adriatycko-jońskie

Kraje regionu

Obszar współpracy adriatycko-jońskiej obejmuje kraje europejskie graniczące z Morzem Adriatyckim i Jońskim. Obszar współpracy na lata 2021–2027 obejmuje całe terytorium poprzedniego programu Interreg (całe rozszerzenie o Grecję, Chorwację i Słowenię, dwanaście włoskich regionów i dwie prowincje, a także państwa niebędące członkami UE – Albanię, Czarnogórę, Serbię, Bośnię i Hercegowinę), w tym również Macedonię Północną. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

Ramy polityki

1.     Program współpracy ponadnarodowej

Program Interreg VI B „IPA ADRION Programme (2021–2027)”, ostatecznie zatwierdzony 30 listopada 2022 r., ma na celu promowanie zrównoważonego dobrobytu gospodarczego i społecznego w regionie Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego. Wspiera wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy, zwiększając atrakcyjność, konkurencyjność i łączność regionów, przy jednoczesnym zachowaniu środowiska i zapewnieniu zdrowych i zrównoważonych ekosystemów morskich i przybrzeżnych. W latach 2021–2027 w ramach IPA-ADRION skoncentrowano się na czterech priorytetach:

• Priorytet: 1 – Wspieranie inteligentniejszego regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego
• Priorytet: 2 – Wspieranie bardziej ekologicznego i odpornego na zmianę klimatu regionu adriatycko-jońskiego
• Priorytet: 3 – Wspieranie neutralnego pod względem emisji dwutlenku węgla i lepiej połączonego regionu adriatycko-jońskiego
• Priorytet: 4 – Wspieranie zarządzania regionem adriatycko-jońskim

Przystosowanie się do zmiany klimatu jest objęte głównie priorytetem 2 i jego celem szczegółowym RSO2.4 (Promowanie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi, odporność z uwzględnieniem podejść ekosystemowych). Oczekuje się również, że program przyczyni się do lepszego przystosowania się do zmiany klimatu poprzez działania służące odbudowie przyrody i promowaniu zielonej infrastruktury, aby zrealizować cel szczegółowy RSO2.7 (Zwiększenie ochrony i zachowania przyrody, różnorodności biologicznej i zielonej infrastruktury, w tym na obszarach miejskich, oraz ograniczenie wszelkich form zanieczyszczenia).

W związku z tym IPA ADRION przyczyni się do ustanowienia wspólnych działań transnarodowych i makroregionalnych w celu przeciwdziałania zmianie klimatu i zapobiegania klęskom żywiołowym i katastrofom spowodowanym przez człowieka, uznając ochronę przyrody za kluczowy element.

W okresie programowania 2014–2020 przystosowanie się do zmiany klimatu było rozważane w ramach osi priorytetowej 2 w ramach celu szczegółowego 2.2 „Zwiększenie zdolności w zakresie transnarodowego zwalczania podatności środowiska na zagrożenia, fragmentacji i ochrony usług ekosystemowych na obszarze ADRION”. Dzięki temu celowi ADRION przyczynił się do poprawy wspólnego rozumienia w regionie ochrony środowiska, zarządzania różnorodnością biologiczną, usług ekosystemowych i przystosowania się do zmiany klimatu.

Ponadto program współpracy transgranicznej Włochy-Chorwacja ma duże znaczenie dla regionu adriatycko-jońskiego. Obszar współpracy (25 prowincji we Włoszech i 8 hrabstw w Chorwacji) obejmuje znaczną część podregionu adriatyckiego. W programie współpracy transgranicznej Interreg Włochy–Chorwacja na lata 2021–2027 odnotowano zamiar poprawy koordynacji między programami z ADRION i innymi programami transgranicznymi na obszarze adriatycko-jońskim. Koordynacja międzyprogramowa będzie również prowadzona w całym regionie Morza Śródziemnego. Program będzie koncentrował się na niebieskiej gospodarce, wykorzystując wcześniejsze doświadczenia w zakresie współpracy i tworząc silniejsze synergie z EUSAIR. Zielone i odporne wspólne środowisko (priorytet 2) obejmie przystosowanie się do zmiany klimatu i zapobieganie ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi.

