adriatycko-jońskiej

Kraje regionu

Obszar współpracy adriatycko-jońskiej obejmuje kraje europejskie graniczące z Morzem Adriatyckim i Morzem Jońskim. Obszar współpracy na lata 2021–2027 obejmuje całe terytorium poprzedniego programu Interreg (całkowite rozszerzenie Grecji, Chorwacji i Słowenii, dwanaście włoskich regionów i dwie prowincje, a także państwa spoza UE – Albanię, Czarnogórę, Serbię, Bośnię i Hercegowinę), w tym również Macedonię Północną. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

Ramy polityki

1.     Program współpracy transnarodowej

Interreg VI B „Program ADRION IPA (2021–2027)”, ostatecznie zatwierdzony 30 listopada 2022 r., ma na celu promowanie zrównoważonego dobrobytu gospodarczego i społecznego regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego. Wspiera wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy poprzez poprawę atrakcyjności, konkurencyjności i konektywności regionów, przy jednoczesnym zachowaniu środowiska i zapewnieniu zdrowych i zrównoważonych ekosystemów morskich i przybrzeżnych. Na lata 2021–2027 IPA-ADRION koncentrował się na czterech priorytetach:

• Priorytet: 1 – Wspieranie inteligentniejszego regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego
• Priorytet: 2 – Wspieranie bardziej ekologicznego i odpornego na zmianę klimatu regionu adriatycko-jońskiego
• Priorytet: 3 – Wspieranie neutralnego pod względem emisji dwutlenku węgla i lepiej połączonego regionu adriatycko-jońskiego
• Priorytet: 4 – Wspieranie zarządzania regionem adriatycko-jońskim

Przystosowanie się do zmiany klimatu jest objęte głównie priorytetem 2 i jego celem szczegółowym RSO2.4 (Promowanie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi, odporność z uwzględnieniem podejść ekosystemowych). Oczekuje się również, że program przyczyni się do poprawy przystosowania się do zmiany klimatu poprzez działania, które odbudowują przyrodę i promują zieloną infrastrukturę, aby osiągnąć cel szczegółowy RSO2.7 (Zwiększenie ochrony i zachowania przyrody, różnorodności biologicznej i zielonej infrastruktury, w tym na obszarach miejskich, oraz ograniczenie wszelkich form zanieczyszczenia).

W związku z tym IPA ADRION przyczyni się do ustanowienia wspólnych działań transnarodowych i makroregionalnych w celu przeciwdziałania zmianie klimatu i zapobiegania klęskom żywiołowym i katastrofom spowodowanym przez człowieka, uznając ochronę przyrody za kluczowy element.

W okresie programowania 2014–2020 przystosowanie się do zmiany klimatu było rozważane w ramach osi priorytetowej 2, jako część celu szczegółowego 2.2 „Zwiększenie zdolności w zakresie ponadnarodowego zwalczania wrażliwości środowiskowej, fragmentacji i ochrony usług ekosystemowych na obszarze ADRION. Dzięki temu celowi ADRION przyczynił się do zwiększenia wspólnego zrozumienia w regionie ochrony środowiska, zarządzania różnorodnością biologiczną, usług ekosystemowych i przystosowania się do zmiany klimatu.

Ponadto program współpracy transgranicznej Włochy-Chorwacja zakłada duże znaczenie dla regionu adriatycko-jońskiego. Obszar współpracy (25 prowincji we Włoszech i 8 powiatów w Chorwacji) obejmuje znaczną część podregionu adriatyckiego. W programie współpracy transgranicznej Interreg Włochy–Chorwacja na lata 2021–2027 zwrócono uwagę na zamiar poprawy koordynacji międzyprogramowej z ADRION i innymi programami transgranicznymi w obszarze adriatycko-jońskim. Poszukiwana będzie również koordynacja międzyprogramowa w całym regionie Morza Śródziemnego. Program będzie koncentrował się na niebieskiej gospodarce, wykorzystując wcześniejsze doświadczenia w zakresie współpracy i tworząc silniejsze synergie z EUSAIR. Wspólne środowisko ekologiczne i odporne (priorytet 2) obejmie przystosowanie się do zmiany klimatu i zapobieganie ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi.

