Skutki i luki w zabezpieczeniach

Zmiana klimatu wpływa na czynniki abiotyczne, które określają warunki wzrostu roślin, strukturę i skład roślinny oraz rozmieszczenie i obfitość gatunków i ich interakcje. Siedliska mogą się zmieniać lub znikać, a populacje gatunków mogą stać się coraz bardziej odizolowane i podatne na lokalne wymieranie. Ponadto gatunki inwazyjne i nowe choroby mogą jeszcze bardziej osłabić rodzimą różnorodność biologiczną.

Ochrona i odbudowa ekosystemów, na przykład poprzez przywrócenie torfowisk i naturalnych warunków hydrologicznych w dorzeczach, jest nie tylko korzystna dla samej różnorodności biologicznej, ale także ma zasadnicze znaczenie dla zmniejszenia wpływu zmiany klimatu na społeczeństwo (np. powodzi).

Ramy polityki

Unijna strategia na rzecz różnorodności biologicznej do 2030 r., przyjęta w 2020 r. w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu, wyznacza różnorodność biologiczną UE na drodze do odbudowy, uznając, że utrata różnorodności biologicznej i kryzysy klimatyczne są ze sobą powiązane i wymagają skoordynowanych działań. Powiązania te są również mocno potwierdzone w strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, która jest kolejnym zasadniczym elementem Europejskiego Zielonego Ładu poprzez zwiększenie skali rozwiązań opartych na przyrodzie. Rozwiązania oparte na przyrodzie są postrzegane jako kluczowy mechanizm przeciwdziałania podwójnemu kryzysowi utraty różnorodności biologicznej i zmiany klimatu, a także potencjału w zakresie zapewniania korzyści dla przyrody, społeczeństwa i gospodarki.

Polityka UE uznaje kluczową rolę, jaką w przystosowaniu się do zmiany klimatu odgrywają elementy zielonego i niebieskiego krajobrazu, a sieć Natura 2000 ustanowiona na mocy unijnych dyrektyw ptasich i siedliskowych stanowi unikalny kręgosłup obszarów chronionych. W 2013 r. opracowanowytyczne dotyczące przeciwdziałania zmianie klimatu w zarządzaniu obszarami Natura 2000, aby ułatwić zarządzanie obszarem i podejmowanie decyzji na szczeblu lokalnym i regionalnym. W wytycznych określono potrzebę przejścia z perspektywy ochrony statycznej do podejścia do zarządzania adaptacyjnego, które obejmuje uwzględnienie potencjalnego wpływu na klimat oraz opracowanie działań zarządczych uwzględniających te skutki.

Komisja przedstawi wniosek w sprawie prawnie wiążących celów UE w zakresie odbudowy przyrody w 2021 r., aby zagwarantować, że odbudowa przyrody na lądzie i morzu wzrośnie, zwiększy odporność UE i przyczyni się do łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej jako kluczowego rozwiązania opartego na przyrodzie.

W 2013 r. UE przyjęła strategię na rzecz zielonej infrastruktury z bezpośrednim odniesieniem do strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w celu zbieżności działań w zakresie zielonej infrastruktury, podejścia ekosystemowego do przystosowania się do zmiany klimatu i zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi. Koncepcja zielonej infrastruktury opisuje sieci ekologiczne w szerszym kontekście (poza obszarami chronionymi) i podkreśla znaczenie utrzymania i przywrócenia dostarczania dóbr i usług ekosystemowych dla społeczeństwa oraz wartości ekosystemów wielofunkcyjnych. Zielona infrastruktura przyczynia się również do spójności sieci Natura 2000 poprzez poprawę przepuszczalności krajobrazu. Tworzy sieci ekologiczne, które mogą przyczynić się do poprawy odporności ekologicznej w przyszłości, ponieważ zielone korytarze pozwalają gatunkom na zmianę ich zasięgu w odpowiedzi na zmiany klimatu.

Inwazyjne gatunki obce stanowią jedno z głównych zagrożeń dla różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych, zwłaszcza w odizolowanych geograficznie i ewolucyjnych ekosystemach, takich jak małe wyspy. Między innymi zmiana klimatu zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania się (nowych) inwazyjnych gatunków, w szczególności gatunków termofilnych. Kwestia ta została uwzględniona w rozporządzeniu UE w sprawie gatunków inwazyjnych.

W szczególności w odniesieniu do usług ekosystemowych istnieją synergie z innymi sektorami. Unijna strategia „od pola do stołu” wyraźnie łączy łańcuch dostaw żywności z różnorodnością biologiczną i klimatem. Ponadto ramowa dyrektywa wodna, dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej, wspólna polityka rolna i wspólna polityka rybołówstwa mają podejście sektorowe do rozwiązania kwestii dodatkowych korzyści związanych z różnorodnością biologiczną i klimatem.

