Obszary górskie

Obszary górskie

Główne przesłania

• Przewiduje się, że do końca stulecia europejskie góry zmienią się fizycznie. Duże lodowce doświadczą znacznej utraty masy, ale zmiany wpłyną również na środowisko dolne, środkowe i równiny zalewowe.

• Dostosowanie w sektorach takich jak gospodarka wodna, rolnictwo, leśnictwo i turystyka ma kluczowe znaczenie dla dostosowania obszarów górskich.

• UE posiada kilka programów finansowania, które mogą wspierać projekty w regionach górskich, w tym Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Fundusze te mogą być wykorzystywane do wspierania szerokiej gamy inicjatyw, w tym projektów infrastrukturalnych, tworzenia miejsc pracy i ochrony środowiska.

Skutki i podatność na zagrożenia

Zmiana klimatu ma już wpływ na europejskie regiony górskie. Przewiduje się, że do końca stulecia europejskie góry zmienią się fizycznie. Duże lodowce doświadczą znacznych strat masy, ale zmiany wpłyną również na środowisko dolne, środkowe i równiny zalewowe, wpływając tym samym na dostępność wody, produkcję rolną, turystykę i sektory zdrowia. Systemy górskie mają złożoną topografię, która zmienia się znacznie na krótkich dystansach, powodując zróżnicowany wpływ na klimat na różnych wysokościach. Na przykład, wraz ze wzrostem temperatury powietrza i wyższymi opadami, sezonowe linie śniegu będą znajdować się na wyższych wysokościach, a sezony śnieżne staną się krótsze. Linie drzew będą się przesuwać w górę, a wzory lasów zmienią się na niższych wysokościach. W krajach o wysokich pasmach górskich, takich jak Alpy, zmiana klimatu wpłynie na bilans wodny, co będzie miało wpływ na energię wodną, drenaż miejski, nawigację i wzrost intensywności zagrożeń naturalnych związanych z wodą.

Ramy polityki

UE prowadzi szereg polityk i inicjatyw mających na celu wspieranie zrównoważonego rozwoju na obszarach górskich. Polityka ta uwzględnia wyjątkowe wyzwania środowiskowe, gospodarcze i społeczne stojące przed społecznościami górskimi i ma na celu promowanie ich odporności i długoterminowej rentowności.

Strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, przyjęta w 2021 r., ma na celu uczynienie przystosowania się do zmiany klimatu bardziej inteligentnym (przesunięcie granic wiedzy na temat przystosowania się do zmiany klimatu), szybszym (przyspieszenie wdrażania rozwiązań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu) i bardziej systemowym (zintegrowane rozwiązania i plany). Stymulowanie lokalnego przystosowania się do zmiany klimatu, rozwiązania oparte na zasobach przyrody, zrównoważone wykorzystanie i odporność zasobów słodkiej wody mają szczególne znaczenie dla regionów górskich.

Dostosowanie w sektorach takich jak gospodarka wodna, rolnictwo, leśnictwo i turystyka ma kluczowe znaczenie dla dostosowania obszarów górskich.

Przegląd rozporządzenia wsprawie dostosowania użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF) ma na celu zwiększenie wychwytywania dwutlenku węgla w rolnictwie i leśnictwie, co ma istotne skutki dla zmiany pokrycia terenu. Środki służące osiągnięciu tego celu, takie jak utrzymanie użytków zielonych, uprawa sprzyjająca pochłanianiu dwutlenku węgla przez glebę i rekultywacja torfowisk, pomogą również zapobiec erozji gleby i zmniejszyć ryzyko powodzi.

Zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem w nowej wspólnej polityce rolnej (WPR) na lata 2023–2027 oraz w strategii na rzecz bioróżnorodności na 2023 r.0 większy nacisk położono na kwestie środowiskowe i działania w dziedzinie klimatu.

Specyficzne polityki dla regionów górskich UE

Jedną z kluczowych strategii jest europejska strategia na rzecz regionu alpejskiego (EUSALP), która jest strategią makroregionalną skupiającą regionalne i krajowe zainteresowane strony z siedmiu krajów alpejskich. Strategia ma na celu promowanie zrównoważonego rozwoju w regionie poprzez skoordynowane działania w obszarach takich jak innowacje, mobilność i różnorodność biologiczna.

Konwencja alpejska, przyjęta w 1991 r., jest międzynarodowym traktatem między krajami alpejskimi a UE na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony Alp. Ostatecznym celem konwencji alpejskiej jest rozwój wspólnego dziedzictwa Alp i zachowanie go dla przyszłych pokoleń poprzez współpracę transnarodową z udziałem władz krajowych, regionalnych i lokalnych.

