Basen Morza Czarnego (NEXT)

Kraje regionu

Bułgaria, Gruzja, Grecja, Republika Mołdawii, Rumunia, Turcja i Ukraina.

Ramy polityki

1.     Program współpracy transnarodowej

Ramy współpracy programu Interreg NEXT w basenie Morza Czarnego (NEXT – Basen Morza Czarnego, 2021–2027), zatwierdzone w 2023 r., wynikają z poprzednich ram współpracy wdrożonych w tym regionie, a mianowicie programu ENPI CBC w basenie Morza Czarnego na lata 2007–2013 i programu ENI CBC w basenie Morza Czarnego na lata 2014–2020.

W ramach polityki spójności Unii Europejskiej program Interreg NEXT dotyczący basenu Morza Czarnego będzie wspierał współpracę między regionami i państwami w tej dziedzinie do końca 2027 r. Program należy do komponentu B „Współpraca transnarodowa” w ramach zewnętrznego wymiaru Interreg. Jego całkowity budżet wynosi 72,28 mln euro. Euro, które opiera się na wsparciu z EFRR (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego), ISWMR – „Globalny wymiar Europy” (Instrument Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej) oraz IPA (Instrument Pomocy Przedakcesyjnej).

Ogólnym celem programu jest dalsze pogłębienie współpracy transgranicznej w basenie Morza Czarnego poprzez skupienie się na:

• rozwój potencjału badawczego i innowacyjnego obszaru,

• przystosowanie się do zmiany klimatu i zapobieganie ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi, oraz
• ochrona i zachowanie przyrody, różnorodności biologicznej i zielonej infrastruktury.

Skoncentrowanie się na walce ze zmianą klimatu zostało określone zarówno pod względem celów związanych z łagodzeniem zmiany klimatu, jak i celów związanych z przystosowaniem się do niej. Program przewiduje „Bardziej ekologiczne, niskoemisyjne przejście na gospodarkę bezemisyjną i odporną Europę dzięki promowaniu czystej i sprawiedliwej transformacji energetycznej, zielonych i niebieskich inwestycji, gospodarki o obiegu zamkniętym, łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem oraz zrównoważonej mobilności miejskiej”. W szczególności program ma na celu promowanie „przystosowania się do zmiany klimatu oraz zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi i odporności na nie, z uwzględnieniem podejść ekosystemowych oraz zwiększenia ochrony i zachowania przyrody, różnorodności biologicznej i zielonej infrastruktury, w tym na obszarach miejskich, a także zmniejszenia wszystkich form zanieczyszczenia”.

2.     Strategie makroregionalne

Dwa inne regiony transnarodowe częściowo pokrywają się z regionem basenu Morza Czarnego: obszar Dunaju (w tym Bułgaria, Rumunia, Ukraina i Republika Mołdawii) oraz Ukraina i Republika Mołdawii), a także obszar Morza Śródziemnego (w tym Bułgaria). Obie inicjatywy współpracy transnarodowej obejmują działania w dziedzinie przystosowania się do zmiany klimatu.

3.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Środowisko przybrzeżne i morskie Morza Czarnego jest chronione przez Konwencję bukareszteńską o ochronie Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem, podpisaną w 1992 r. przez Rosję, Turcję, Ukrainę, Gruzję, Bułgarię i Rumunię. Chociaż konwencja nie wymienia przystosowania się do zmiany klimatu wśród swoich priorytetów, ma ona na celu złagodzenie kilku problemów środowiskowych, na które oczekuje się negatywnego wpływu zmiany klimatu, takich jak różnorodność biologiczna i ochrona ekosystemów morskich.

Głównymi ramami współpracy gospodarczej w tym obszarze jest czarnomorska współpraca gospodarcza (BSEC). W grudniu 2017 r. BSEC przyjęła własną strategię przystosowania się do zmiany klimatu, która obejmuje następujące priorytety:

• Promowanie współpracy regionalnej w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu na całym obszarze BSEC. Priorytet ten koncentruje się głównie na koordynacji i wymianie między państwami członkowskimi BSEC wiedzy i informacji istotnych dla przystosowania się do zmiany klimatu.

• Pobudzanie dodatkowego finansowania poprzez działania na rzecz skutecznych standardów powierniczych i mobilizowanie partnerów do formułowania projektów reagowania na zmianę klimatu. 
• Ułatwianie dialogu i partnerstwa oraz podnoszenie świadomości społecznej, aby pomóc w budowaniu odporności społeczeństwa na zmianę klimatu i wzmocnić zieloną gospodarkę.
• Wspieranie rozwoju budowania zdolności instytucjonalnych w zakresie kwestii zmiany klimatu w instytucjach w całym regionie.

