miejskiej gospodarki wodnej w średnich miastach w regionie Morza Północnego. Pomogła tym miastom stać się odpornymi na zmianę klimatu, zrównoważonymi, przyjaznymi do życia i rentownymi w perspektywie długoterminowej. W ramach projektu przetestowano miejskie środki przystosowania się do zmiany klimatu w siedmiu miastach pilotażowych w celu opracowania narzędzia wspierania decyzji CATCH dla miast średniej wielkości. Narzędzie wspomagania decyzji składa się z komponentu samooceny i komponentu cyklu adaptacyjnego. Zawiera również przykłady i dobre praktyki miast, które opracowały strategie przystosowania się do zmiany klimatu.

Projekt BEGIN (Niebieska zielona infrastruktura dzięki innowacjom społecznym, 2017–2020) miał na celu zademonstrowanie w wybranych miejscach, w jaki sposób miasta mogą poprawić odporność na zmianę klimatu dzięki niebieskiej zielonej infrastrukturze. Podejście to obejmowało zaangażowanie zainteresowanych stron w proces decyzyjny oparty na wartościach w celu przezwyciężenia obecnych barier we wdrażaniu. Dziesięć miast pilotażowych zaprezentuje w ramach serii „Niebiesko-zielone miasta w centrum uwagi” liczne korzyści płynące z niebiesko-zielonej infrastruktury dla miast europejskich. Te liczne korzyści obejmują zmniejszenie ryzyka powodziowego, zwiększoną różnorodność biologiczną i poprawę warunków życia.

W ramach projektu TOPSOIL (Top soil and water – The climate challenge in the near subsurface) (2015–2020) zbadano możliwości wykorzystania wierzchnich warstw gleby do rozwiązania obecnych i przyszłych wyzwań związanych z wodą w regionie Morza Północnego. W ramach projektu przyjrzano się warunkom wód gruntowych i gleby, przewidywano i znajdowano rozwiązania dla zagrożeń związanych z klimatem, takich jak powodzie w okresach mokrych i susze w cieplejszych porach roku. Ogólnym celem było wspólne opracowanie metod opisywania najwyższej warstwy podpowierzchni i zarządzania nią w celu poprawy jej odporności na zmianę klimatu. Projekt zademonstrował praktyczne wdrożenie rozwiązań w 16 studiach przypadków.

CANAPE (Creating A New Approach to Peatland Ecosystems, 2017–2022) pracował w 5 krajach nad odbudową i ochroną terenów podmokłych w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i wspierania tworzenia zrównoważonej gospodarki dla ludności regionu Morza Północnego. W ramach projektu ponownie nawodniono ponad 90 ha torfowisk i utworzono 3 eksperymentalne gospodarstwa paliukulturowe. Ponadto projekt obejmował odbudowę kilku jezior Po 5 latach pracy  krótki przewodnik po hodowli torfowisk.

Projekt SALFAR (Saline Farming – Innowacyjne rolnictwo w celu ochrony środowiska i stymulowania wzrostu gospodarczego, 2017–2022) miał na celu opracowanie innowacyjnych metod rolnictwa przybrzeżnego w całym regionie Morza Północnego poprzez utworzenie laboratoriów terenowych w każdym kraju partnerskim. W laboratoriach terenowych multidyscyplinarny zespół składający się z ekspertów klimatycznych, badaczy, edukatorów, rolników, przedsiębiorców i decydentów przeprowadził badania naukowe nad tolerancją soli różnych upraw, demonstrując alternatywne metody uprawy w warunkach solnych i tworząc nowe możliwości biznesowe dla rolników, producentów żywności i przedsiębiorców.

Projekt WaterCoG (Water Co-Governance for Sustainable Ecosystems, 2016-2021) miał na celu wykazanie, że wdrożenie i integracja różnych ram gospodarki wodnej może zostać osiągnięta przy jednoczesnym zapewnieniu korzyści społecznych, gospodarczych i środowiskowych, które obecnie nie są realizowane. Zestaw narzędzi WaterCoG i wszystkie wyniki projektu są dostępne w internetowym katalogu scenariuszy i narzędzi.

Wyniki wszystkich powyższych projektów wykorzystano w projekcie C5a (Cluster for Cloud to Coast Climate Change Adaptation, 2019–2021). W ramach projektu uznano pilną potrzebę podejścia do zarządzania powodziowego w regionie Morza Północnego, aby zapewnić bezpieczeństwo ludzi, zdrowe środowisko i dobrobyt gospodarczy. Celem projektu było opracowanie podejścia chmura-wybrzeże do zarządzania ryzykiem powodziowym. Podejście to opiera się na wczesnym zarządzaniu powodziami, które rozpoczyna się od momentu opadu deszczu i przed uderzeniem w obszary przybrzeżne. Podejście to maksymalizuje wartość inwestycji w fizyczną ochronę przeciwpowodziową i buduje odporność na obszarach zagrożonych powodzią. Podejście to zostało przetestowane w siedmiu studiach przypadku regionu Morza Północnego.