2.     Strategie makroregionalne

Obszar współpracy ADRION pokrywa się ze strategią UE na rzecz regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego (EUSAIR). Ogólnym celem EUSAIR jest promowanie dobrobytu gospodarczego i społecznego oraz wzrostu gospodarczego w regionie poprzez poprawę jego atrakcyjności, konkurencyjności i konektywności. Z czterema państwami członkowskimi UE (Chorwacją, Grecją, Włochami, Słowenią) i sześcioma państwami spoza UE (Albanią, Bośnią i Hercegowiną, Czarnogórą, Macedonią Północną, San Marino, Serbią) strategia przyczynia się do dalszej integracji Bałkanów Zachodnich. EUSAIR koncentruje się zarówno na zasobach lądowych, jak i morskich regionu. Opiera się on na czterech filarach tematycznych reprezentujących kluczowe wyzwania i możliwości w regionie: (1) niebieski wzrost, (2) połączenie regionu, (3) jakość środowiska, (4) zrównoważona turystyka. Współpraca na rzecz wspólnego zarządzania wspólnymi zasobami środowiskowymi, a także kwestie związane ze zmianą klimatu i zarządzaniem ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi dotyczą kluczowych wyzwań dla zrównoważonego rozwoju regionu adriatycko-jońskiego. Łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej, a także zarządzanie ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi stanowią zagadnienia horyzontalne, które są istotne dla wszystkich czterech filarów strategii EUSAIR. Uzupełnieniem strategii jest plan działania z 2020 r. (SWD(2020). Zastępuje on plan z 2014 r. oparty na tych samych czterech filarach strategii. W planie określono tematy, działania i projekty w odniesieniu do każdego z czterech filarów strategii. Oczekuje się, że działania w ramach filaru „Jakość środowiska” przyczynią się do zminimalizowania wpływu zmiany klimatu na ekosystemy morskie i lądowe.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Na szerszą skalę całego regionu Morza Śródziemnego współpraca w zakresie ochrony środowiska (w tym przystosowania się do zmiany klimatu) na szczeblu transnarodowym została sformalizowana w ramach konwencji barcelońskiej i powiązanych protokołów.

UE od wielu lat finansuje specjalne inicjatywy współpracy regionalnej w dziedzinie środowiska i klimatu wspierające kraje bałkańskie. Niektóre z nich są obecnie częścią regionu adriatycko-jońskiego. Projekt regionalnej sieci ochrony środowiska na rzecz przystąpienia (RENA 2010–2013) przyczynił się do poprawy stanu środowiska i klimatu na Bałkanach Zachodnich oraz do konwergencji regionu z normami UE. Regionalna Sieć ds. Przystąpienia do UE w dziedzinie Środowiska i Klimatu (ECRAN 2013–2016) nadal wzmacniała współpracę regionalną między krajami kandydującymi a potencjalnymi krajami kandydującymi. Obecnie prowadzone są działania następcze w ramach unijnego programu partnerstwa na rzecz środowiska na rzecz przystąpienia (EPPA 2019–2022) oraz unijnego wsparcia działań w dziedzinie klimatu dla beneficjentów IPA II – „Transition towards the low emissions and climate-resilient economy (TRATOLOW 2020–2023)”. Wspiera integrację z UE partnerów z Bałkanów Zachodnich w dziedzinie środowiska i klimatu. Grupa robocza TRATOLOW 4 pracuje w szczególności nad przystosowaniem się do zmiany klimatu. Wspiera krajowe i regionalne planowanie i działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w krajach Bałkanów Zachodnich.

Inicjatywa Środkowoeuropejska (CEI) jest regionalnym forum międzyrządowym 17 państw członkowskich w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Obejmuje wszystkie kraje (z wyjątkiem Grecji) regionu adriatycko-jońskiego. Wspiera integrację europejską i zrównoważony rozwój poprzez współpracę regionalną. Prace CEI koncentrują się na osiągnięciu dwóch głównych celów: Zielony wzrost & Sprawiedliwe społeczeństwa. Wzmocnienie odporności na zmianę klimatu jest jednym z celów planu działania na rzecz europejskiej inicjatywy obywatelskiej w ramach celu 1 „Stymulowanie ekologicznego wzrostu gospodarczego”.

Osiem państw adriatycko-jońskich (wszystkie z wyjątkiem Włoch) wraz z Bułgarią, Węgrami, Mołdawią, Rumunią i Turcją, a także Konwencja ONZ w sprawie zwalczania pustynnienia (UNCCD) i Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO) współpracują w ramach Centrum Zarządzania Suszą dla Europy Południowo-Wschodniej (DMCSEE). Centrum koordynuje i ułatwia opracowywanie, ocenę i stosowanie narzędzi i polityk zarządzania ryzykiem suszy w Europie Południowo-Wschodniej w celu poprawy gotowości i zmniejszenia skutków suszy w tym regionie.

