2.3 Ogólna sekwencja oddziaływań na klimat, podatności na zagrożenia i ocen ryzyka

Przeprowadzając ocenę wpływu na klimat, podatności na zagrożenia i ryzyka, należy podjąć szereg decyzji. Po pierwsze, ważne jest określenie celu, kontekstu i zakresu oceny (I). Po określeniu potencjalnych zagrożeń klimatycznych należy dokonać wyboru i uszeregować je pod względem ważności (II). W odniesieniu do każdego wybranego ryzyka należy uzyskać dodatkowe dane i informacje (III) oraz przeprowadzić szczegółową ocenę ryzyka (IV). Ponadto należy określić nadrzędne zagrożenia i punkty krytyczne ryzyka (V).

I. Określenie celów, kontekstu i zakresu wpływu na klimat, podatności na zagrożenia i oceny ryzyka

Każdy wpływ, podatność na zagrożenia i ocena ryzyka powinny być zgodne z ogólnymi celami procesu planowania przystosowania się do zmiany klimatu, które zostały wcześniej określone (zob. etap 1). Następujące pytania mogą pomóc w dopracowaniu oceny CCIV:

Na jakich skutkach, podatności na zagrożenia i ryzykach powinna koncentrować się ocena (np. wyłącznie na ryzyku związanym z niektórymi zagrożeniami dla określonych sektorów)?
Co to jest odniesienie czasowe? Zaleca się, aby zawsze uwzględniać bieżącą sytuację jako punkt odniesienia. W odniesieniu do przyszłych zagrożeń klimatycznych zaleca się co najmniej jeden okres mieszczący się w typowym przedziale czasowym przystosowania się do zmiany klimatu, np. w 2050 r. (30 lat od chwili obecnej).
Którą metodologię należy zastosować? W zależności od celu, zakresu i dostępnych zasobów należy określić metodę oceny. Dogłębna ocena CCIV, która opiera się na danych dotyczących klimatu (wpływu) i symulacjach, może z łatwością potrwać rok lub dwa lata. Często dobre wyniki i wskazówki dotyczące planowania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu można już osiągnąć dzięki bardziej partycypacyjnemu podejściu jakościowemu.
Kto powinien być zaangażowany? Najlepiej byłoby zaangażować te same zainteresowane strony (ekspertów, decydentów) co w proces planowania przystosowania się do zmiany klimatu, aby umożliwić płynne przejście od oceny CCIV do określenia środków przystosowawczych.

Wynikiem tej działalności jest zazwyczaj zdefiniowanie systemu budzącego obawy (np. ryzyka klimatycznego dla rolnictwa i leśnictwa w danym okręgu) oraz wstępny wykaz potencjalnych zagrożeń klimatycznych, które mogą być istotne dla oceny.

II. Ustalanie priorytetów i określanie wybranych rodzajów ryzyka oraz opracowywanie łańcuchów oddziaływania

Ponieważ żadna ocena nie może objąć wszystkich potencjalnych rodzajów ryzyka, należy dokonać wyboru i uszeregowania ryzyka pod względem ważności dla wybranego systemu. Jako punkt wyjścia można przyjąć dotychczasowe doświadczenia i powszechnie dostępne informacje na temat potencjalnego wpływu na klimat i ryzyka związanego z etapem 1.

W odniesieniu do każdego wybranego ryzyka należy przeanalizować, które zagrożenia klimatyczne, skutki pośrednie, a także czynniki podatności i narażenia prowadzą do tego konkretnego ryzyka i należy je uwzględnić w ocenie. Łańcuchy uderzeniowe mogą być użyteczną koncepcją prowadzącą przez ten krok. Pomocne jest zorganizowanie ustalania priorytetów ryzyka i rozwoju łańcuchów oddziaływania jako podejścia partycypacyjnego we współpracy z zainteresowanymi stronami. Pomaga to uwzględnić szczególne warunki lokalne lub regionalne, zwiększa akceptację wyników i ułatwia przejście od oceny ryzyka do planowania przystosowania się do zmiany klimatu.

