Europa Południowo-Zachodnia

Kraje regionu

Południowo-zachodni region transnarodowy obejmuje południowo-zachodnie terytoria Europy. Obszar współpracy w ramach programu Interreg na lata 2021–2027 obejmuje południowe regiony Francji, całe terytorium Hiszpanii (w tym Baleary, a następnie terytoria Melilli i Ceuty), Portugalię kontynentalną oraz Księstwo Andory. W porównaniu z poprzednim okresem programowania (2014–2020) nowy obszar współpracy transnarodowej wykluczał jedynie terytorium Gibraltaru w Zjednoczonym Królestwie*. Mapę porównującą stare i nowe granice można zobaczyć tutaj.

* Od wejścia w życie umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE w dniu 1 lutego 2020 r. treści ze Zjednoczonego Królestwa nie będą już aktualizowane na tej stronie internetowej.

Ramy polityki

1.     Program współpracy ponadnarodowej

Program Interreg VI B – Zachód Południowy (2021–2027) został zatwierdzony przez Komisję 13 grudnia 2022 r. Program określa cztery priorytety w regionie południowo-zachodnim (SUDOE):

• Priorytet 1: Zachowanie kapitału naturalnego i wzmocnienie przystosowania się do zmiany klimatu w SUDOE

• Priorytet 2: Promowanie spójności społecznej oraz równowagi terytorialnej i demograficznej w SUDOE poprzez innowacje i transformację sektorów produkcyjnych
• Priorytet 3: Promowanie spójności społecznej oraz równowagi terytorialnej i demograficznej w SUDOE poprzez innowacje społeczne, wspieranie dziedzictwa i usługi
• Priorytet 4: Wzmocnienie wpływu SUDOE na terytoriach.

Przystosowanie się do zmiany klimatu jest wyraźnie objęte priorytetem 1 i jego celem szczegółowym 2.4 (Promowanie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku związanemu z klęskami żywiołowymi, odporność z uwzględnieniem podejść ekosystemowych). Oczekuje się, że program złagodzi skutki zmiany klimatu i poprawi prognozowanie zagrożeń naturalnych, zapobieganie im i zarządzanie nimi.

Działania mające znaczenie dla przystosowania się do zmiany klimatu są również wspierane w ramach innych celów szczegółowych priorytetu 1, takich jak 2.7 (Zwiększenie ochrony i zachowania przyrody, różnorodności biologicznej i zielonej infrastruktury, również na obszarach miejskich, oraz zmniejszenie wszelkich form zanieczyszczenia) i 2.5 (Promowanie dostępu do wody i zrównoważonej gospodarki wodnej). Oczekiwane wyniki obejmują wzmocnienie odporności ekosystemów i zmniejszenie presji na wrażliwe zasoby wodne.

W poprzednim okresie (2014–2020) program INTERREG V B SUDOE wspierał przystosowanie się do zmiany klimatu w ramach priorytetu 4 (Zwalczanie zmiany klimatu), na który przeznaczono 12 % całkowitego finansowania programu (17,08 mln EUR). Oś ta koncentrowała się na zarządzaniu ryzykiem związanym ze zmianą klimatu i zapobieganiu mu, związanym z niedoborem zasobów wodnych i dużą zmiennością opadów deszczu, co zwiększa ryzyko nasilenia się suszy, pustynnienia, erozji gleby, pożarów lasów i powodzi.

2.     Konwencje międzynarodowe i inne inicjatywy współpracy

Niektóre obszary regionu SUDOE są objęte Konwencją OSPAR o ochronie środowiska morskiego północno-wschodniego Atlantyku, w szczególności region IV – Zatoka Biskajska i Wybrzeże Iberyjskie. W ramach tej konwencji zmiana klimatu (i zakwaszenie oceanów) jest traktowana jako kwestia przekrojowa w zakresie generowania wiedzy, monitorowania skutków i opracowywania wariantów zarządzania mających na celu zwiększenie odporności ekosystemów. Francja i Hiszpania są również umawiającymi się stronami konwencji barcelońskiej, która obejmuje cały obszar Morza Śródziemnego .

Region SUDOE obejmuje Pireneje, które mają długą tradycję współpracy między Francją, Hiszpanią i Andorą. Wspólnota Robocza Pirenejów (CTP) powstała w 1983 r. z inicjatywy Rady Europy w celu sprostania wspólnym wyzwaniom transgranicznym m.in. w dziedzinie transportu, edukacji, badań naukowych, dziedzictwa kulturowego i zrównoważonego rozwoju. CTP odpowiada na wyzwania stojące przed tym terytorium za pomocą swojej strategii pirenejskiej (2018–2024). Obejmuje on specjalną oś dotyczącą działań w dziedzinie klimatu.

W 2010 r. CTP sfinansowało Pirenejskie Obserwatorium Zmian Klimatu (OPCC). Jego celem jest monitorowanie i zrozumienie zjawiska zmiany klimatu w Pirenejach w celu wsparcia adaptacji terytorium. Platforma OPCC zawiera geoportal umożliwiający dostęp do map tematycznych. W 2018 r. OPCC koordynował publikację pt. „Zmianaklimatu w Pirenejach: wpływ, podatność na zagrożenia i przystosowanie się do zmiany klimatu”,która stanowi najnowszą i kompletną bazę wiedzy na temat zmiany klimatu w regionie Pirenejów.

