Leśnictwo

Główne przesłania

• Lasy są złożonymi ekosystemami i mają wpływ na zmianę klimatu, niezależnie od tego, czy zmienia się temperatura, opady, stężenie CO₂ w atmosferze, częstotliwość burz lub pożarów lasów. Zmiana klimatu zmienia nie tylko warunki dla drzew, ale także resztę ekosystemu. Zmiany długości sezonu i temperatur mogą prowadzić do zwiększonego występowania inwazyjnych szkodników i chorób, a także zakłócać cykl życia wielu rodzimych gatunków leśnych.
• Lasy odgrywają ważną rolę w naszej gospodarce i społeczeństwie, tworząc miejsca pracy, dostarczając żywność, leki, materiały, czystą wodę i nie tylko. Lasy mają bogatą różnorodność biologiczną, a my zależymy od ich zdolności do usuwania CO₂ z atmosfery w walce ze zmianą klimatu. Na świadczenie tych funkcji i usług ma wpływ zmiana klimatu, a w wielu przypadkach jest ona zagrożona przez zwiększenie śmiertelności drzew, ograniczenie wzrostu roślinności oraz powodowanie poważniejszych burz i częstszych pożarów.
• UE ustanowiła kompleksowe ramy polityki w celu promowania lasów odpornych na zmianę klimatu, które są w stanie zapewnić wiele usług ekosystemowych wymaganych przez społeczeństwo. Obejmuje on strategię UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, unijną strategię na rzecz bioróżnorodności 2030, nową strategię leśną UE 2030 oraz strategię UE na rzecz ochrony gleb 2030. Ponadto obejmuje ono przepisy takie jak rozporządzenie w sprawie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa, unijne prawo o odbudowie zasobów przyrodniczych, proponowane unijne prawo o monitorowaniu lasów oraz proponowane rozporządzenie UE w sprawie leśnego materiału rozmnożeniowego.

Skutki, podatność na zagrożenia i ryzyko

Josef Hinterleitner, Climate Change PIX /EEA

Około 160 mln hektarów (39 % gruntów w UE) pokrywają lasy lub inne grunty zalesione (zob. leśnictwo UE). Połowa sieci Natura 2000 stanowi chroniony obszar leśny, obejmujący 38 mln hektarów.

Tempo zmian klimatu jest szybsze niż zdolność ekosystemów leśnych do naturalnej adaptacji. Zwiększa się częstotliwość i dotkliwość ekstremalnych zjawisk klimatycznych i pogodowych, co powoduje bezprecedensowe wydarzenia, takie jak pożary w kole podbiegunowym, poważne susze w regionie Morza Śródziemnego i w Europie Środkowej, bezprecedensowe wybuchy kornika w Europie Środkowej i Wschodniej, które mają katastrofalne skutki dla lasów europejskich. Nie tylko zmiana klimatu, ale również zmiany użytkowania gruntów i gospodarka leśna były istotnymi czynnikami powodującymi obserwowane rozdrobnienie lasów i zwiększoną podatność lasów na zmianę klimatu. W związku z tym rentowność lasów jest i będzie zagrożona. Zmiany klimatyczne i nieklimatyczne w lasach mają również wpływ na zdolność lasów do świadczenia usług środowiskowych, takich jak czysta woda i powietrze, żywność i włókna, usuwanie CO2, zasoby węgla, kontrola erozji i zapewnianie siedlisk dla różnorodności biologicznej lasów. Z niedawnego briefingu EEA wynika, że wskaźnik śmiertelności zwarcia drzewostanu w Europie podwoił się od końca XX wieku, dotykając co roku 1 % obszarów leśnych UE-27. Doprowadziło to również do znacznego spadku pochłaniania przez lasy w Europie.

Zgodnie z europejską oceną ryzyka związanego z klimatem zagrożenie dla różnorodności biologicznej i pochłaniaczy dwutlenku węgla związane ze zwiększoną częstotliwością i intensywnością pożarów lasów, przy czym Europa Południowa jest regionem o kluczowym oddziaływaniu na środowisko, a zagrożenie związane z poważniejszymi i częstszymi zjawiskami suszy na gorąco i powiązanymi epidemiami agrofagów owadów jest najpilniejszym problemem, któremu należy zaradzić. Biorąc pod uwagę wiele usług ekosystemowych świadczonych przez lasy, w ocenie zidentyfikowano również ryzyko kaskadowego oddziaływania na dużą skalę spowodowanego wymieraniem lasów wywołanym zmianą klimatu.