Poprawa bazy wiedzy

Rozpoczęto współpracę między Międzyrządową Platformą Naukowo-Polityczną w sprawie Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (IPBES) a Międzyrządowym Zespołem ds. Zmian Klimatu (IPCC), aby zająć się wspólnym programem na rzecz różnorodności biologicznej i klimatu. Pierwsze warsztaty zaowocowały wynikiem naukowym, w którym przedstawiono powiązania i punkty dźwigni w obecnym zarządzaniu i systemach społeczno-ekologicznych, które mogą pomóc w promowaniu przechodzenia na transformacyjne zarządzanie w celu rozwiązania kwestii związku między różnorodnością biologiczną a społeczeństwem klimatyczno-społecznym.

Europejska Agencja Środowiska (EEA) opublikowała opartą na wskaźnikach ocenę przeszłych i prognozowanych zmian klimatu oraz jej wpływu na ekosystemy i społeczeństwo.  Rozwiązania oparte na przyrodzie są uznawane za kluczowy instrument mobilizacji wspólnego programu na rzecz różnorodności biologicznej i klimatu.

Wspólne Centrum Badawcze posiada Centrum Wiedzy o Różnorodności Biologicznej, aby zapewnić podstawy naukowe dla integracji polityki UE w zakresie różnorodności biologicznej, w tym zmiany klimatu. W lipcu 2021 r. opublikowano pierwszą w historii ocenę ekosystemu UE, w której podkreślono, że wpływ zmiany klimatu na różnorodność biologiczną rośnie. BiodiverCities to niedawno uruchomiony unijny program pilotażowy mający na celu zwiększenie udziału społeczeństwa obywatelskiego w planowaniu podejmowania decyzji w odniesieniu do różnorodności biologicznej w miastach, przyrody w miastach i wokół nich.

Usługa Copernicus Climate ChangeService(C3S), która jest wdrażana przez Europejskie Centrum Prognoz Średnioterminowych w imieniu Unii Europejskiej, gromadzi dane w celu monitorowania klimatu i przewidywania jego zmian w przyszłości. Informacje te można wykorzystać do zbadania, w jaki sposób zmiany klimatu będą miały wpływ na różne sektory.

Kompleksowe dane i informacje na temat różnorodności biologicznej w UE można znaleźć w europejskim systemie informacji o różnorodności biologicznej (BISE), ale jak dotąd nie ma on bezpośrednich powiązań z przystosowaniem się do zmiany klimatu.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Wieloletnie ramy finansowe UE (WRF) na lata 2021–27 wynoszą 1,21 bln EUR, a dodatkowe 807 mld EUR z unijnego instrumentu odbudowy nowej generacji. 30 % tego budżetu przeznaczone jest na działania przyczyniające się do realizacji celów klimatycznych.

Unijna strategia na rzecz różnorodności biologicznej na 2030 r. ma na celu uwolnienie co najmniej 20 mld EUR rocznie na przyrodę i zapewnienie, aby znaczna część 30 % WRF przeznaczonych na działania w dziedzinie klimatu była inwestowana w różnorodność biologiczną i rozwiązania oparte na przyrodzie. Uznaje się w nim odbudowę typów ekosystemów, które są szczególnie ważnymi pochłaniaczami dwutlenku węgla, takich jak lasy, torfowiska, użytki zielone, tereny podmokłe, namorzyny i łąki trawy morskiej, a także uznaje rolę odbudowy gleb w tym zakresie. Umożliwia on stworzenie spójnej transeuropejskiej sieci przyrody w ramach jej filaru ochrony, aby umożliwić migrację gatunków i przystosowanie się do zmiany klimatu.

Kluczowe instrumenty UE dostępne w celu wsparcia przystosowania się do zmiany klimatu to:

• Program LIFE;
• Program „Horyzont Europa”: najbardziej istotne dla różnorodności biologicznej i przystosowania się do zmiany klimatu jest klaster 6 dotyczący żywności, biogospodarki, zasobów naturalnych, rolnictwa i środowiska.

Badania nad różnorodnością biologiczną i przystosowaniem się do niej są również wspierane za pośrednictwem sieci BiodivERsA ERA-Net, która koordynuje krajowe programy badawcze dotyczące różnorodności biologicznej w całej Europie.

Obecnie główną siłą napędową odnotowanych wydatków na różnorodność biologiczną w budżecie UE jest wspólna polityka rolna i oczekuje się, że będzie to kontynuowane. Ważne wydatki są również dokonywane w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności. Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu działań przystosowawczych przez UE.