III. Gromadzenie informacji na temat klimatu, zagrożeń, narażenia i podatności na określone rodzaje ryzyka

W oparciu o określone łańcuchy ryzyka i oddziaływania należy gromadzić dane i informacje na temat zagrożeń klimatycznych, narażenia i podatności na zagrożenia. Jako typowy wniosek ocena powinna zawierać następujące informacje:

Informacje na temat przeszłych i obecnych skutków i zagrożeń związanych z klimatem. Wyciąganie wniosków z przeszłości i teraźniejszości ma kluczowe znaczenie dla zidentyfikowania oczywistych lub ukrytych słabych punktów systemu. Obejmuje to dane dotyczące przeszłych zdarzeń i ich skutków, a także tendencji (źródła danych – zob. krok 1.5), ale także narracje dotyczące złożonych interakcji, które często są nieoczekiwane.
Obecna sytuacja klimatyczna i prognozy dotyczące przyszłych tendencji w odniesieniu do różnych zmiennych klimatycznych i zagrożeń (np. średnia temperatura, dni upałów, intensywne opady deszczu, pokrywa śnieżna), oparte na szeregu różnych scenariuszy klimatycznych, na przykład reprezentatywnych ścieżek koncentracji (RCP) przyjętych przez IPCC na potrzeby szóstego sprawozdania^{oceniającego}(AR6). Zob. wpływ na klimat w Europie w kroku 1.5.
Symulacja lub scenariusze przyszłego ryzyka. W przypadku niektórych kategorii ryzyka klimatycznego, takich jak ryzyko związane z wodą lub ryzyko związane z rolnictwem, istnieją podejścia symulacyjne. Przyszłą dostępność wody lub oczekiwaną wydajność można symulować za pomocą modeli uwzględniających różne scenariusze klimatyczne. Takie symulacje są jednak w większości ograniczone do fizycznych skutków zagrożenia i nie uwzględniają w pełni czynników podatności na zagrożenia. Należy je zatem interpretować jako wskaźniki zastępcze tego, co mogłoby się wydarzyć, i uzupełnić o dalszą wiedzę ekspercką.
Dane i informacje dotyczące narażenia i podatności zidentyfikowanych w odniesieniu do ryzyka szczególnego. Obejmujeto dane dotyczące aktualnych warunków społeczno-ekonomicznych, takich jak gęstość zaludnienia lub struktura wiekowa, ale może również obejmować informacje jakościowe, takie jak zdolność instytucjonalna do radzenia sobie z konkretnym ryzykiem. Zob. równieżdokument techniczny ETC/CCA 2/2021 „Just transition in the context of adaptation to climate change” [Sprawiedliwa transformacja w kontekście przystosowania się do zmiany klimatu].
Przyszły rozwój społeczno-gospodarczy oraz inne czynniki nieklimatyczne i megatrendy, takie jak zmiany demograficzne, wykorzystanie zasobów lub tendencje rynkowe, mają znaczący wpływ na podatność na zmianę klimatu. Chociaż często trudno jest uzyskać jakiekolwiek informacje na temat potencjalnego przyszłego rozwoju społeczno-gospodarczego, takie tendencje są często tak samo ważne dla ryzyka jak sama zmiana klimatu. Na przykład przyszłe ryzyko problemów zdrowotnych związanych z ciepłem najprawdopodobniej wzrośnie nie tylko dlatego, że częstotliwość i intensywność fal upałów wzrośnie, ale także dlatego, że populacja w miastach rośnie, a populacja się starzeje.

IV. Przeprowadzenie oceny każdego szczególnego ryzyka

Istnieją różne podejścia do przejścia z etapu III do etapu oceny ryzyka w odniesieniu do każdego konkretnego ryzyka. Najważniejsze jest zrozumienie, że każda ocena ryzyka jest oparta na wartości, co oznacza, że nie ma "obiektywnego ryzyka". Ryzyko jest zawsze oceniane w odniesieniu do uzgodnionych wartości lub celów. W związku z tym ryzyko wyraża się głównie w skali jakościowej, takiej jak „niskie, średnie, wysokie”. Nie ma nawet standardowej definicji tego, co oznacza "wysokie" ryzyko. „Ustalanie wartości” musi być częścią oceny ryzyka i musi zostać uzgodnione przez zainteresowane strony. „Wysokie” ryzyko można na przykład zdefiniować jako wysokie oczekiwane szkody związane z ryzykiem w sensie szkód gospodarczych, ekologicznych, funkcjonalnych, związanych ze zdrowiem ludzkim lub kulturowych.