4.     Strategie i plany w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

Do tej pory nie opracowano strategii i planów adaptacyjnych w szczególnym kontekście regionu adriatycko-jońskiego. Regionalne ramy przystosowania się do zmiany klimatu dla śródziemnomorskich obszarów morskich i przybrzeżnych zatwierdzone na 19.^posiedzeniu umawiających się stron (COP19) konwencji barcelońskiej mają znaczenie również dla tego konkretnego regionu.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020

Finansowany w ramach programu ADRION 2014–2020 projekt I-STORM (zintegrowane strategie zarządzania burzami morskimi) (2018–2019) usprawnił wymianę danych, prognoz i wiedzy na temat burz morskich i związanych z nimi skutków (powodzie przybrzeżne, erozja i wynikające z nich skutki dla ekosystemów i infrastruktury przybrzeżnej) za pośrednictwem wspólnej infrastruktury i narzędzi. W ramach projektu opracowano wytyczne dotyczące tłumaczenia danych i prognoz na procedury wczesnego ostrzegania i interwencji oraz strategię skierowaną do kluczowych podmiotów krajowych/regionalnych w basenie ADRION. W obu dokumentach zaproponowano najskuteczniejszy sposób zarządzania danymi i prognozami oraz związane z nimi procedury wczesnego ostrzegania. Ponadto w ramach projektu opracowano aplikację I-STORMS na smartfony i tablety oraz I-STORMS Web Integrated System (IWS). IWS jest narzędziem internetowym służącym do wymiany i integracji danych i informacji, wspierającym współpracę między partnerami w celu lepszego reagowania na zagrożenia związane z burzami morskimi w regionie Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego. W ramach projektu zainicjowano tabelę stałej współpracy. Dzięki niej dialog będzie kontynuowany po zakończeniu projektu. Jego celem jest wspieranie wspólnego rozumienia obecnych wyzwań stojących przed obszarami przybrzeżnymi oraz promowanie koordynacji i wymiany know-how.

Inne istotne projekty, które obejmują znaczną część regionu adriatycko-jońskiego, zostały sfinansowane w ramach programu współpracy transgranicznej Włochy–Chorwacja (2014–2020) i zostały opisane poniżej. Trzy z nich (ADRIADAPT, RESPONSe i ADRIACLIM) wspierały władze lokalne w opracowywaniu planów i strategii adaptacyjnych na obszarach przybrzeżnych i miejskich regionu adriatycko-jońskiego.

ADRIADAPT (platforma informacyjna na temat odporności miast adriatyckich, 2019–2021) promowała odporność lokalną i regionalną. Pomogła ona w opracowaniu bazy wiedzy w celu określenia odpowiednich opcji przystosowania się do zmiany klimatu i planowania w regionie adriatycko-jońskim. W ramach projektu uruchomiono platformę Adriadapt Resilience Platform, w ramach której przetestowano narzędzia i wiedzę na potrzeby planowania klimatycznego we współpracy z władzami lokalnymi. Wspierała również lokalne plany w zakresie informacji o klimacie i odporności na zmianę klimatu.

RESPONSe (Strategie na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu w regionach adriatyckich, 2019–2021) umożliwiło lokalnym decydentom politycznym stosowanie podejść do inteligentnego zarządzania klimatem i promowanie zrównoważonego życia na adriatyckich obszarach morskich i przybrzeżnych. Wyniki projektu obejmują zestaw narzędzi dla władz publicznych w zakresie działań przystosowawczych (menuklimatyczne dla regionów adriatyckich). Jest to bezpłatne internetowe repozytorium działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i łagodzenia jej skutków, które może wspierać lokalne kształtowanie polityki w celu sprostania wyzwaniom związanym ze zmianą klimatu. ADRIACLIM (Informacje o zmianie klimatu, narzędzia monitorowania i zarządzania na potrzeby strategii przystosowawczych na adriatyckich obszarach przybrzeżnych na lata 2020–2022) ma na celu opracowanie dokładnych informacji wspierających opracowywanie regionalnych i lokalnych planów przystosowania się do zmiany klimatu. Ma on na celu zwiększenie zdolności do przystosowania się do zmiany klimatu na obszarach przybrzeżnych. Przyczyniła się do opracowania jednolitych i porównywalnych danych, poprawy wiedzy, zdolności i współpracy w zakresie systemów monitorowania i modelowania zmiany klimatu oraz opracowania zaawansowanych systemów informacyjnych, narzędzi i wskaźników na potrzeby optymalnego planowania przystosowania się do zmiany klimatu.

ASTERIS (adaptacja do wtargnięcia słonej wody w scenariuszach podnoszenia się poziomu morza, 2019–2021) poprawia zrozumienie przestrzennych i czasowych różnic w wtargnięciu wody morskiej. Stosuje się w nim różne scenariusze zmiany klimatu w celu określenia i mapowania potrzeb i barier w zarządzaniu ryzykiem oraz zapewnienia praktycznych narzędzi zrównoważonego zarządzania przybrzeżnymi warstwami wodonośnymi w skali lokalnej.

AdriaMORE (Adriatic DSS exploitation for monitoring and risk management of coastal extreme weather and flooding) (2018–2019), wykorzystując główne osiągnięcia projektu ADRIARadNet finansowanego w ramach programu IPA Adriatic CBC, wyposażył terytoria i ludność w skuteczne narzędzia do radzenia sobie z poważnymi zdarzeniami pogodowymi i innymi powiązanymi zdarzeniami związanymi z ryzykiem morskim.