Skutki i luki w zabezpieczeniach

Około 182 mln hektarów (43 % gruntów UE) jest pokrytych lasami lub innymi gruntami zalesionymi (zob. wyjaśnienie dotyczące leśnictwa UE). Lasy stanowią również połowę sieci obszarów ochrony przyrody Natura 2000, która obejmuje 38 mln hektarów (ponad 20 % powierzchni leśnej UE).

Szybkie tempo zmian klimatu może przezwyciężyć naturalną zdolność ekosystemów leśnych do przystosowania się w miarę wzrostu częstotliwości i nasilenia ekstremalnych zjawisk klimatycznych i pogodowych, powodując bezprecedensowe wydarzenia, takie jak pożary lasów w kole podbiegunowym, poważne susze w regionie Morza Śródziemnego, bezprecedensowe ogniska kornika w Europie Środkowej i Wschodniej, z niszczycielskimi skutkami dla lasów europejskich. W konsekwencji wpłynie to na rentowność lasów, a także na zdolność lasów do świadczenia usług w zakresie ochrony środowiska (np. czysta woda i powietrze, żywność i włókna, usuwanie CO₂, zasoby węgla, kontrola erozji i zapewnienie siedliska dla różnorodności biologicznej lasów).

Ramy polityki

W nowej strategii UE na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu proponuje się spójne i całościowe ramy polityczne dotyczące europejskich lasów. Ma on na celu przyspieszenie adaptacji poprzez opracowanie rozwiązań, przejście od planowania do wdrożenia strategii i planów adaptacyjnych na wszystkich szczeblach sprawowania rządów, a także zwiększenie uwzględniania adaptacji i systemowego podejścia do rozwoju polityki. W nowej strategii określono trzy przekrojowe priorytety, które będą miały wpływ na sektor leśnictwa: (1) włączenie adaptacji do polityki makrofiskalnej, (2) promowanie opartych na przyrodzie rozwiązań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, w tym zrównoważonej gospodarki leśnej, wraz z nowymi zachętami finansowymi i certyfikacją pochłaniania dwutlenku węgla, oraz 3) stymulowanie lokalnych działań przystosowawczych w celu poprawy wiedzy naukowej na temat zagrożeń klimatycznych, odbudowy ekosystemu i zrównoważonego zarządzania w celu zminimalizowania ryzyka, poprawy odporności i zapewnienia ciągłego dostarczania podstawowych usług i funkcji ekosystemowych. Duży nacisk zostanie również położony na wspieranie współpracy, ponadnarodowej produkcji i transferu wysokiej jakości materiału przeznaczonego do reprodukcji roślin poprzez aktywne polityki i działania wspierające przystosowanie się do zmiany klimatu w leśnictwie i zarządzaniu ekosystemem lądowym.

W ramach Europejskiego Zielonego Ładu i nowej strategii UE na rzecz różnorodności biologicznej do 2030 r. nowa proponowana strategia leśna obejmuje środki mające na celu wzmocnienie ochrony i odbudowy lasów, wzmocnienie zrównoważonej gospodarki leśnej oraz poprawę monitorowania i skutecznego zdecentralizowanego planowania lasów w UE, promowanie ich wielofunkcyjnej roli i przyczynianie się do wymogów adaptacyjnych poprzez zwiększenie zalesiania, ochrony i odbudowy lasów.

Ponadto w lipcu 2021 r. rozporządzenie w sprawie LULUCF ustanawia po raz pierwszy w prawie UE wiążące zobowiązanie do redukcji emisji na lata 2021–2030. Rozporządzenie rozszerza obecnie rozliczanie emisji i pochłaniania wyłącznie z lasów na wszystkie sposoby użytkowania gruntów (w tym tereny podmokłe do 2026 r.). Pomoże to leśnikom poprzez większą widoczność korzyści dla klimatu płynących z produktów drzewnych, które mogą magazynować węgiel oddzielony z atmosfery i zastępować materiały o dużej emisji.

Poprawa bazy wiedzy

Wzmocnienie bazy wiedzy uznaje się za niezbędne do zrównoważonego zarządzania lasami, co wiąże się z dodatkowymi wyzwaniami związanymi ze zmianą klimatu. Ostatnie sprawozdania specjalne IPCC (zmiana klimatu i grunty oraz sprawozdanie na temat globalnego ocieplenia o 1,5 °C) wskazują na poważne skutki dla różnych rodzajów lasów oraz oceniają możliwości zrównoważonego użytkowania gruntów i gospodarki leśnej. 

System informacji o lasach dla Europy (FISE) jest pojedynczym punktem dostępu do danych i informacji w celu wsparcia polityki związanej z lasami w Europie. Zawiera powiązania, narzędzia i inne zasoby istotne dla poprawy bazy wiedzy na temat stanu lasów i zdrowia oraz poprawy odporności lasów, w tym przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze leśnym.

