Różnorodność biologiczna

Różnorodność biologiczna

Główne przesłania

• Ochrona różnorodności biologicznej i działania w dziedzinie klimatu są ze sobą nierozerwalnie związane: Różnorodność biologiczna odgrywa ważną rolę w regulacji klimatu, ale jednocześnie zmiana klimatu wpływa na wszystkie gatunki i ich siedliska. Zmiana klimatu wpływa na dynamikę ekosystemu i przydatność siedlisk dla różnorodności biologicznej.
• Podejścia oparte na ekosystemach mogą przyczynić się do zmniejszenia podatności różnorodności biologicznej, a sektory gospodarki ekosystemowej mogą uznać zmianę klimatu i dostosować się do niej poprzez przyjęcie podejścia ekosystemowego. Można to osiągnąć za pomocą środków w zakresie zarządzania siedliskami i gatunkami, przystosowania się do zmiany użytkowania gruntów i gospodarki wodnej, które wzmacniają infrastrukturę ekologiczną i zwiększają odporność lokalnych populacji i siedlisk.
• Przewidziano to w ramach polityki UE, w tym w strategii ochrony różnorodności biologicznej, dyrektywach ptasiej i siedliskowej, sieci Natura 2000, strategii na rzecz zielonej infrastruktury oraz rozporządzeniu UE w sprawie gatunków inwazyjnych, wraz ze środkami powiązanymi w ramach polityk sektorowych (np. wspólnej polityki rolnej i wspólnej polityki rybołówstwa). Dokonuje się znacznych inwestycji w rozwój wiedzy w celu wspierania różnorodności biologicznej oraz odbudowy lub zachowania zdrowia i ekosystemów.

Skutki i podatność na zagrożenia

Zmiana klimatu wpływa na czynniki biotyczne i abiotyczne, które determinują warunki wzrostu roślin, strukturę i skład roślinności oraz rozmieszczenie i liczebność gatunków i ich interakcje. Siedliska mogą się zmieniać lub zanikać, a populacje gatunków mogą stawać się coraz bardziej izolowane lub podatne na wyginięcie. Ponadto gatunki inwazyjne i nowe choroby mogą dodatkowo osłabić rodzimą różnorodność biologiczną. Nawet rodzime szkodniki mogą stać się większym zagrożeniem przy łagodniejszych zimach lub zmianach długości sezonu.

Ochrona i odbudowa ekosystemów, na przykład poprzez przywrócenie torfowisk lub warunków naturalnych w dorzeczach rzek, jest nie tylko korzystna dla samej różnorodności biologicznej, ale także ma zasadnicze znaczenie dla zmniejszenia wpływu zmiany klimatu na społeczeństwo (np. powodzie).

Ramy polityki

Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030, przyjęta w 2020 r. w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu, wyznacza drogę do odbudowy różnorodności biologicznej w UE, uznając, że utrata różnorodności biologicznej i kryzys klimatyczny są ze sobą powiązane i wymagają skoordynowanych działań. Powiązania te zostały również silnie uznane w strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, kolejnym istotnym elemencie Europejskiego Zielonego Ładu poprzez zwiększenie skali rozwiązań opartych na zasobach przyrody. Rozwiązania oparte na zasobach przyrody są postrzegane jako kluczowy mechanizm przeciwdziałania podwójnemu kryzysowi utraty różnorodności biologicznej i zmiany klimatu, a także potencjałowi w zakresie zapewniania korzyści przyrodzie, społeczeństwu i gospodarce.

W polityce UE uznaje się kluczową rolę elementów zielonego i niebieskiego krajobrazu w przystosowaniu się do zmiany klimatu, przy czym sieć Natura 2000 ustanowiona na mocy unijnej dyrektywy ptasiej i dyrektywy siedliskowej stanowi wyjątkową podstawę obszarów chronionych. W 2013 r. opracowano wytyczne dotyczące przeciwdziałania zmianie klimatu w zarządzaniu obszarami Natura 2000, aby ułatwić zarządzanie obszarami i podejmowanie decyzji na szczeblu lokalnym i regionalnym. W wytycznych określono potrzebę przejścia od statycznej perspektywy ochrony do podejścia opartego na zarządzaniu adaptacyjnym, które obejmuje uwzględnienie potencjalnego wpływu na klimat oraz opracowanie działań w zakresie zarządzania uwzględniających ten wpływ.

22 czerwca 2022 r. Komisja przyjęła wniosek dotyczący prawnie wiążącego prawa o odbudowie zasobów przyrodniczych. Ma to na celu zapewnienie odpornych ekosystemów, siedlisk i gatunków w obliczu zagrożeń związanych ze zmianą klimatu oraz przyczynienie się do łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej jako kluczowego rozwiązania opartego na zasobach przyrody.