2.     Strategie makroregionów

Obszar współpracy ADRION zbiega się ze strategią UE na rzecz regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego (EUSAIR). Ogólnym celem EUSAIR jest promowanie dobrobytu gospodarczego i społecznego oraz wzrostu gospodarczego w regionie poprzez poprawę jego atrakcyjności, konkurencyjności i konektywności. Dzięki czterem państwom członkowskim UE (Chorwacja, Grecja, Włochy, Słowenia) i sześciu państwom spoza UE (Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Macedonia Północna, San Marino, Serbia) strategia przyczynia się do dalszej integracji Bałkanów Zachodnich. EUSAIR koncentruje się zarówno na zasobach lądowych, jak i morskich regio. Opiera się on na czterech filarach tematycznych reprezentujących kluczowe wyzwania i możliwości w regionie: (1) niebieski wzrost, (2) połączenie regionu, (3) jakość środowiska, (4) zrównoważona turystyka. Współpraca na rzecz wspólnego zarządzania wspólnymi zasobami środowiska, jak również kwestie związane ze zmianą klimatu i zarządzaniem ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi stanowią odpowiedź na kluczowe wyzwania dla zrównoważonego rozwoju regionu adriatycko-jońskiego. Łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej, a także zarządzanie ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi stanowią zagadnienia horyzontalne, które są istotne dla wszystkich czterech filarów strategii EUSAIR. Strategię uzupełnia plan działania na 2020 r. (SWD(2020). Zastępuje on plan z 2014 r. oparty na tych samych czterech filarach strategii. W planie określono tematy, działania i projekty dla każdego z czterech filarów strategii. Oczekuje się, że działania w ramach filaru „Jakość środowiska” przyczynią się do zminimalizowania wpływu zmiany klimatu na ekosystemy morskie i lądowe.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Na szerszą skalę w całym regionie Morza Śródziemnego współpraca w zakresie ochrony środowiska (w tym przystosowania się do zmiany klimatu) na szczeblu transnarodowym jest sformalizowana w ramach konwencji barcelońskiej i powiązanych protokołów.

UE od wielu lat finansuje specjalne inicjatywy współpracy regionalnej w dziedzinie środowiska i klimatu, pomagając krajom bałkańskim. Niektóre z nich są obecnie częścią regionu adriatycko-jońskiego. Projekt Regionalnej Sieci Środowiskowej na rzecz Przystąpienia (RENA 2010-2013) przyczynił się do poprawy stanu środowiska i klimatu na Bałkanach Zachodnich oraz konwergencji regionu z normami UE. Regionalna sieć akcesyjna ds. środowiska i klimatu (ECRAN 2013–2016) nadal wzmacniała współpracę regionalną między krajami kandydującymi a potencjalnymi krajami kandydującymi. Obecnie działania następcze są realizowane w ramach programu partnerstwa UE w dziedzinie środowiska na rzecz przystąpienia (EPPA 2019–2022) oraz w ramach wsparcia UE na rzecz działań w dziedzinie klimatu u beneficjentów IPA II – „Przejście w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i odpornej na zmianę klimatu (TRATOLOW 2020–2023). Wspiera integrację UE partnerów z Bałkanów Zachodnich w dziedzinie środowiska i klimatu. Grupa robocza TRATOLOW 4 pracuje w szczególności nad przystosowaniem się do zmiany klimatu. Wspiera krajowe i regionalne planowanie i działania przystosowawcze w krajach Bałkanów Zachodnich.

Inicjatywa Środkowoeuropejska (CEI) jest regionalnym forum międzyrządowym zrzeszającym 17 państw członkowskich z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Obejmuje wszystkie kraje (z wyjątkiem Grecji) regionu adriatycko-jońskiego. Wspiera integrację europejską i zrównoważony rozwój poprzez współpracę regionalną. Prace CEI koncentrują się na osiągnięciu dwóch głównych celów: Green Growth & Sprawiedliwe społeczeństwa. Wzmacnianie odporności na zmianę klimatu jest jednym z celów planu działania na rzecz inicjatywy w zakresie innowacji społecznych w ramach celu 1 „Stymulowanie zielonego wzrostu”.

Osiem krajów adriatycko-jońskich (wszystkie z wyjątkiem Włoch) wraz z Bułgarią, Węgrami, Mołdawią, Rumunią i Turcją, a także Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia (UNCCD) i Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO) współpracują w ramach Centrum Zarządzania Suszami dla Europy Południowo-Wschodniej (DMCSEE). Centrum koordynuje i ułatwia opracowywanie, ocenę i stosowanie narzędzi i polityk zarządzania ryzykiem suszy w Europie Południowo-Wschodniej w celu poprawy gotowości i zmniejszenia skutków suszy w tym regionie.

4.     Strategie i plany adaptacyjne

Do tej pory nie opracowano żadnych strategii i planów adaptacyjnych w szczególnym kontekście regionu adriatycko-jońskiego. Regionalne ramy przystosowania się do zmiany klimatu dla śródziemnomorskich obszarów morskich i przybrzeżnych zatwierdzone na 19.^posiedzeniu umawiających się stron (COP19) konwencji barcelońskiej mają znaczenie również dla tego konkretnego regionu.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020

