Obszary górskie

Główne przesłania

• Przewiduje się, że do końca stulecia europejskie góry zmienią się fizycznie. Duże lodowce doświadczą znacznej utraty masy, ale zmiany wpłyną również na niższe, środkowe wzgórza i tereny zalewowe.

• Adaptacja w sektorach takich jak gospodarka wodna, rolnictwo, leśnictwo i turystyka ma kluczowe znaczenie dla adaptacji obszarów górskich.

• UE ma kilka programów finansowania, które mogą wspierać projekty w regionach górskich, w tym Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Fundusze te mogą być wykorzystywane do wspierania szerokiego zakresu inicjatyw, w tym projektów infrastrukturalnych, tworzenia miejsc pracy i ochrony środowiska.

Skutki, podatność na zagrożenia i ryzyko

Zmiany klimatu dotykają już europejskie regiony górskie. Przewiduje się, że do końca stulecia europejskie góry zmienią się fizycznie. Duże lodowce doświadczą znacznych strat masy, ale zmiany wpłyną również na dolne, środkowe wzgórza i tereny zalewowe, wpływając tym samym na dostępność wody, produkcję rolną, turystykę i sektor zdrowia. Systemy górskie mają złożoną topografię, która zmienia się znacznie na krótkich dystansach, powodując zróżnicowane skutki klimatyczne na różnych wysokościach. Na przykład, wraz ze wzrostem temperatury powietrza i wyższymi opadami, sezonowe linie śniegu będą znajdować się na wyższych wysokościach, a sezony śniegowe staną się krótsze. Linie drzew będą się poruszać w górę, a wzory lasów zmienią się na niższych wysokościach. W krajach o wysokich pasmach górskich, takich jak Alpy, zmiana klimatu wpłynie na bilans wodny, co będzie miało wpływ na energię wodną, drenaż miejski, nawigację i wzrost intensywności zagrożeń naturalnych związanych z wodą. Osuwiska spowodowane opadami mogą mieć kaskadowy wpływ na infrastrukturę transportową (europejskaocena ryzyka związanego z klimatem).

Ramy polityki

UE prowadzi szereg polityk i inicjatyw mających na celu wspieranie zrównoważonego rozwoju na obszarach górskich. Polityka ta uznaje wyjątkowe wyzwania środowiskowe, gospodarcze i społeczne, przed którymi stoją społeczności górskie, i ma na celu promowanie ich odporności i długoterminowej rentowności.

Strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu z 2021 r. ma na celu uczynienie przystosowania się do zmiany klimatu inteligentniejszym (przesuwanie granic wiedzy na temat przystosowania się do zmiany klimatu), szybszym (przyspieszenie wdrażania rozwiązań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu) i bardziej systemowym (zintegrowane rozwiązania i plany). Stymulowanie lokalnej adaptacji, rozwiązania oparte na zasobach przyrody, zrównoważone wykorzystanie i odporność zasobów słodkowodnych są szczególnie istotne dla regionów górskich.

Adaptacja w sektorach takich jak gospodarka wodna, rolnictwo, leśnictwo i turystyka ma kluczowe znaczenie dla adaptacji obszarów górskich.

Przeglądrozporządzenia w sprawie dostosowania użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF) ma na celu zwiększenie wychwytywania dwutlenku węgla w rolnictwie i leśnictwie, co ma istotne konsekwencje dla zmiany pokrycia terenu. Środki służące osiągnięciu tego celu, takie jak utrzymanie użytków zielonych, rolnictwo regeneratywne i odbudowa torfowisk, pomogą również zapobiegać erozji gleby i zmniejszyć ryzyko powodzi.

Zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem w nowej wspólnej polityce rolnej (WPR) na lata 2023–2027 oraz w strategii na rzecz bioróżnorodności na 2023 r.0 większy nacisk kładzie się na kwestie środowiskowe i działania w dziedzinie klimatu. Ustawa o odbudowie zasobów przyrodniczych stanowi podstawę prawną do wdrożenia kompleksowych środków na rzecz odbudowy ekosystemów uszkodzonych lub zniszczonych, których celem jest odbudowa ekosystemów do 2050 r. Będzie to ważne dla wielu regionów górskich, ich lasów, użytków zielonych i przepływów wody.

Konkretna polityka dla regionów górskich UE

Jedną z kluczowych polityk jest europejska strategia na rzecz regionu alpejskiego (EUSALP), która jest strategią makroregionalną skupiającą regionalne i krajowe zainteresowane strony z siedmiu krajów alpejskich. Strategia ma na celu promowanie zrównoważonego rozwoju w regionie poprzez skoordynowane działania w obszarach takich jak innowacje, mobilność i różnorodność biologiczna.

Konwencja alpejska, przyjęta w 1991 r., jest międzynarodowym traktatem między krajami alpejskimi a UE na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony Alp. Ostatecznym celem konwencji alpejskiej jest rozwój wspólnego dziedzictwa Alp i zachowanie go dla przyszłych pokoleń poprzez współpracę transnarodową z udziałem władz krajowych, regionalnych i lokalnych.