Ponadto basen Morza Czarnego jest objęty wspólną agendą morską dla Morza Czarnego, zatwierdzoną w maju 2019 r. Akt o rynkach morskich dla Morza Czarnego wspiera ochronę ekosystemów morskich i zrównoważony rozwój niebieskiej gospodarki na tym obszarze.

Strategiczny program badań i innowacji dla regionu Morza Czarnego (SRIA) promuje wśród celów szczegółowych swoich filarów naukowych badania naukowe zapewniające nową wiedzę w celu złagodzenia skutków globalnej zmiany klimatu i antropogenicznych czynników stresogennych.

4.      Strategie i plany w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

Na poziomie Morza Czarnego nie wydano żadnych strategii i planów w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. W dokumencie programowym INTERREG przedstawiono jednak szereg strategicznych priorytetów dla projektów, które mają być finansowane w dziedzinie przystosowania się do zmiany klimatu, a mianowicie:

1. Promowanie innowacji na rzecz ulepszonych narzędzi inteligentnego obserwowania, monitorowania i dokładnego prognozowania środowiskowego.
2. Środki mające na celu zapobieganie skutkom zmiany klimatu dla regionu Morza Czarnego i łagodzenie tych skutków, w tym w odniesieniu do jakości i ilości wody
3. Przeciwdziałanie zagrożeniom dla środowiska: erozja wybrzeży, osuwiska, podnoszenie się poziomu mórz, zdarzenia ekstremalne, gatunki obce (NIS), inwazyjne gatunki obce (IAS), powodzie i susze w związku ze zmianą klimatu
4. Opracowanie i udoskonalenie mechanizmów monitorowania i wczesnego ostrzegania w przypadku klęsk żywiołowych lub katastrof spowodowanych przez człowieka
5. Opracowanie i wdrożenie działań na rzecz ekologicznej odbudowy, przyczyniających się do przystosowania się do zmiany klimatu w basenie Morza Czarnego w oparciu o wyciągnięte wnioski i najlepsze praktyki

Przykłady projektów finansowanych w ramach programu ENI-współpraca transgraniczna w latach 2014–2020

Wciąż trwają prace nad nowymi projektami w ramach Interreg Next-Black Sea Basin. Poniżej opisano odpowiednie projekty finansowane w ramach poprzedniego programu, a mianowicie programu ENI-współpraca transgraniczna w basenie Morza Czarnego na lata 2014–2020.

AGREEN (Cross-Border Alliance for Climate-Smart and Green Agriculture in the Black Sea Basin, 2020–2023) opiera się na koncepcji rolnictwa przyjaznego klimatowi, podejściu informującym o zintegrowanych działaniach na rzecz transformacji systemów rolnych, wspierania innowacji i zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego w zmieniającym się klimacie. Misją projektu jest „zapewnienie spójności w działaniach podejmowanych przeciwko zmianie klimatu oraz przywrócenie stabilności środowiska, bezpieczeństwa gospodarczego i żywnościowego przyszłym pokoleniom”. Partnerzy projektu mają siedzibę w Bułgarii, Rumunii, Turcji, Gruzji, Armenii i Grecji.

COPREVENT (Współpraca na rzecz zapobiegania klęskom żywiołowym i monitorowania środowiska w BSB, 2021–2023) zajmuje się zapobieganiem powodziom i pożarom lasów oraz ograniczaniem szkód, a także angażuje partnerów w Bulgari, Grecji, Republice Mołdawii i Turcji.

IASON (Invasive Alien Species Observatory and Network Development for the Assessment of Climate Change Impacts in Black Sea Deltaic Protected Areas, 2020–2023) zajmuje się oceną zagrożeń związanych z klimatem dla różnorodności biologicznej i ekosystemów w deltach rzek w regionie. Partnerzy projektu mają siedzibę na Ukrainie, w Rumunii, Turcji, Gruzji i Grecji.

HYDROECONEX (Tworzenie systemu innowacyjnego transgranicznego monitorowania transformacji ekosystemów rzecznych Morza Czarnego pod wpływem rozwoju elektrowni wodnych i zmiany klimatu, 2018–2021) zajmował się opracowaniem wspólnego podejścia do systemu monitorowania ekosystemów rzecznych w obecności infrastruktury elektrowni wodnych w zmieniającym się klimacie oraz opracowaniem strategii dwustronnej współpracy wodnej w zakresie wspólnego monitorowania transgranicznych rzek w obecności elektrowni wodnych. Partnerzy projektu mieli siedzibę w Rumunii, Republice Mołdawii i na Ukrainie.