Aplikacja Forest Forward została również opracowana w celu informowania właścicieli firm i pracowników technicznych o wpływie zmian klimatu na dystrybucję gatunków o wartości dla przemysłu leśnego. Wykorzystuje dane z usługi Copernicus Climate Change Service (C3S), ale inne usługi programu Copernicus mogą być wykorzystywane do opracowywania aplikacji zorientowanych na las w celu optymalizacji gospodarki leśnej i związanej z nią działalności gospodarczej.

Niedawno opublikowano kilka sprawozdań w celu przeanalizowania tendencji i stanu lasów UE w różnych regionach oraz określenia przyszłych wyzwań dla tego sektora (np. w odniesieniu do lasów w basenie Morza Śródziemnego, w Alpach i w regionie Karpat) w celu promowania zrównoważonej gospodarki leśnej i odporności na zmianę klimatu za pomocą rozwiązań opartych na przyrodzie (np. dokument strategiczny w sprawie przenikliwej zmiany klimatu: praca z naturą!).

Utworzono kilka sieci i stowarzyszeń w celu dzielenia się wiedzą i łączenia stowarzyszeń leśnych i pracowników leśnych: sieć ERIAFF Europejskich Regionów na rzecz Innowacji, Unia Europejskich Leśników, Europejski Dom Leśnictwa ( konfederacja europejskich właścicieli lasów), Europejskie Stowarzyszenie Lasów Państwowych oraz Europejska Federacja Agroleśnictwa. Ponadto ustanowiono Europejski Instytut Leśnictwa w celu prowadzenia badań i zapewniania wsparcia politycznego w kwestiach związanych z lasami, łącząc wiedzę z działaniami. Wreszcie europejskie partnerstwo innowacyjne w dziedzinie rolnictwa łączy różne źródła finansowania, dzięki czemu przyczyniają się one do osiągnięcia tego samego celu i powielania wyników.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Wieloletnie ramy finansowe (WRF) na lata 2021–2027 są największym długoterminowym budżetem UE, jaki kiedykolwiek finansowano, a wraz z Next Generation EU wynosi on 1,8 bln EUR. Celem WRF jest: wspieranie modernizacji Unii Europejskiej poprzez badania naukowe i innowacje, (ii) promowanie transformacji klimatycznej i cyfrowej, (iii) poprawa gotowości, odbudowy i odporności. 30 % budżetu UE zostanie przeznaczone na walkę ze zmianą klimatu, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony różnorodności biologicznej.

Inne unijne źródła finansowania przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze leśnym są dostępne w ramach programu działań w dziedzinie klimatu LIFE i funduszy rozwoju obszarów wiejskich w ramach drugiego filaru wspólnej polityki rolnej. Inne europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne (ESI), w szczególności Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), w tym program INTERREG Europe, mogą je uzupełniać.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu działań przystosowawczych przez UE.

MRE adaptacji

Europejski Trybunał Obrachunkowy (ETO) ocenił finansowanie UE na rzecz różnorodności biologicznej i zmiany klimatu w lasach UE, stwierdzając ogólnie pozytywne, ale ograniczone wyniki. Zasady i procedury Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich nie gwarantują większej odporności na zmianę klimatu. Propozycje na przyszłość obejmują większą elastyczność dla państw członkowskich w opracowywaniu systemów wsparcia dla leśnictwa, a nie zajęcie się tą słabością w zakresie odporności lasów na zmianę klimatu i zdolności adaptacyjnych. 

W szczególności w odniesieniu do przystosowania się do zmiany klimatu nie przyjęto przepisów, które mogłyby narzucić cele lub wymagać konkretnych działań ze strony państw członkowskich, ani nie istnieją ramy zobowiązujące państwa członkowskie do poprawy niezadowalających strategii przystosowania się do lasów. Jak dotąd włączenie terenów zalesionych do strategii przystosowania się do zmiany klimatu wydaje się utrudnione z powodu braku wiedzy i informacji, na przykład w zrozumieniu współzależności między zmianą klimatu a przewidywanymi zmianami roślinności leśnej. Ta luka w wiedzy wpłynęła na wysiłki na rzecz wdrożenia biogospodarki odpornej na zmianę klimatu. Po stronie pozytywnej nowa unijna strategia przystosowania się do zmiany klimatu wyraźnie uznaje tę lukę w wiedzy i jest postrzegana przez ETO jako jeden z głównych instrumentów przeciwdziałania zmianie klimatu w lasach. Trybunał zauważa jednak również, że w skontrolowanych krajach i regionach wprowadzono ograniczone ilościowe cele i wskaźniki dotyczące konkretnych środków przystosowawczych do lasów.