Konwencja Karpacka to wielostronna umowa między siedmioma krajami, której celem jest promowanie zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska w regionie karpackim. Konwencja koncentruje się na kilku kluczowych obszarach, w tym na ochronie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, zrównoważonym użytkowaniu gruntów i leśnictwie, przystosowaniu się do zmiany klimatu, zrównoważonej turystyce i zrównoważonym transporcie. Wspiera również współpracę i wymianę informacji między krajami regionu oraz zawiera przepisy dotyczące udziału społeczeństwa i zaangażowania zainteresowanych stron w proces decyzyjny. Konwencja Karpacka jest wspierana przez Unię Europejską, która zapewnia finansowanie i pomoc techniczną w celu jej wdrożenia.

Konwencja o ochronie Pirenejów jest umową międzynarodową, której celem jest ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Pirenejów oraz promowanie zrównoważonego rozwoju w regionie. Ustanawia ona ramy współpracy między państwami sygnatariuszami w takich dziedzinach jak ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie gruntów i zrównoważona turystyka. Konwencja pirenejska jest wspierana przez różne programy i inicjatywy finansowe UE, które zapewniają wsparcie finansowe dla projektów promujących zrównoważony rozwój w regionie Pirenejów.

Inicjatywa na rzecz środowiska i bezpieczeństwa oraz konwencja alpejska z Dinaric: Te dwie odrębne inicjatywy są umowami międzynarodowymi podpisanymi przez organizacje międzynarodowe i kilka krajów na Bałkanach i w Alpach Dynarskich, które mają na celu promowanie zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska w tych obszarach.

Poprawa bazy wiedzy

Europejska ocena ryzyka klimatycznego z 2024 r. zawiera kompleksową ocenę głównych zagrożeń klimatycznych, przed którymi stoi Europa obecnie i w przyszłości. Określono w nim 36 głównych zagrożeń klimatycznych, które zagrażają naszemu bezpieczeństwu energetycznemu i żywnościowemu, ekosystemom, infrastrukturze, zasobom wodnym, systemom finansowym i zdrowiu ludzi, biorąc również pod uwagę ryzyko dla obszarów górskich.

Projekt badawczy MOVING (Mountain Valorisation through INterconnectedness and Green growth) ma na celu budowanie zdolności i współtworzenie – poprzez oddolny proces partycypacyjny z udziałem podmiotów łańcucha wartości, zainteresowanych stron i decydentów politycznych – odpowiednich ram polityki w całej Europie w celu ustanowienia nowych lub zmodernizowanych/rozszerzonych łańcuchów wartości, które przyczyniają się do odporności i zrównoważonego charakteru obszarów górskich w kontekście zmiany klimatu.

PHUSICOS, czyli "według natury" w języku greckim, pokazuje, w jaki sposób rozwiązania oparte na zasobach przyrody (NBS) zapewniają solidne, zrównoważone i opłacalne środki mające na celu zmniejszenie ryzyka ekstremalnych zdarzeń pogodowych w wiejskich krajobrazach górskich. Projekt zlikwiduje lukę w wiedzy dotyczącą konkretnie NBS w odniesieniu do zagrożeń hydrometeorologicznych (powodzie, erozja, osuwiska i susze) poprzez wdrożenie NBS w kilku europejskich miejscach studium przypadku.

MountResilience będzie wspierać europejskie regiony i społeczności położone na obszarach górskich w zwiększaniu ich zdolności do przystosowania się do zmiany klimatu i przejścia do społeczeństwa odpornego na zmianę klimatu. Projekt będzie konceptualizować, testować i zwiększać skalę wielopoziomowych, wielowymiarowych i możliwych do ponownego zastosowania rozwiązań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i rozwiązań opartych na zasobach przyrody, uwzględniających potrzeby polityczne i społeczne, a także zachowania obywateli, w celu uwzględnienia konkretnych skutków klimatycznych w regionach górskich.

Wspieranie inwestycji i finansowania

UE ma kilka programów finansowania, które mogą wspierać projekty w regionach górskich, w tym Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Fundusze te mogą być wykorzystywane do wspierania szerokiego zakresu inicjatyw, w tym projektów infrastrukturalnych, tworzenia miejsc pracy i ochrony środowiska.

Polityka spójności UE ma na celu zmniejszenie dysproporcji w poziomach rozwoju poszczególnych regionów i skoncentrowanie się na regionach słabiej rozwiniętych. Stwierdza się w nim, że „szczególną uwagę poświęca się (...) regionom górskim”. W związku z tym polityka spójności odgrywa kluczową rolę w stawianiu czoła szczególnym wyzwaniom związanym z obszarami górskimi, w tym w przystosowywaniu się do zmiany klimatu, ponieważ może poprawić przystosowanie się w ramach programów operacyjnych.

W Interreg VI B określono 14 programów współpracy transnarodowej na lata 2021–2027 na dużych terytoriach w Europie i poza nią, z budżetem w wysokości 1,5 mld EUR. Ponadto istnieją konkretne uzgodnione na szczeblu UE strategie dla czterech regionów makronarodowych: Regiony Morza Bałtyckiego, Dunaju, Alp oraz Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego. Regiony górskie są również objęte tymi programami, czerpiąc korzyści ze wzmocnienia działań w zakresie współpracy strategicznej na terytoriach o dużej skali.

W ramach mandatu KE rozpoczętego w 2014 r. Komisja i Europejski Komitet Normalizacyjny oraz Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki (CEN-CENELEC) starały się zająć kwestią dostosowania norm europejskich i normalizacji do zmiany klimatu, ze szczególnym naciskiem na odporność kluczowych sektorów.