Finansowany w ramach programu ADRION 2014–2020 projekt I-STORM (Zintegrowane strategie zarządzania burzami morskimi) (2018–2019) usprawnił wymianę danych, prognoz i wiedzy na temat burz morskich i związanych z nimi skutków (powódź przybrzeżna, erozja i wynikające z niej skutki dla ekosystemów i infrastruktur przybrzeżnych) za pośrednictwem wspólnej infrastruktury i narzędzi. W ramach projektu opracowano wytyczne dotyczące przekładania danych i prognoz na procedury wczesnego ostrzegania i interwencji oraz strategię skierowaną do kluczowych podmiotów krajowych/regionalnych basenu ADRION. W obu dokumentach zaproponowano najskuteczniejszy sposób zarządzania danymi i prognozami oraz związane z nimi procedury wczesnego ostrzegania. Ponadto w ramach projektu opracowano aplikację I-STORMS dla smartfonów i tabletów oraz zintegrowany system internetowy I-STORMS (IWS). IWS jest internetowym narzędziem służącym do wymiany i integracji danych i informacji, wspierającym współpracę między partnerami w celu lepszego reagowania na zagrożenia związane z burzami morskimi na obszarze adriatycko-jońskim. W ramach projektu uruchomiono tabelę stałej współpracy. Dzięki niej dialog jest kontynuowany po zamknięciu projektu. Jego celem jest wspieranie wspólnego zrozumienia obecnych wyzwań stojących przed obszarami przybrzeżnymi oraz promowanie koordynacji i wymiany wiedzy fachowej.

Inne istotne projekty, które obejmują dużą część regionu adriatycko-jońskiego, były finansowane w ramach programu współpracy transgranicznej Włochy–Chorwacja (2014–2020) i opisano je poniżej. Trzy z nich (ADRIADAPT, RESPONSe i ADRIACLIM) wspierały władze lokalne w opracowywaniu planów i strategii adaptacyjnych na obszarach przybrzeżnych i miejskich regionu adriatycko-jońskiego.

ADRIADAPT (platforma informacyjna na temat odporności miast i miasteczek nad Adriatykiem, 2019–2021) promowała odporność lokalną i regionalną. Pomogła ona rozwinąć bazę wiedzy w celu określenia odpowiednich wariantów przystosowania się do zmiany klimatu i planowania na obszarze adriatycko-jońskim. W ramach projektu udostępniono platformę odporności Adriadapt wraz z narzędziami i wiedzą na potrzeby planowania klimatycznego, które przetestowano we współpracy z władzami lokalnymi. Wspierała również lokalne plany w zakresie informacji o klimacie i odporności na zmianę klimatu.

RESPONSe (strategie na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu w regionach Adriatyku, 2019–2021) umożliwiły lokalnym decydentom politycznym stosowanie podejść opartych na zarządzaniu przyjaznym dla klimatu i promowały zrównoważone życie na obszarach morskich i przybrzeżnych Adriatyku. Wyniki projektu obejmują zestaw narzędzi działań przystosowawczych dla władz publicznych (menuklimatyczne dla regionów adriatyckich). Jest to bezpłatne internetowe repozytorium działań przystosowawczych i łagodzących, które może wspierać lokalne kształtowanie polityki w celu sprostania wyzwaniom związanym ze zmianą klimatu. ADRIACLIM (Climate change information, monitoring and management tools for adaptation strategies in Adriatic coastal areas 2020-2022) ma na celu opracowanie dokładnych informacji wspierających opracowywanie regionalnych i lokalnych planów przystosowania się do zmiany klimatu. Koncentruje się on na zwiększeniu zdolności przystosowania się do zmiany klimatu na obszarach przybrzeżnych. Wspomógł opracowanie jednolitych i porównywalnych danych, poprawę wiedzy, zdolności i współpracy w zakresie systemów monitorowania i modelowania zmian klimatu oraz opracowanie zaawansowanych systemów informacyjnych, narzędzi i wskaźników służących optymalnemu planowaniu przystosowania się do zmian klimatu.

ASTERIS (adaptacja do wtargnięcia wody morskiej w scenariuszach wzrostu poziomu morza, 2019-2021) poprawia zrozumienie przestrzennej i czasowej zmienności wtargnięcia wody morskiej. Stosuje się w nim różne scenariusze zmiany klimatu w celu identyfikacji i mapowania potrzeb i barier w zarządzaniu ryzykiem oraz zapewnienia praktycznych narzędzi zrównoważonego zarządzania przybrzeżnymi warstwami wodonośnymi w skali lokalnej.

AdriaMORE (wykorzystywanie Adriatyckich DSS do monitorowania i zarządzania ryzykiem ekstremalnych zjawisk pogodowych i powodziowych na obszarach przybrzeżnych) (2018–2019), wykorzystując główne osiągnięcia projektu ADRIARadNet finansowanego w ramach programu IPA Adriatic CBC, wyposażyło terytoria i ludzi w skuteczne narzędzia do zwalczania poważnych zdarzeń pogodowych i innych powiązanych zdarzeń związanych z ryzykiem morskim.