Strategia UE w zakresie zielonej infrastruktury zawiera bezpośrednie odniesienie do strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu poprzez działania dotyczące zielonej infrastruktury, podejścia ekosystemowego w celu zachęcania do przystosowania się do zmiany klimatu i zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi. Koncepcja zielonej infrastruktury opisuje sieci ekologiczne w ich szerszym kontekście (poza obszarami chronionymi) i podkreśla znaczenie utrzymania i przywrócenia dostarczania dóbr i usług ekosystemowych dla społeczeństwa oraz wartości ekosystemów wielofunkcyjnych. Zielona infrastruktura przyczynia się również do spójności sieci Natura 2000 poprzez poprawę przepuszczalności krajobrazu. Tworzy sieci ekologiczne, które mogą pomóc poprawić przyszłą odporność ekologiczną, ponieważ zielone korytarze umożliwiają gatunkom zmianę zasięgu w odpowiedzi na zmianę klimatu.

Inwazyjne gatunki obce stanowią jedno z głównych zagrożeń dla różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych, zwłaszcza w odizolowanych geograficznie i ewolucyjnie ekosystemach, takich jak małe wyspy. Wśród innych czynników zmiana klimatu zwiększa ryzyko (nowego) inwazyjnego rozmieszczenia gatunków, w szczególności gatunków termofilnych. Kwestia ta została uwzględniona w rozporządzeniu UE w sprawie gatunków inwazyjnych.

W szczególności w odniesieniu do usług ekosystemowych istnieją synergie z innymi sektorami. Unijna strategia „od pola do stołu” wyraźnie łączy łańcuch dostaw żywności z różnorodnością biologiczną i klimatem. Ponadto ramowa dyrektywa wodna, dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej, wspólna polityka rolna i wspólna polityka rybołówstwa mają podejścia sektorowe do kwestii dodatkowych korzyści związanych z różnorodnością biologiczną i klimatem.

Poprawa bazy wiedzy

Klimat, różnorodność biologiczna i ekosystemy są postrzegane jako współzależne w sprawozdaniu grupy roboczej IPCC AR6 WG II Climate Change 2022: Skutki, adaptacja i podatność. Różnorodność biologiczna ma ograniczone możliwości przystosowania się do przewidywanych zmian klimatu (jak przewidziano w sprawozdaniu specjalnym IPCC w sprawie globalnego ocieplenia o 1,5 °C). W związku z tym wspieranie odporności różnorodności biologicznej na zmianę klimatu ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania funkcjonowania ekosystemu. Skutki zmiany klimatu można skutecznie ograniczyć jedynie poprzez ochronę (lub przywrócenie) różnorodności biologicznej na 30–50 % lądowych obszarów słodkowodnych i oceanicznych na Ziemi. Ochrona lub przywrócenie różnorodności biologicznej tworzy bufor, który ogranicza skutki i zmniejsza naszą podatność na coraz bardziej ekstremalne zjawiska klimatyczne.

Rozpoczęto współpracę między Międzyrządową Platformą Naukowo-Polityczną w sprawie Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów (IPBES) a Międzyrządowym Zespołem ds. Zmian Klimatu (IPCC), aby zająć się wspólnym programem działań na rzecz różnorodności biologicznej i klimatu. Pierwsze warsztaty zaowocowały wynikiem naukowym, w którym przedstawiono powiązania i punkty stymulujące obecne systemy zarządzania i systemy społeczno-ekologiczne, które mogą pomóc w promowaniu zmian w kierunku zarządzania transformacyjnego w celu rozwiązania problemu powiązania między różnorodnością biologiczną, klimatem i społeczeństwem.

Europejska Agencja Środowiska (EEA) opublikowała opartą na wskaźnikach ocenę przeszłej i przewidywanej zmiany klimatu oraz jej wpływu na ekosystemy i społeczeństwo. W innym sprawozdaniu EEA rozwiązania oparte na zasobach przyrody uznano za kluczowy instrument mobilizujący wspólny program na rzecz różnorodności biologicznej i klimatu. Grupa ds. śródlądowych wód przybrzeżnych i morskich w ramach Europejskiej współpracy terytorialnej opublikowała dokument pt. „Różnorodność biologiczna mórz Europy”, w którym przedstawiono w zarysie stan różnorodności biologicznej wód, w tym skutki i tendencje wynikające ze zmiany klimatu.