Ramy polityki

Nowa strategia leśna UE 2030 ma na celu ochronę i odbudowę lasów w Unii Europejskiej. Jego celem jest wspieranie społeczno-gospodarczych funkcji lasów, ochrona i odbudowa obszarów leśnych UE w celu przeciwdziałania zmianie klimatu i odwrócenia procesu utraty różnorodności biologicznej. Strategia koncentruje się na: skuteczne monitorowanie za pośrednictwem proponowanej ustawy o monitorowaniu lasów, zachęty finansowe dla właścicieli lasów w celu poprawy ilości i jakości lasów w UE, promowanie zrównoważonego użytkowania lasów, rozwijanie umiejętności i umożliwianie ludziom praktykowania zrównoważonej gospodarki leśnej, ponowne zalesianie i zalesianie lasów o dużej różnorodności biologicznej poprzez sadzenie 3 mld drzew do 2030 r. Ostatnia z nich jest częścią zobowiązania do ochrony i odbudowy zasobów przyrodniczych wraz z nowym unijnym prawem o odbudowie zasobów przyrodniczych uzgodnionym pod koniec 2023 r.

W ramach Europejskiego Zielonego Ładu i nowej unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 nowa strategia leśna obejmuje środki na rzecz wzmocnienia ochrony i odbudowy lasów, wzmocnienia zrównoważonej gospodarki leśnej oraz poprawy monitorowania i skutecznego zdecentralizowanego planowania lasów w UE, promowania ich wielofunkcyjnej roli i przyczyniania się do spełnienia wymogów w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.

Ponadto rozporządzenie LULUCF zawiera wiążące zobowiązanie do redukcji emisji, aby zapewnić rozliczanie nie tylko z lasów, ale wszystkich rodzajów użytkowania gruntów (w tym terenów podmokłych do 2026 r.). Będzie to wspierać leśników poprzez większą widoczność korzyści dla klimatu płynących z produktów drzewnych, które mogą magazynować węgiel sekwestrowany z atmosfery i zastępować materiały wysokoemisyjne.

Poprawa bazy wiedzy

Europejska ocena ryzyka klimatycznego z 2024 r. zawiera kompleksową ocenę głównych zagrożeń klimatycznych, przed którymi stoi Europa obecnie i w przyszłości. Określono w nim 36 głównych zagrożeń klimatycznych, które zagrażają naszemu bezpieczeństwu energetycznemu i żywnościowemu, ekosystemom, infrastrukturze, zasobom wodnym, systemom finansowym i zdrowiu ludzi, biorąc również pod uwagę ryzyko dla sektora leśnego.

Niedawne dowody podsumowane w sprawozdaniu IPCC AR6 grupy roboczej II pt. „Zmiana klimatu 2022: Skutki, adaptacja i podatność na zagrożenia pokazują, że rosnące niezrównoważone praktyki użytkowania gruntów niekorzystnie wpływają na różnorodność biologiczną i zdolność ekosystemów do przystosowania się do zmiany klimatu. Przewidywana zmiana klimatu w połączeniu z niezrównoważonymi praktykami gospodarki leśnej spowoduje utratę i degradację lasów na świecie. Ryzyko utraty różnorodności biologicznej w ekosystemach leśnych jest umiarkowane lub wysokie. Przystosowanie się do zmiany klimatu w lasach obejmuje zachowanie, ochronę, odbudowę, a także praktyki zrównoważonej gospodarki leśnej. Wzmocnienie bazy wiedzy uznaje się za niezbędne do zrównoważonego zarządzania lasami w obliczu dodatkowych wyzwań związanych ze zmianą klimatu. Inne sprawozdania specjalne IPCC (Zmianaklimatu i grunty oraz sprawozdanie w sprawie globalnego ocieplenia o 1,5 °C)wskazują na poważne skutki dla różnych rodzajów lasów i oceniają warianty zrównoważonego użytkowania gruntów i zrównoważonej gospodarki leśnej.