Konwencja Karpacka jest wielostronnym porozumieniem między siedmioma krajami, które ma na celu promowanie zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska w regionie karpackim. Konwencja koncentruje się na kilku kluczowych obszarach, w tym na ochronie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, zrównoważonym użytkowaniu gruntów i leśnictwie, przystosowaniu się do zmiany klimatu, zrównoważonej turystyce i zrównoważonym transporcie. Wspiera również współpracę i wymianę informacji między krajami regionu oraz zawiera przepisy dotyczące udziału społeczeństwa i zaangażowania zainteresowanych stron w proces decyzyjny. Konwencja Karpacka jest wspierana przez Unię Europejską, która zapewnia finansowanie i pomoc techniczną w jej wdrażaniu.

Konwencja o ochronie Pirenejów jest umową międzynarodową, której celem jest ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego pasma górskiego Pirenejów oraz promowanie zrównoważonego rozwoju w regionie. Ustanawia ona ramy współpracy między państwami-sygnatariuszami w obszarach takich jak ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie gruntów i zrównoważona turystyka. Konwencja Pirenejska jest wspierana przez różne unijne programy i inicjatywy finansowania, które zapewniają wsparcie finansowe dla projektów promujących zrównoważony rozwój w regionie Pirenejów.

Inicjatywa na rzecz środowiska i bezpieczeństwa oraz alpejska konwencja dynarska: Te dwie odrębne inicjatywy to umowy międzynarodowe podpisane przez organizacje międzynarodowe i kilka krajów w regionach Bałkanów i Alp Dynarskich, których celem jest promowanie zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska na tych obszarach.

Poprawa bazy wiedzy

Projekt badawczy MOVING (Mountain Valorisation through INterconnectedness and Green growth) ma na celu budowanie zdolności i wspólne rozwijanie – poprzez oddolny proces partycypacyjny z udziałem podmiotów łańcucha wartości, zainteresowanych stron i decydentów politycznych – odpowiednich ram politycznych w całej Europie w celu ustanowienia nowych lub zmodernizowanych/zwiększonych łańcuchów wartości, które przyczyniają się do odporności i zrównoważonego charakteru obszarów górskich na zmianę klimatu.

PHUSICOS, czyli "Zgodnie z naturą" w języku greckim, pokazuje, w jaki sposób rozwiązania oparte na przyrodzie (NBS) zapewniają solidne, zrównoważone i opłacalne środki zmniejszające ryzyko ekstremalnych zdarzeń pogodowych w wiejskich krajobrazach górskich. Projekt zlikwiduje lukę w wiedzy dotyczącą konkretnie NBS w odniesieniu do zagrożeń hydrometeorologicznych (powodzi, erozji, osuwisk i suszy) poprzez wdrożenie NBS w kilku europejskich ośrodkach analiz przypadków.

Wspieranie inwestycji i finansowania

UE posiada kilka programów finansowania, które mogą wspierać projekty w regionach górskich, w tym Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Fundusze te mogą być wykorzystywane do wspierania szerokiej gamy inicjatyw, w tym projektów infrastrukturalnych, tworzenia miejsc pracy i ochrony środowiska.

Polityka spójności UE ma na celu zmniejszenie dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów i skupienie się na regionach słabiej rozwiniętych. Stanowi on, że „szczególną uwagę zwraca się na (...) regiony górskie”. Polityka spójności odgrywa zatem kluczową rolę w stawianiu czoła szczególnym wyzwaniom stojącym przed obszarami górskimi, w tym w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, ponieważ może przyczynić się do lepszego przystosowania się do zmiany klimatu w ramach programów operacyjnych.

Interreg VI B określa 14 programów współpracy transnarodowej na lata 2021–2027 na terytoriach o dużej skali w Europie i poza nią, dysponujących budżetem w wysokości 1,5 mld EUR. Ponadto istnieją konkretne uzgodnione przez UE strategie dla czterech regionów makronarodowych: Regiony Morza Bałtyckiego, Dunaju, Alp oraz Adriatyku i Morza Jońskiego. Programy te obejmują również regiony górskie, które czerpią korzyści ze wzmocnienia działań w zakresie współpracy strategicznej na terytoriach o dużej skali.

W ramach mandatu KE rozpoczętego w 2014 r. Komisja, Europejski Komitet Normalizacyjny i Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki (CEN-CENELEC) starały się zająć kwestią dostosowania norm europejskich i normalizacji do zmiany klimatu, ze szczególnym naciskiem na odporność kluczowych sektorów.