W podejściach w większym stopniu opartych na danych, podejściach odgórnych i podejściach wyraźnie przestrzennych ustaloną metodą jest oparcie całej oceny ryzyka na wskaźnikach. Wskaźniki są następnie definiowane dla pojedynczych czynników i komponentów, które są następnie agregowane do wskaźników złożonych. Podejście to jest z jednej strony przydatne w przypadku ocen na dużą skalę z wieloma podjednostkami (np. gminami w obrębie powiatu), jest przejrzyste i możliwe do powielenia. Z drugiej strony należy podjąć wiele subiektywnych decyzji dotyczących sposobu przekształcania danych i informacji we wskaźniki oraz agregowania wskaźników.

W przypadku bardziej oddolnych lokalnych ocen ryzyka często bardziej odpowiednie jest stosowanie podejścia opartego na ocenie partycypacyjnej w oparciu o pulę danych i informacji z etapu III. Ocena może nadal być zgodna z logiką IPCC i łańcuchów oddziaływania poprzez osobną ocenę elementów związanych z zagrożeniem, podatnością i narażeniem. Procedura oceny końcowej może być podejściem opartym na konsensusie lub podejściem opartym na głosowaniu. Często dyskusja na temat znaczenia pojedynczych elementów i konkretnych słabych punktów w podejściu opartym na konsensusie otwiera dyskusję na temat wariantów przystosowania się do zmiany klimatu.

Wyniki w obu przypadkach (w oparciu o odgórne wskaźniki i oddolne podstawy konsensusu) są następujące:

opis każdego konkretnego ryzyka, w tym procesy i czynniki prowadzące do tego ryzyka, opis przeszłej i obecnej sytuacji, perspektywę potencjalnego przyszłego rozwoju pojedynczych czynników i konkretnego ryzyka.
szczegółową ocenę każdego ryzyka (np. niskiego, średniego, wysokiego) dla każdego wybranego okresu (np. obecna sytuacja, połowa stulecia, koniec stulecia). W przypadku ocen opartych na wskaźnikach wyniki można również zilustrować jako mapy ryzyka. Jednak nawet w podejściu oddolnym mapy są przydatne do zilustrowania przestrzennie wyraźnych informacji na temat niektórych aspektów konkretnych zagrożeń lub podstawowych komponentów i czynników.
opis niepewności w ocenie i poziomu ufności wyników (zob. krok 2.5).

V. Identyfikacja nadrzędnych zagrożeń i punktów zapalnych ryzyka

Ostatnim etapem każdej oceny ryzyka, przynajmniej w przypadku oceny więcej niż jednego ryzyka, powinna być analiza interakcji między poszczególnymi rodzajami ryzyka. Głównym celem jest identyfikacja hotspotów przestrzennych lub tematycznych, które są narażone na więcej niż jedno ryzyko. Mogą to być na przykład konglomeracje miejskie, które są szczególnie narażone na ryzyko związane z ciepłem, ale także na powodzie pluwialne i powodzie rzeczne, mają wysoką ekspozycję (wysoka gęstość zaludnienia) i wysoką podatność na zagrożenia (wysoki odsetek osób podatnych na zagrożenia). Ponadto niektóre rodzaje ryzyka są powiązane w kaskadach ryzyka. Na przykład ryzyko szkód spowodowanych osuwiskami może prowadzić do ryzyka zablokowania ruchu. Takie hotspoty ryzyka i kaskady ryzyka często mogą być powiązane z wysokim zapotrzebowaniem na przystosowanie się do zmiany klimatu.

Oprócz ryzyka i podatności na zagrożenia pozytywne skutki (szanse) mogą wynikać z przyszłej zmiany klimatu. Na przykład rolnictwo i leśnictwo mogą odnieść korzyści z dłuższego sezonu wegetacyjnego. Prawdopodobnie powstaną warunki, które będą odpowiadać nowym możliwościom biznesowym i innowacjom, a rządy mogą zareagować z ukierunkowanym pionierskim wsparciem.