Europejski System Informacji o Lasach (FISE) jest pojedynczym punktem dostępu do danych i informacji w celu wspierania polityki związanej z lasami w Europie. Zawiera on linki, narzędzia i inne zasoby istotne dla poprawy bazy wiedzy na temat stanu i zdrowia lasów oraz dla poprawy odporności lasów, w tym przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze leśnym. Sekcja Climate-ADAPT dotycząca przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze leśnym stanowi punkt dostępu do najistotniejszej wiedzy, danych, narzędzi i wytycznych dotyczących wdrażania działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w terenie. Forest Europe jest również ważnym portalem i źródłem informacji o ogólnoeuropejskich procesach dialogu i współpracy, o polityce leśnej w Europie, w tym informacji na temat zrównoważonej gospodarki leśnej, o ogólnoeuropejskim instrumencie ochrony przeciwpożarowej oraz o zielonych miejscach pracy i edukacji leśnej. Eurostat dysponuje również wieloma ogólnoeuropejskimi statystykami dotyczącymi lasów dostępnymi w podziale na kraje.

Aplikacja Forest Forward została również opracowana w celu informowania właścicieli firm i personelu technicznego o wpływie zmiany klimatu na dystrybucję gatunków o wartości dla przemysłu leśnego. Wykorzystuje dane z usługi programu Copernicus w zakresie zmiany klimatu (C3S), a inne usługi programu Copernicus mogą być wykorzystywane do opracowywania aplikacji zorientowanych na lasy w celu optymalizacji gospodarki leśnej i związanej z nią działalności gospodarczej.

Niedawno opublikowano kilka studiów przypadku i pozycji sprawozdania na temat Climate-ADAPT, aby pomóc opisać niektóre dostosowania lasów w różnych regionach Europy (np. w odniesieniu do lasów w basenie Morza Śródziemnego i w belgijskim lesie Sonian). Zob. również najnowsze dowody na zdolność lasów europejskich do wspierania różnorodności biologicznej przy jednoczesnym usuwaniu i składowaniu dwutlenku węgla z atmosfery lub wytyczne dotyczące gospodarki leśnej bliższej naturze.

Utworzono kilka sieci i stowarzyszeń w celu dzielenia się wiedzą i łączenia stowarzyszeń leśnych i pracowników: Sieć Europejskich Regionów na rzecz Innowacji ERIAFF, Unia Leśników Europejskich, Europejski Dom Leśny (przez Konfederację Właścicieli Lasów Europejskich), Europejskie Stowarzyszenie Lasów Państwowychoraz Europejska Federacja Rolno-Leśna. Ponadto Europejski Instytut Leśny i Forest Europe prowadzą badania i zapewniają wsparcie polityczne w kwestiach związanych z lasami, łącząc wiedzę z działaniem.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Wieloletnie ramy finansowe (WRF) na lata 2021–2027 są największym długoterminowym budżetem UE, jaki kiedykolwiek sfinansowano, i wraz z Next Generation EU wynoszą 1,8 bln EUR. Celem WRF jest: (i) wspieranie modernizacji Unii Europejskiej poprzez badania naukowe i innowacje, (ii) promowanie transformacji klimatycznej i cyfrowej, (iii) poprawa gotowości, odbudowy i odporności. 30 proc. budżetu UE zostanie przeznaczone na walkę ze zmianą klimatu, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony różnorodności biologicznej. W ramach WPR udziela się wsparcia finansowego na rzecz leśnictwa, na przykład na zalesianie, tworzenie terenów zalesionych, zapobieganie zniszczeniom lasów w wyniku pożarów lub odtwarzanie zniszczonych lasów. Istnieje również niedawny dokument pomocniczy i wytyczne dotyczące publicznych i prywatnych systemów płatności za leśne usługi ekosystemowe.

Inne unijne źródła finansowania przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze leśnym są dostępne za pośrednictwem programu działań w dziedzinie klimatu LIFE oraz funduszy rozwoju obszarów wiejskich w ramach drugiego filaru wspólnej polityki rolnej. Inne europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne,wszczególności Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), w tym program INTERREG Europa, mogą je uzupełniać.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu przez UE działań przystosowawczych.

MRE adaptacji

Lepsze monitorowanie lasów w całej Europie umożliwi działania przeciwko transgranicznym zagrożeniom związanym z agrofagami, suszami i pożarami lasów, które nasilają się w wyniku zmiany klimatu, oraz będzie wspierać przestrzeganie uzgodnionych przepisów UE. Z tego powodu Komisja zaproponowała nowe unijne prawo o monitorowaniu lasów.  Umożliwi to gromadzenie i wymianę kompleksowych, aktualnych i porównywalnych danych o lasach uzyskanych z technologii obserwacji Ziemi i pomiarów naziemnych w celu wsparcia procesu decyzyjnego i wdrażania polityki.