3.     Strategie i plany adaptacyjne

Pirenejska strategia w zakresie zmiany klimatu została zatwierdzona przez komitet wykonawczy CTP w listopadzie 2021 r. i ratyfikowana przez siedem prezydencji terytorialnych CTP w grudniu 2021 r. Wizja strategii przewiduje, że do 2050 r. region będzie odporny na skutki zmiany klimatu. Określono w nim pięć celów strategicznych: (1) Rozwijanie wiedzy na temat klimatu pirenejskiego i jego zmienności; (2) Zrównoważone zarządzanie różnorodnością biologiczną i zasobami naturalnymi w obliczu skutków zmiany klimatu oraz poprawa powiązanych usług ekosystemowych;  3) przyczynianie się do sprawiedliwej transformacji klimatycznej i ekologicznej, wspieranie w tym procesie gospodarki i ludności Pirenejów; 4) promowanie zarządzania terytorialnego zgodnego z zagrożeniami związanymi ze zmianą klimatu, przy zapewnieniu równowagi terytorialnej; (5) Przyczynianie się do koordynacji, współpracy i zarządzania opartych na wiedzy, wzmacnianie podnoszenia świadomości, komunikacji i edukacji ekologicznej.

Projekt planu operacyjnego pirenejskiej strategii w zakresie zmiany klimatu (2022 r.) składa się z pięciu systemów: Klimat, odporne obszary naturalne, przystosowana gospodarka górska, ludność i terytorium oraz sprawowanie rządów.

Przykłady projektów finansowanych w latach 2014–2020

Poniżej przedstawiono przykłady projektów finansowanych w ramach programu SUDOE 2014-2020. Kluczowe kwestie dla regionu są związane z suszą, niedoborem wody i zagrożeniami pożarowymi, które są spotęgowane przez zmianę klimatu.

Projekt RISKCOAST (Opracowanie narzędzi zapobiegania zagrożeniom geologicznym na wybrzeżach związanym ze zmianą klimatu i zarządzania nimi, 2019–2022) koncentruje się na opracowaniu innowacyjnych narzędzi, metod i skutecznych rozwiązań w zakresie zapobiegania zagrożeniom geologicznym na wybrzeżach i zarządzania nimi, wzmocnionym przez zmianę klimatu. Ustanawiając transnarodową sieć współpracy w zakresie zagrożeń geologicznych na obszarze przybrzeżnym SUDOE, projekt obejmuje wszystkie trzy etapy zarządzania kryzysowego: zapobieganie, reagowanie i rehabilitacja.

W projekcieClimAlert (system wczesnego ostrzegania o zagrożeniach klimatycznych związanych z wodą na rzecz większej odporności, 2019–2023) zaproponowano kilka sposobów zwiększenia odporności: utworzenie transnarodowej usługi wczesnego ostrzegania o zagrożeniach klimatycznych związanych z wodą (susze, pożary i powodzie) oraz transnarodowej platformy internetowej w celu poprawy zdolności administracji i innych zainteresowanych stron.

Kwestie gospodarki wodnej wchodzą w zakres projektu AGUAMOD (Rozwój platformy zarządzania zasobami wodnymi w okresach niskiego poziomu wody na terytorium SUDOE) (2016–2019), który stanowił platformę zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi w regionie SUDOE w okresach letnich jako narzędzie zacieśniania współpracy między zarządcami a użytkownikami gruntów (Aguamod cuaderno interactivo).

Z kolei projekt PLURIFOR (Transnational Plans for the Management of Forest Risks) (2016–2019) miał na celu zmniejszenie podatności obszarów leśnych w Hiszpanii, Francji i Portugalii na wiele zagrożeń (w tym pojawiające się szkodniki i choroby, pożary lasów, degradację gleby i burze) poprzez przygotowanie planów i narzędzi zarządzania ryzykiem. Celem projektu ECCLIPSE (Ocena zmiany klimatu w portach Europy Południowo-Zachodniej) (2019-2022) jest opracowanie wspólnych ram oceny skutków zmiany klimatu i skuteczności strategii adaptacyjnych portów w przestrzeni SUDOE. Zmiana klimatu stanowi poważne zagrożenie dla przedsiębiorstw, działalności, bezpieczeństwa i infrastruktury, a tym samym dla gospodarek lokalnych, krajowych i światowych. Aby zapewnić funkcjonowanie portów w tych zmieniających się warunkach, projekt ma na celu osiągnięcie głębszego zrozumienia skutków zmiany klimatu na szczeblu lokalnym w celu zbadania odpowiednich strategii przystosowawczych. Projekt obejmuje 3 studia przypadków w 3 różnych obszarach klimatycznych: Port w Walencji (Hiszpania, Morze Śródziemne), Port w Aveiro (Portugalia, Atlantyk) i Port w Bordeaux (Francja, Zatoka Gascogne).

Oprócz programu INTERREG V B SUDOE współpraca transgraniczna (INTERREG A) odgrywa również ważną rolę w budowaniu wspólnej bazy wiedzy oraz w przekazywaniu, powielaniu i wykorzystywaniu wiedzy na temat przystosowania się do zmiany klimatu w regionie. Świadczy o tym wsparcie udzielone działalności badawczej Pirenejskiego Obserwatorium Zmian Klimatu (OPCC) w ramach programu współpracy transgranicznej INTERREG A Hiszpania-Francja-Andora (POCTEFA) zarówno w okresie programowania 2007–2013, jak i 2014–2020. W tym kontekście projekt OPCC-ADAPYR (2020–2022) jest kontynuacją poprzedniego projektu OPCC-2 (2016–2019): projekty te poszerzyły bieżącą wiedzę na temat skutków zmiany klimatu i podatności na zagrożenia w Pirenejach, wsparły przygotowanie strategii przystosowania się do zmiany klimatu w Pirenejach oraz ulepszyły portal informacyjny OPCC. Inne projekty OPCC finansowane w ramach Interreg POCTEFA można znaleźć tutaj.