Wspólne Centrum Badawcze posiada Centrum Wiedzy na temat Różnorodności Biologicznej, które stanowi naukową podstawę integracji polityki UE w zakresie różnorodności biologicznej, w tym zmiany klimatu. W lipcu 2021 r. Komisja opublikowała pierwszą w historii ocenę ekosystemów UE, w której podkreślono, że wpływ zmiany klimatu na różnorodność biologiczną rośnie. BiodiverCities to uruchomiony niedawno projekt pilotażowy UE mający na celu zwiększenie udziału społeczeństwa obywatelskiego w planowaniu procesu decyzyjnego w odniesieniu do różnorodności biologicznej w miastach, przyrody w miastach i wokół nich.

Usługa programu Copernicus w zakresie zmiany klimatu (C3S), która jest realizowana przez Europejskie Centrum Prognoz Średnioterminowych w imieniu Unii Europejskiej, gromadzi dane w celu monitorowania klimatu i przewidywania jego zmian w przyszłości. Informacje te można wykorzystać do zbadania, w jaki dokładnie sposób zmiana klimatu wpłynie na różne sektory, krajobrazy i ekosystemy.

Kompleksowe dane i informacje na temat różnorodności biologicznej w UE można znaleźć w europejskim systemie informacji o różnorodności biologicznej (BISE), a także informacje na temat wpływu zmiany klimatu na różnorodność biologiczną.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Wieloletnie ramy finansowe UE (WRF) na lata 2021–2027 wynoszą 1,21 bln euro, a dodatkowe 807 mld euro pochodzi z unijnego instrumentu odbudowy następnej generacji. 30 % tego budżetu przeznaczono na działania przyczyniające się do realizacji celów klimatycznych.

Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030 ma na celu uwolnienie co najmniej 20 mld euro rocznie na przyrodę i zapewnienie, aby znaczna część 30 % WRF przeznaczonych na działania w dziedzinie klimatu była inwestowana w różnorodność biologiczną i rozwiązania oparte na zasobach przyrody. Uznaje się w nim odbudowę rodzajów ekosystemów, które są szczególnie ważnymi pochłaniaczami dwutlenku węgla, takich jak lasy, torfowiska, użytki zielone, tereny podmokłe, namorzyny i łąki trawy morskiej, a także uznaje się rolę odtwarzania gleb w tym zakresie. Umożliwia ona spójną transeuropejską sieć przyrodniczą w ramach filaru ochrony, aby umożliwić migrację gatunków i przystosowanie się do zmiany klimatu.

Kluczowe instrumenty UE dostępne w celu wsparcia przystosowania się do zmiany klimatu to:

• program LIFE;
• „Horyzont Europa”: najbardziej istotny dla różnorodności biologicznej i przystosowania się do zmiany klimatu jest klaster 6 dotyczący żywności, biogospodarki, zasobów naturalnych, rolnictwa i środowiska.

Badania nad różnorodnością biologiczną i przystosowaniem się do niej są również wspierane za pośrednictwem BiodivERsA ERA-Net, która koordynuje krajowe programy badawcze dotyczące różnorodności biologicznej w całej Europie.

Obecnie główną siłą napędową odnotowanych wydatków na różnorodność biologiczną w budżecie UE jest wspólna polityka rolna i oczekuje się, że będzie ona kontynuowana. Ważnych wydatków dokonuje się również w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności. Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu przez UE działań przystosowawczych.

MRE adaptacji

Kluczowe ustalenia zawarte w sprawozdaniu EEA na temat stanu przyrody z 2020 r. obejmują potwierdzenie, że zmiana klimatu stanowi rosnące zagrożenie dla różnorodności biologicznej oraz że działalność rolnicza, porzucanie gruntów i zanieczyszczenie stanowią główną presję na siedliska i gatunki. Aby zrozumieć zmiany w różnorodności biologicznej w Europie na przestrzeni czasu, Unia Europejska opiera się na danych gromadzonych i zgłaszanych w spójny i porównywalny sposób. Co sześć lat państwa członkowskie UE są zobowiązane do składania sprawozdań na temat wielkości i tendencji w populacjach ptaków (art. 12 dyrektywy ptasiej) oraz stanu ochrony i tendencji w docelowych siedliskach i gatunkach (art. 17 dyrektywy siedliskowej) na swoich terytoriach europejskich. Aby zbadać synergie i kompromisy między ochroną różnorodności biologicznej a łagodzeniem zmiany klimatu i przystosowaniem się do niej, w 2021 r. zorganizowano warsztaty IPBES (Międzyrządowej Platformy Naukowo-Politycznej w sprawie Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów) i IPCC. Niniejsze sprawozdanie naukowe zostało opracowane w kontekście ważnych umów międzynarodowych, w tym porozumienia paryskiego, oraz celów zrównoważonego rozwoju. Podczas warsztatów przeanalizowano interakcje między klimatem a różnorodnością biologiczną, od obecnych trendów po rolę i wdrażanie rozwiązań opartych na przyrodzie oraz zrównoważony rozwój społeczeństwa ludzkiego.